An Paghanap sa Kaliwanagan

“AN PAGKAIGNORANTE nungkang mas marahay kisa sa kaaraman,” an sabi ni Laura Fermi, agom kan bantog na pisiko na si Enrico Fermi. Tibaad kumontra an nagkapira, na nagrarason na an dai nindo aram dai noarin man makakaraot sa saindo. Minsan siring, para sa kadaklan, an komentong iyan totoo, bako sanang sa langtad nin sientipikong pagsiyasat kundi patin sa ibang kabtang nin buhay. An pagkaignorante, sa sentido na dai aram an katotoohan, iyo an dahelan kaya dakol an nadedepisilan sa intelektuwal, moral, asin espirituwal na kadikloman sa laog nin dakol nang siglo.—Efeso 4:18.

Iyan an dahelan na an nag-iisip na mga tawo naghahanap nin kaliwanagan. Gusto nindang maaraman kun taano ta yaon kita digdi asin kun saen kita paduman. Dakol na laen-laen na paagi an prinobaran ninda sa saindang paghanap. Estudyaran niato sa halipot an nagkapira sa mga iyan.

Paagi sa Relihion?

Segun sa tradisyon nin Budista, si Siddhārtha Gautama, an kagpundar kan Budismo, napurisaw na marhay huli sa pagdusa asin kagadanan nin tawo. Hinagad nia sa Hindung mga paratokdo sa relihion na tabangan siang manompongan “an dalan nin katotoohan.” Irinekomendar kan nagkapira an yoga asin sobrang pagdehar sa sadiri. Sa katapustapusi pinili ni Gautama an sarong proseso nin seryosong marhay na personal na paghorophorop bilang paagi na makamit an tunay na kaliwanagan.

An iba naggamit nin droga na nakakaapektar sa isip sa saindang paghanap nin kaliwanagan. Halimbawa, ngonyan an mga miembro kan Iglesia nin Propiong Amerikano nagsasabi na “naghahayag nin nakatagong mga kaaraman” an peyote—sarong kaktus na igwa nin kemikal na bagay na minapukaw nin mga imahinasyon (hallucination).

An pilosopong Pranses kan ika-18 siglo na si Jean-Jacques Rousseau naniwala na an siisay man na sinserong nakikihumapot puedeng mag-ako nin personal asin espirituwal na kapahayagan hale sa Dios. Paano? Paagi sa paghinanyog sa “kun ano an sinasabi nin Dios sa puso.” Kun siring, an namamatean nindo manongod sa mga bagay-bagay—kun ano an sinasabi sa saindo kan saindong emosyon asin konsensia—magigin “sarong mas seguradong giya sa kadakol asin komplikadong opinyon na ini nin tawo,” an sabi ni Rousseau.—History of Western Philosophy.

Paagi sa Kakayahan na Mangatanosan?

Dakol sa katemporanyo ni Rousseau an makosog na nagkokontra sa arog kaiyan na klase nin pamamaagi sa relihion. Halimbawa, an kapwa Pranses na si Voltaire nagsaboot na an relihion, imbes na magtao nin kaliwanagan sa mga tawo, iyo an pangenot na dahelan kan pagbugsok kan Europa sa dakol na siglo nin pagkaignorante, superstisyon, asin pagkapanatiko durante kan peryodo na inaapod kan nagkapirang historyador na Panahon nin Kadikloman.

Si Voltaire nagin kabtang kan rasyonalistang mobimiento sa Europa na midbid sa apod na Kaliwanagan. An  mga parasunod kaiyan nagbuelta sa mga ideya kan suanoy na mga Griego—iyo na ngani, na an pangangatanosan nin tawo asin pagsiyasat sa siensia iyo an liabe sa tunay na kaliwanagan. An saro pang miembro kan rasyonalistang mobimiento, si Bernard de Fontenelle, naniniwala na an pangangatanosan nin tawo mismo an magiya sa katawohan pasiring sa “sarong siglo na paorog nang paorog na naliliwanagan aroaldaw, kaya an gabos na nag-aging siglo masasabing nasa kadikloman kun ikokomparar dian.”—Encyclopædia Britannica.

Nagkapira sana ini sa dakol na nagkokorontrahan na ideya manongod sa kun paano makukua an kaliwanagan. Igwa daw talaga nin ano man na “seguradong giya” na puede niatong konsultahon sa paghanap niato kan katotoohan? Estudyare an sinasabi kan masunod na artikulo manongod sa mapagtitiwalaan na gikanan nin kaliwanagan.

[Mga Ritrato sa pahina 3]

Laen-laen na paagi an prinobaran ni Gautama (Buda), Rousseau, asin Voltaire sa paghanap nin kaliwanagan