An Tataramon ni Jehova Nag-ooswag sa “Daga kan Agila”

AN “Daga kan Agila.” Iyan an apod kan mga Albaniano sa nasyon ninda sa saindang lenguahe. An nasyon na ini na nakaatubang sa Dagat Adriatico nasa Peninsula Balkaniko, na yaon sa pag-oltanan nin Grecia asin kan dating Yugoslavia. Minsan ngani dakol an teoriya manongod sa ginikanan kan mga Albaniano, an kadaklan na historyador minaoyon na an mga Albaniano asin an saindang lenguahe hale sa suanoy na mga taga Iliria, na an kultura, segun sa The Encyclopædia Britannica, kaidto pang 2000 B.C.E.

Manlaenlaen an natural na kagayonan kan Albania poon sa garanggasangon na kabukidan sa harayong amihanan sagkod sa halawig asin maputing mga baybayon sa may timog sa Adriatico. Minsan siring, an nakakalabi sa gabos na kagayonan nasa mga tawo. Sinda makikatood asin mapag-istimar, bibo asin pano nin ekspresyon, listong makanood na may malaad na boot sa pagpahayag kan saindang mga opinyon na may kaibang buhay na mga mustra.

An Pagdalaw nin Sarong Bantog na Misyonero

An nakakaakit na personalidad kan mga tawo asin an magayon na tanawon daing duda na nakaakit  sa atension nin sarong napapalaen na biahero kaidtong dakol na siglo na an nakaagi. Kaidtong mga 56 C.E., si apostol Pablo na nagbiahe na nin dakol na beses nagsurat: “Sagkod sa Ilirico lubos kong ikinahulit an maogmang bareta manongod sa Cristo.” (Roma 15:19) An timog na parte nin Ilirico sa presenteng aldaw iyo an sentral asin amihanan na Albania. Si Pablo nagsurat hale sa Corinto, Grecia, sa timog nin Ilirico. An pagsabi na lubos siang naghulit “sagkod sa Ilirico” nagpaparisa na nakaabot sia magsalang sagkod sa linderos o sa mismong rehion na iyan. Arin man digdi, posibleng nakapaghulit sia sa inaapod ngonyan na timog na Albania. Kaya an kaenot-enoteng aram na paghuhulit kan Kahadean sa Albania ikakaatribwir ki Pablo.

Uminagi an dakol na siglo. Buminangon asin buminagsak an mga imperyo. Uminabot asin nawara an mga kapangyarihan nin ibang nasyon sa sadit na kabtang na ini kan Europa sagkod na an Albania nagin independienteng estado kan 1912. Pakalihis nin mga sarong dekada, nadangog giraray sa Albania an mensahe manongod sa Kahadean ni Jehova.

Nakakaogmang Pagpopoon sa Presenteng Panahon

Kan dekada nin 1920, nagbalik sa Albania an nagkapirang Albanianong nag-imigrar sa Estados Unidos na asosyado sa Internasyonal na Kasararoan nin mga Estudyante sa Biblia, na apod sa Mga Saksi ni Jehova kaidto, tanganing ihiras an saindang nanodan. Kaiba sa mga ini si Nasho Idrizi. May nagkapira na naghimate. Tanganing maasikaso an nagdadakol na interesado, kan 1924 iinasignar sa sangang opisina kan Romania an pangangataman kan paghuhulit sa Albania.

Kaiba si Thanas Duli (Athan Doulis) sa mga nakanood manongod ki Jehova sa Albania durante kan mga taon na idto. Nagigirumdoman nia: “Kan 1925 igwa nin tolong organisadong kongregasyon sa Albania, saka napapasuway na mga Estudyante sa Biblia asin interesadong mga tawo sa manlaenlaen na lugar sa bilog na nasyon. An pagkamoot ninda sa lambang saro napapalaen na marhay sa . . . mga tawo sa palibot ninda!” *

Nagin depisil na marhay an pagbiahe huli sa kawaran nin mga tinampo. Pero, inako kan maigot na mga parahayag an depisil na gibohon na ini. Halimbawa, sa timog na baybayon sa Vlorë, nabautismohan si Areti Pina kan 1928, kan sia 18 anyos. Minatukad asin minalugsad sia sa garanggasangon na kabukidan, na naghuhulit kapot an Biblia. Kabtang sia kan sarong maigot na kongregasyon sa Vlorë sa kapinonan kan dekada nin 1930.

