Amay na Kompirmasyon sa Canon Kan Biblia

“AN KADA linya garo baga isinurat nangorogna tanganing pukawon an interes kan mga interesado sa Kristianong kasaysayan kan enot.” Arog kaiyan an pagkaladawan sa sarong suanoy na dokumento. May ideya daw kamo kun arin na dokumento iyan?

Iyan tibaad nadangog na nindo o tibaad dai pa​—an Kapidaso ni Muratori (sa Ingles, Muratorian Fragment). Arin man digdi, tibaad mag-isip-isip kamo, ‘Ano ta espesyal na marhay an Kapidaso ni Muratori?’ Iyan an kagurangguranging nag-eeksister na canon, o masasarigan na lista nin mga libro, kan Kristianong Griegong Kasuratan.

Tibaad ipinapamugtak na sana nindo na an nagkapirang libro talagang kaiba sa Biblia. Pero, magngangalas daw kamo na maaraman na may panahon kaidto na pinagdudahan kan nagkapira kun arin na indibiduwal na mga libro an maninigong iiba? An Kapidaso ni Muratori, o canon, igwa nin lista nin mga kasuratan na ibinibilang na ipinasabong. Siring kan nasasabotan nindo, an eksaktong laog kan Biblia dakulaon an halaga. Kaya, ano daw an ihinayag kan dokumentong iyan mapadapit sa mga libro na minakompuesto ngonyan kan Kristianong Griegong Kasuratan? Bueno, estudyaran nguna niato an kadikit na impormasyon manongod sa dokumentong iyan.

An Pagkadiskobre Kaiyan

An Kapidaso ni Muratori kabtang nin sarong kodiseng manuskrito na may 76 na pahinang pergamino, na an kada saro may sokol na 27 por 17 sentimetro. Si Ludovico Antonio Muratori (1672-​1750), na sarong bantog na Italianong historyador, an nakadiskobre kaiyan sa Libreriya Ambrosiano, sa Milano, Italia. Ipinublikar ni Muratori an saiyang nadiskobre kan 1740, kaya siring an ngaran kaiyan​—Kapidaso ni Muratori. An kodise garo baga ginibo kan ikawalong siglo sa suanoy na monasteryo nin Bobbio, harani sa Piacenza, sa amihanan na parte nin Italia. Ibinalyo iyan sa Libreriya Ambrosiano sa kapinonan kan ika-17 siglo.

An Kapidaso ni Muratori kompuesto nin 85 linya nin teksto na yaon sa pahina 10 asin 11 kan kodise. Latin an teksto, na minalataw na kinopya nin sarong eskriba na daing gayo nagin maingat. Alagad naheling na an nagkapirang sala nia paagi  sa pagkomparar kaiyan sa kaparehong teksto na yaon sa apat na manuskrito kan ika-11 asin ika-12 siglo.

Kasuarin Iyan Isinurat?

Pero, tibaad iniisip-isip nindo kun kasuarin orihinal na isinurat an impormasyon na yaon sa Kapidaso ni Muratori. Minalataw na an orihinal isinurat sa Griego dakol na siglo bago an teksto kan Kapidaso, na traduksion sa Latin kan tekstong Griego. Uya an sarong giya na makakatabang sa pagpetsa kan orihinal kaiyan. Sinasambit kan Kapidaso an sarong libro na bakong kabtang kan Biblia, an Pastor, asin sinasabi na isinurat iyan nin sarong tawo na an ngaran Hermas “kasuarin pa sana, sa satong panahon, sa siudad nin Roma.” Pinetsahan kan mga intelektuwal an ultimong pagsurat kan Pastor ni Hermas sa pag-oltanan nin 140 asin 155 C.E. Sa siring, maheheling nindo kun taano ta an nasa lenguaheng Griego na orihinal kan Kapidaso ni Muratori sa Latin pinetsahan sa pag-oltanan nin 170 asin 200 C.E.

An direkta asin indirektang pagkasambit sa Roma nagsusuherir na iyan posibleng isinurat sa siudad na iyan. Alagad pinagdedebatehan pa kun siisay an autor. Isinuherir na autor kaiyan si Clemente na taga Alejandria, si Melito na taga Sardis, asin si Policrates na taga Efeso. Minsan siring, an kadaklan na intelektuwal itinotokdo si Hipolito, sarong dakol an nahaman na autor na nagsurat sa Griego asin nag-istar sa Roma durante kan panahon na posibleng marhay na isinurat an laog kan Kapidaso ni Muratori. Minsan ngani tibaad daing gayo kamo interesado dian, gusto gayod nindong maaraman nin orog pa an manongod sa laog kaiyan na dahelan kaya iyan mahalagang marhay.

