Bakong sa Bibliang Pagkasambit sa Sarong Banwaan na Inaapod Israel

SA Museo nin Cairo sa Egipto, an sarong granitong inukit na gapo nagseserbing girumdoman kan mga kapangganahan ni Faraon Mernepta. Sono sa pagkarkulo nin mga intelektuwal, an ika-13 aking lalaking ini ni Ramses II namahala sa pag-oltanan kan mga taon nin 1212 asin 1202 B.C.E.—sa paghinanapos kan peryodo kan Mga Hokom sa suanoy na Israel. Sa huring duwang linya kan inukit na gapo ni Mernepta mababasa an siring kaini: “Sinamsaman an Canaan. Nadaog an Askelon, binihag an Gezer, [asin] an Yano‘am linaglag nin biyo. An Israel nagin kagabaan, an saiyang banhi mayo na.”

Ano an boot ipakahulogan kan terminong “Israel” sa kontekstong ini? Sa surat hiroglipiko, may mga simbolong dai pinopronunsiar, na inaapod sa Ingles na determinative, na idinudugang sa pagdeletriya tanganing ipaheling kun ano an kategoriya kan termino. An publikasyon na The Rise of Ancient Israel nagpapaliwanag: “Sa tolo kan apat na mga termino—Askelon, Gezer, asin Yanoam—may determinative na nagsasabi sato na sinda mga siudad. . . . Minsan siring, an determinative na yaon sa terminong Israel para sa banwaan.”—Samo an italiko.

Ano an kahalagahan kan tekstong ini? Si Hershel Shanks, sarong editor asin autor, minasimbag: “An Inukit na Gapo ni Mernepta nagpapaheling na may banwaan na inaapod Israel na nag-eksister kan 1212 B.C.E. asin na an faraon kan Egipto bako sanang may aram manongod sa sainda, kundi para sa saiya dapat na ipaghambog an manongod sa pagkadaog nia sa sainda sa labanan.” Si William G. Dever, propesor sa arkeolohiya manongod sa Haraning Sirangan, nagkomento: “An inukit na gapo ni Mernepta naghahayag sato na may kasegurohan: Igwa talagang nag-eksister sa Canaan na sarong banwaan na inaapod an saindang sadiri na ‘Israel,’ asin sa siring inapod na ‘Israel’ kan mga Egipcio—na, sa katunayan, mayo man nin tendensia na patunayan na totoo an Biblia, asin dai puede na inimbento sana ninda an siring kaini kaespesipiko asin daing kabaing na banwaan na arog kan ‘Israel’ para sa saindang mga propaganda.”

Sa Biblia, an Israel enot na nasambitan bilang sarong ngaran na itinao sa patriarkang si Jacob. An mga gikan kan 12 aking lalaki ni Jacob namidbid bilang “mga aki ni Israel.” (Genesis 32:22-28, 32; 35:9, 10) Pakalihis nin mga taon, an propetang si Moises sagkod an Faraon kan Egipto naggamit kan terminong “Israel” kun nagtataram manongod sa mga gikan na ini ni Jacob. (Exodo 5:1, 2) An inukit na gapo ni Mernepta iyo an kaenot-enoteng aram na bakong sa Bibliang pagkasambit sa sarong banwaan na inaapod Israel.

[Mga Ritrato sa pahina 24]

Inukit na gapo ni Mernepta

An kombinasyon kan huring tolong tanda (poon sa too pawala)—sarong kahoy na pambugaw asin nakatukaw na lalaki saka babae—nagpapamidbid sa Israel bilang mga taga ibang nasyon

[Credit Line]

Egyptian National Museum, Cairo, Egypt/Giraudon/The Bridgeman Art Library