Kan 1930 an paghuhulit sa Albania dinidirehiran kan sangang opisina sa Atenas, Grecia. Kan  1932 sarong nagbibiaheng paraataman hale sa Grecia an nagdalaw sa Albania tanganing parigonon an boot asin pakosogon an mga tugang. An kadaklan sa mga nakakanood kan katotoohan sa Biblia kan panahon na idto langitnon an paglaom. Nakua ninda an hararom na paggalang sa gabos na lugar huli sa saindang reputasyon bilang mga tawong malinig asin tanos sa moral. An gibohon kan maimbod na mga tugang na ini nagin mabungang marhay. Sa kada taon kan 1935 asin 1936, mga 6,500 na babasahon sa Biblia an ikinapasakamot sa Albania.

Sarong aldaw, sa sentro kan Vlorë, pinatanog ni Nasho Idrizi an saro sa mga diskurso ni J. F. Rutherford sa ponograpo. Isinera kan mga tawo an saindang negosyo asin nag-arabot tanganing magdangog mantang nag-iinterpretar si Tugang na Idrizi sa Albaniano. Binendisyonan an kaigotan kan mga naenot, daing kapagalan na mga edukador na idto sa Biblia. Kaidtong 1940 igwa na nin 50 Saksi sa Albania.

Sarong Ateistikong Estado

Kan 1939, an nasyon sinakop kan mga Fascistang Italiano. Rinebokar an legal na pagrekonoser sa mga Saksi ni Jehova, asin iprinohibir an saindang paghuhulit. Dai nahaloy pagkatapos kaiyan, sinakyada kan mga soldados na Aleman an nasyon. Kan matapos an Guerra Mundial II, tuminunga an sarong may karismang namomoon sa militar, si Enver Hoxha. Nanggana an saiyang Partido Komunista sa eleksion kan 1946, asin sia nagin primer ministro. An mga taon na suminunod inapod na panahon nin liberasyon, alagad kabaliktaran nanggad an kahulogan kaiyan para sa banwaan ni Jehova.

Luway-luway, luminuya nang luminuya an pagpabaya kan gobyerno sa relihion. Huling inootob an saindang Kristianong neutralidad, an mga Saksi ni Jehova sa Albania nagsayumang magkapot nin armas asin maimbuelto sa politika. (Isaias 2:2-4; Juan 15:17-19) Dakol an ibinilanggo, na mayo nin kakanon o pinakakaipuhan sa buhay. Sa dakol na kamugtakan, an saindang espirituwal na mga tugang na babae sa luwas an naglalaba kan saindang mga gubing asin nagluluto para sa sainda.

Daing Takot sa Ibong nin Paglamag

Sa kapinonan kan dekada nin 1940, naaraman ni Frosina Xheka, na kaidto sarong tinedyer sa sarong baryo harani sa Përmet, an nanonodan kan saiyang matuang mga tugang na lalaki sa sarong Saksi na sapatero na an ngaran Nasho Dori. * An mga autoridad mas nagin estrikto sa mga Saksi ni Jehova, alagad naanggot an saiyang mga magurang ta an pagtubod ni Frosina mas kuminosog. “Itinatago ninda an sakong sapatos asin hinahampak ako kun minaduman ako sa Kristianong mga pagtiripon. Prinobaran nindang ipakasal ako sa saro na daing pagtubod. Kan magsayuma ako, pinalayas ninda ako sa harong. Nagniniebe kan aldaw na iyan. Nakiolay si Nasho Dori ki Tugang na Gole Flloko sa Gjirokastër na tabangan ako. Iinareglo ninda na makiistar ako sa saiyang pamilya. An sakong mga tugang na lalaki nabilanggo nin duwang taon huli sa saindang neutral na paninindogan. Pagkatapos na paluwason sinda, nagbalyo ako sa Vlorë tanganing mag-istar kaiba ninda.

“Prinobaran kan mga pulis na piriton akong makikabtang  sa mga aktibidad sa politika. Nagsayuma ako. Inarestar ninda ako, dinara ako sa sarong kuarto, asin pinalibotan ninda ako. Pinatakot ako kan saro sa sainda: ‘Aram mo kun ano an puede ming gibohon sa saimo?’ Nagsimbag ako: ‘Magigibo sana nindo an itotogot ni Jehova na gibohon nindo.’ Sia nagsimbag: ‘Kapay ka talaga! Humale ka na!’”

An kaparehong espiritu nin kaimbodan na iyan maheheling sa mga tugang na Albaniano durante kan mga taon na idto. Kan 1957 naabot an pinakahalangkaw na kabilangan na 75 parahayag kan Kahadean. Sa kapinonan kan dekada nin 1960, iinareglo kan opisina prinsipal kan Mga Saksi ni Jehova na dalawon ni John Marks, sarong Albaniano na nag-imigrar sa Estados Unidos, an Tiranë tanganing magtabang sa pag-organisar kan Kristianong gibohon. * Pero, dai nahaloy si Luçi Xheka, Mihal Sveci, Leonidha Pope, asin iba pang tugang na may katongdan ipinadara sa kampo nin puersahan na pagtrabaho.

