Ano Na an Nangyari sa Pankinaban na Pagkasararo?

“Sa kaenot-enote poon kan Guerra Mundial II an internasyonal na komunidad nagkakasararo. . . . Kun siring puedeng aprobetsaran kan kinaban an oportunidad na ini tanganing otobon an haloy nang hinahalat na panuga na sarong bagong areglo sa kinaban.”

IYAN an sinabi nin sarong presidente kan Estados Unidos sa huring dekada kan ika-20 siglo. Kan panahon na iyan, an internasyonal na mga pangyayari garo baga nag-iindikar na nagdadangadang na an pankinaban na pagkasararo. An mga gobyernong totalitaryo sunod-sunod na buminaragsak. An Lanob nin Berlin narumpag, na nagtatanda nin pagpopoon nin sarong bagong kapanahonan para sa Europa. Nawara sa pagheling kan napangalas na kinaban an Unyon Sobyet, na minamansay nin dakol sa Solnopan na iyo an parasutsut nin mga ralaban sa bilog na globo. Natapos na an Malipot na Guerra, asin igwa nin optimistang pag-orolay manongod sa disarmamento, kaiba an disarmamento sa mga armas nuklear. Totoo, puminutok an guerra sa Golpo Persiano, alagad iyan garo baga temporaryo sanang problema na nagpangyaring an kadaklan sa kinaban magin mas determinadong magkaigwa nin matoninong na areglo.

Nahehelingheling an positibong senyales bako sanang sa politika kundi patin sa ibang kabtang nin buhay. Nag-ooswag an klase nin pamumuhay sa dakol na parte kan kinaban. An pag-oswag sa langtad nin medisina nagpangyari sa mga doktor na magibo an mga bagay na aapodon na milagro kaidtong nakaaging pirang dekada pa sana. An pag-oswag sa ekonomiya sa dakol na nasyon luminangkaw sa rikas na garo baga pasiring sa pambilog na globong prosperidad. Garo baga pasiring sa tamang direksion an mga bagay-bagay.

Ngonyan, pakalihis nin pira sanang taon, mayo kitang magibo kundi maghapot: ‘Anong nangyari? Haen na an ipinanugang pankinaban na pagkasararo?’ Sa kabaliktaran, an kinaban garo baga pasiring sa ibong na direksion. Nagin regular na kabtang na kan ipinupublikar na bareta an mga suicide bombing, pag-atake nin mga terorista, an soboot pagdakol nin mga armas para sa lagdoan na  paglaglag, asin iba pang nakakapurisaw na mga pangyayari. An siring na mga pangyayari garo baga lalong irinarayo an kinaban sa pagkasararo. An sarong prominenteng kapitalista nagsabi kasuarin pa sana: “Kita dai makahale sa sarong madahas na siklo nin naggagrabeng kadahasan.”

Pankinaban na Pagkasararo o Pambilog na Globong Pagkasuruhaysuhay?

Kan maestablisar an Naciones Unidas, an saro sa sinabing mga katuyohan iyo an “mapatalubo an pagkamagkakatood nin mga nasyon na basado sa paggalang sa prinsipyo nin pantay-pantay na deretso asin pagsadiring desisyon nin mga tawo.” Pakalihis nin haros 60 taon, naabot daw an nobleng obheto na iyan? Dai nanggad! Imbes na “pagkamagkakatood,” an ekspresyon na “pagsadiring desisyon” an garo baga mas nasa isip kan mga nasyon. An mga tawo asin grupong etniko na maigot na naghihingoang makaestablisar kan sadiri nindang midbidan asin soberaniya orog na nakapabanga sa kinaban. Kan maestablisar an Naciones Unidas, igwa iyan nin 51 miembrong nasyon. Ngonyan, igwa na iyan nin 191.

Siring kan naheling niato, sa paghinanapos kan ika-20 siglo, lakop an paglaom para sa nagkakasararong kinaban. Poon kaidto, an paglaom na iyan nagin pagkadesganar mantang naheheling kan katawohan an dagos-dagos na pagkasuruhaysuhay kan mga komunidad sa kinaban. An madahas na pagkabaranga sa Yugoslavia, an labanan sa pag-oltanan nin Chechnya asin Rusya, an guerra sa Iraq, asin an nagpapadagos na garadanan sa Tahaw na Sirangan​—gabos ini prueba kan nag-oorog na dai pagkasararo.

Daing duwa-duwa na an dakol na paghihingoa para sa katoninongan sinsero asin may marahay na intension. Sa ibong kaini, an pankinaban na pagkasararo garo baga dai makakamtan. Dakol an nag-iisip-isip: ‘Taano ta masakiton pa man giraray na makamtan an pankinaban na pagkasararo? Pasaen na an kinaban?’

[Picture Credit Lines sa pahina 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images