An Impormasyon na Laog Kaiyan

An tekstong iyan bako sanang sarong lista kan mga libro sa Kristianong Griegong Kasuratan. Kinokomentohan man kaiyan an mga libro asin an kanya-kanyang kagsurat kaiyan. Kun babasahon nindo an teksto, maheheling nindo na nawawara an enot na mga linya kan manuskrito, asin garo baga bigla man iyan na natatapos. Minapoon iyan paagi sa pagsambit sa Ebanghelyo ni Lucas, asin an dokumento nagsasabi na an kagsurat kan librong ini sa Biblia sarong doktor. (Colosas 4:14) Sinasabi kaiyan na an ki Lucas iyo an ikatolong Ebanghelyo, kaya maheheling nindo na posibleng marhay na nasambitan kan nawawarang enot na kabtang an mga Ebanghelyo ni Mateo asin Marcos. Kun iyan an konklusyon nindo, makakakua kamo nin suporta sa Kapidaso ni Muratori, na nagsasabi na an ikaapat na Ebanghelyo iyo an ki Juan.

 Pinapatunayan kan Kapidaso na an librong Mga Gibo kan mga Apostol isinurat ni Lucas para sa “kagalanggalang na Teofilo.” (Lucas 1:3; Gibo 1:1) Dangan sinarosaro na kaiyan an mga surat ni apostol Pablo sa mga taga Corinto (duwa), sa mga taga Efeso, sa mga taga Filipos, sa mga taga Colosas, sa mga taga Galacia, sa mga taga Tesalonica (duwa), sa mga taga Roma, ki Filemon, ki Tito, asin ki Timoteo (duwa). Nasambitan man an surat ni Judas asin an duwang surat ni Juan bilang ipinasabong na mga libro. An enot na surat ni apostol Juan naunabihan na, kaiba kan saiyang Ebanghelyo. Tinatapos kan Apocalipsis, o Kapahayagan, an lista kan mga libro na ibinibilang na ipinasabong.

Makahulogan na an Kapidaso may nasasambitan na Apocalipsis ni Pedro alagad nagsasabi na may mga naniniwala na iyan dai maninigong basahon kan mga Kristiano. An kagsurat kan Kapidaso ni Muratori nagpapatanid na igwa na nin palsipikadong mga isinurat na nagsisirkular sa saiyang kaaldawan. An Kapidaso ni Muratori nagpapaliwanag na maninigong dai pag-akoon an mga ini, “huli ta bakong tama na an apdo isalak sa tangguli.” Nasasambitan man kan dokumento an iba pang mga teksto na dai maninigong iiba sa banal na mga kasuratan. An dahelan magsalang isinurat an mga iyan pakalihis kan panahon kan mga apostol, arog kan Pastor ni Hermas, o isinurat an mga iyan tanganing magsuportar sa erehiya.

Tibaad narisa nindo sa mga sinasabi sa enotan na an surat sa mga Hebreo, an duwang surat ni Pedro, asin an surat ni Santiago dai nasambitan sa listang ini nin tunay na mga libro sa Biblia. Minsan siring, pagkatapos na komentohan an pagkagibo kan eskriba na nagkopya kan manuskrito, si Dr. Geoffrey Mark Hahneman nagkomento na “rasonableng isuherir na tibaad yaon sa Kapidaso an ibang reperensia na nawara na ngonyan, asin na an Santiago asin Hebreo (saka 1 Pedro) tibaad kaiba sa mga iyan.”​—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Sa siring, kinokompirmar kan Kapidaso ni Muratori na an kadaklan sa mga libro na yaon ngonyan sa Kristianong Griegong Kasuratan ibinibilang nang nasa canon kan Biblia kaidtong ikaduwang siglo C.E. Siempre, an pagigin nasa canon kan mga libro sa Biblia​—an boot sabihon, an deretso ninda na iiba sa libreriya nin Dios​—​dai nagdedepende sa pagkasambit sa sainda sa sarong suanoy na lista. An nagtatao nin ebidensia na an mga libro sa Biblia gibo kan banal na espiritu iyo an laog ninda. Sinda gabos nagsusuportar sa pagigin autor ni Jehova Dios asin lubos na nagkakaoroyon. An pagkaoroyon asin pagkatimbang kan nasa canon na 66 na libro kan Biblia nagpapatotoo na sinda sararo asin kompleto. Sa siring, makikinabang kamo kun aakoon nindo sinda bilang an kun ano man nanggad sinda, an ipinasabong na Tataramon nin katotoohan ni Jehova, na iningatan sagkod sa satong aldaw.​—1 Tesalonica 2:13; 2 Timoteo 3:​16, 17.

[Ritrato sa pahina 13]

Si Ludovico Antonio Muratori

[Ritrato sa pahina 14]

An Libreriya Ambrosiano

[Ritrato sa pahina 15]

An Kapidaso ni Muratori

[Credit Line]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157 / 05

[Picture Credit Lines sa pahina 13]

Mga kapidaso: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157 / 05; Muratori, basado sa line art: © 2005 Brown Brothers