Paglaom na Makaginhawa sa Depisil na Situwasyon

Sagkod kan 1967 dai inooyonan an gabos na relihion sa Albania. Dangan dai na iyan tinogotan. Mayo na nin mga pading Katoliko, Ortodokso, o Muslim na puedeng mangenot sa mga ritual. An mga simbahan asin moske isinera o ginibong mga dyimnasium, museo, o saod. Dai itinogot na an siisay man magkaigwa nin Biblia. An mismong opinyon nin paniniwala sa Dios dai puedeng ipahayag.

Haros imposible an paghuhulit asin pagtorotiripon. Ginibo kan indibiduwal na mga Saksi an pinakamakakaya ninda tanganing maglingkod ki Jehova, sa ibong kan pagkasuruwaysuway ninda. Magpoon kan dekada nin 1960 sagkod sa dekada nin 1980, an kabilangan nin mga Saksi duminikit sagkod sa pipira na sana. Alagad ta sinda makosog sa espirituwal.

Kan huring mga taon kan dekada nin 1980, luway-luway na nagkaigwa nin politikal na mga pagbabago sa Albania. Kadikit an kakanon asin gubing. Bakong maogma an mga tawo. An naglalakop na mga reporma sa bilog na Europa Oriental nakaabot sa Albania sa kapinonan kan dekada nin 1990. Pakalihis nin 45 taon kan totalitaryong rehimen, sa giraray itinogot kan bagong gobyerno an relihiosong katalingkasan.

Sa pagdirehir kan Namamahalang Grupo kan Mga Saksi ni Jehova, tolos na pinonan kan sangang opisina sa Austria asin Grecia na kontakon an lokal na mga tugang sa Albania. An mga tugang na Griego na tatao nin Albaniano nagdara nin bago pa sanang tradusiron na mga babasahon sa Biblia sa Tiranë asin Berat. Napano nin kagayagayahan an puso kan dating nagkasuruwaysuway na mga tugang duman kan makamidbid ninda an mga Saksi hale sa ibang nasyon sa kaenot-enote sa laog nin dakol na taon.

Pinangenotan kan Maigot na mga Payunir Hale sa Ibang Nasyon an Gibohon

Sa pagpopoon nin 1992, iinareglo kan Namamahalang Grupo na magbalyo sa Albania si Michael asin Linda DiGregorio, sarong mag-agom na misyonero na may ginikanan na Albaniano. Kinontak ninda an maimbod na mga may edad na, na tinatabangan sinda na magin kabtang giraray nin sarong internasyonal na espirituwal na pamilya. Nag-abot kan Nobyembre an sarong grupo nin 16 na mahigos na Italianong espesyal payunir, o bilog na panahon na mga paraebanghelyo, kaiba an apat na payunir na Griego. Iinareglo an sarong kurso sa lenguahe tanganing tabangan sinda na makanood kan tataramon duman.

Depisil an pan-aroaldaw na buhay para sa mga payunir na ini na hale sa ibang nasyon. Paliwatliwat an pag-abot nin koryente. Malipot asin basa-basa an tiglipot. An mga tawo nagpipila nin dakol na oras tanganing makabakal nin kakanon asin iba  pang pangangaipo sa buhay. Pero, an pinakadakulang problema na napaatubang sa mga tugang iyo an paghanap nin mga edipisyo na igo an pagkadakula tanganing magkaigo an kadakol na interesadong naghihimate sa katotoohan!

Naaraman kan mga payunir na maigot na naghihingoang makataram nin Albaniano na baga man nakakatabang an lenguahe alagad bako mismo iyan an pinakaimportante. Sinabihan sinda nin sarong eksperyensiadong paratokdo sa Biblia: “Dai niato kaipuhan na makataram nin daing kasalasalang gramatika tanganing makahuyom nin may init o makugos an satong mga tugang. An mga Albaniano mahimate sa pagkamoot hale sa puso nindo, bakong sa daing kasalasalang gramatika. Dai kamo maghadit, masasabotan ninda iyan.”

Pagkatapos kan enot na kurso sa lenguahe, pinonan kan mga payunir an gibohon sa Berat, Durres, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, asin Vlorë. Dai nahaloy marikas na nagdakol an mga kongregasyon sa mga siudad na idto. Si Areti Pina, na ngonyan labi nang 80 anyos asin maluya na an salud, yaon pa man giraray sa Vlorë. Duwang espesyal payunir an ipinadara duman tanganing maghulit kaiba ni Areti. Napangalas an mga tawo na an mga hale sa ibang nasyon nagtataram nin Albaniano: “An mga misyonero sa ibang relihiosong mga grupo sinasabihan kaming mag-adal nin Ingles o Italiano kun gusto ming makanood. Seguradong namomotan talaga nindo kami asin may importante kamong sasabihon sa samo, huli ta talagang nag-adal kamo nin Albaniano!” Maimbod na natapos ni Areti an saiyang daganon na buhay kan Enero 1994, na aktibo sa paghuhulit sagkod sa pinakahuring bulan kan saiyang buhay. Binendisyonan an kaigotan na ipinaheling nia asin kan mga payunir. Sarong kongregasyon an naestablisar giraray sa Vlorë kan 1995. Ngonyan, tolong nag-ooswag na kongregasyon an sibot na naghuhulit sa duongan na iyan.

Sa bilog na nasyon, an mga tawo nagugutom sa espirituwal asin mayong gayong relihiosong pagpalaenlaen. Gustong-gusto nindang akoon asin basahon an ano man asin gabos na babasahon na basado sa Biblia na inako ninda sa mga Saksi. Dakol na hoben an nagpoon na mag-adal asin marikas na nag-oswag.

Labing 90 kongregasyon asin grupo an padagos na ‘napaparigon sa pagtubod asin nagdadakol an kabilangan aroaldaw’ sa bilog na nasyon. (Gibo 16:5) An 3,513 Saksi sa Albania dakol pa man giraray an gigibohon. Kan Marso 2005, an Memorial kan kagadanan ni Cristo inatenderan nin 10,144. An mga pag-orolay kun naghuhulit sa mapag-istimar na mga tawo nagbunga nin labing 6,000 na pag-adal sa Biblia. Malinaw nanggad, rinibo an makikinabang sa ilinuwas kasuarin pa sana na New World Translation sa Albaniano. Tunay nanggad, an tataramon ni Jehova nag-ooswag sa “Daga kan Agila” para sa kaomawan ni Jehova.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 20]

NAWARA AN ETNIKONG IRIWAL SA KOSOVO!

Parateng nasasambitan an Kosovo sa huring kabtang kan dekada nin 1990 kan an mga iriwal dapit sa teritoryo asin nakatadom nang marhay na etnikong pagkaongis nagbunga nin guerra asin pag-interbenir nin ibang nasyon.

Durante kan guerra sa Balkanes, dakol na Saksi an kinaipuhan na dumulag pasiring sa kataraed na nasyon. Pagkatapos na magkulpa an guerra, sarong sadit na grupo ninda an nagbalik sa Kosovo, na andam para sa paghuhulit. An mga espesyal payunir na Albaniano asin Italiano nag-alok na mabalyo sinda sa Kosovo tanganing tabangan an 2,350,000 na habitante duman. Apat na kongregasyon asin anom na aktibong grupo, na may total na 130 parahayag, an naglilingkod ki Jehova sa teritoryong ini.

Ginibo an aldaw nin espesyal na asamblea sa Priština kan tigsoli nin 2003, asin 252 an presente. Kaiba sa sainda an mga indibiduwal na may ginikanan na Albaniano, Aleman, Gitano, Italiano, asin Serbiano. Pagkatapos kan pahayag sa bautismo, an ispiker nagtao nin duwang hapot. Tolong indibiduwal an nagtindog tanganing sumimbag nin iyo: sarong etnikong Albaniano, sarong Gitano, asin sarong Serbiano.

Nagkaigwa nin makosogon na urupakan pagkatapos na madangog kan mga nag-atender an makosog asin sarabay na pagsabi nin: “Va!,” “Da!,” asin “Po!” hale sa tolong kandidato sa bautismo. Nagkurugosan sinda. Nanompongan ninda an simbag sa hararom an pagkagamot na etnikong mga problema na nagpasakit sa saindang nasyon.

[Mapa sa pahina 17]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

Dagat Mediterraneo

ITALIA

ALBANIA

GRECIA

[Ritrato sa pahina 18]

Inaarog kan hoben na mga Saksi an kaigotan kan mga mas may edad na

[Ritrato sa pahina 18]

Si Areti Pina maimbod na naglingkod poon 1928 sagkod na sia magadan kan 1994

[Ritrato sa pahina 19]

An enot na grupo kan mga payunir hale sa ibang nasyon na nag-aatender sa sarong kurso sa lenguahe

[Picture Credit Line sa pahina 16]

Agila: © Brian K. Wheeler/VIREO