Masasarigan na Sadol sa Pagpadakula sa mga Aki

“AKO 19 anyos, nakaistar harayo sa siisay man na miembro nin pamilya, asin talagang bakong andam,” an sabi ni Ruth manongod sa saiyang enot na pagbados. Huling sia mismo solong aki, dai nia pinag-isipan na marhay an pagigin sarong magurang. Saen sia makakakua nin masasarigan na sadol?

Sa ibong na lado, si Jan, na ngonyan saro nang ama na may duwang husto na sa edad na aki, nakakagirumdom: “Kan primero, ako kompiadong marhay. Alagad, dai nahaloy narealisar ko na kulang ako sa praktikal na kaaraman.” Baga man an mga magurang sa primero nakakamate na bakong andam o sinda sa huri nariribaraw sa saindang paagi nin pagpadakula sa saindang mga aki, saen ninda manonompongan an tabang sa paggibo kaini?

Ngonyan, nagdadakol an magurang na naghahanap sa Internet. Pero, tibaad iniisip-isip nindo kun gurano kamasasarigan an sadol na manonompongan dian. Igwa nin marahay na dahelan na magin maingat na marhay. Talaga daw na aram nindo kun siisay an nagtatao sa saindo nin sadol dian? Gurano sinda kamapanggana sa saindang sadiring mga aki? Daing duwa-duwa na gusto nindong magin maingat kun dapit sa mga bagay na nakakaapektar sa saindong pamilya. Kun beses, siring kan sinabi sa naenot na artikulo, dawa an sadol gikan sa mga eksperto nakakadesganar. Kaya saen kamo puedeng humagad nin tabang?

An Pinakagikanan nin sadol manongod sa pagpadakula sa mga aki iyo si Jehova Dios, an Kagtugdas kan pamilya. (Efeso 3:15) Sia an solamenteng tunay na eksperto. Sa saiyang Tataramon, an Biblia, nagtatao sia nin masasarigan asin praktikal na instruksion na talagang epektibo. (Salmo 32:8; Isaias 48:17, 18) Pero, nasa sato na an pag-aplikar kaiyan.

Nagkapirang mag-agom an pinasaysay kun ano an saindang nanodan mantang pinapadakula an saindang mga aki na magin timbang asin may takot sa Dios na mga adulto. Sinabi ninda na an saindang kapangganahan sa pangenot resulta nin pag-aplikar kan mga prinsipyo sa Biblia. Nanompongan ninda na an sadol kan Biblia masasarigan ngonyan kun paanong masasarigan iyan kan enot na isinurat an Biblia.

Magtagama nin Panahon na Makaibanan Sinda

Kan si Catherine, sarong ina nin duwang aki, hinapot kun anong sadol an nakatabang na marhay sa saiya, tolos na sinambit nia an Deuteronomio 6:7. An bersikulong iyan nagsasabi: “Dapat na itadom mo an [mga prinsipyo sa Biblia] sa saimong aki asin magtaram ka manongod dian kun ika nagtutukaw sa saimong harong asin kun ika naglalakaw sa dalan asin kun ika naghihigda asin kun ika minabangon.” Narealisar ni Catherine na tanganing masunod an sadol na iyan, dapat na magtagama sia nin panahon na makaibanan an saiyang mga aki.

‘Mas pasil na sabihon iyan kisa gibohon,’ an tibaad iniisip nindo. Kun an mga magurang kaipuhan na parehong magtrabaho tanganing ikatao an pangangaipo kan pamilya, paano makakatagama nin orog na panahon an sibot na mga magurang tangani na makaibanan an saindang mga aki? Si Torlief, na an aking lalaki may sadiring pamilya na ngonyan, nagsasabi na an importante iyo an pagsunod sa sadol na manonompongan sa Deuteronomio. Iiba an saindong mga aki saen man kamo magduman, asin natural na sanang malataw an mga oportunidad na mag-olay. “Magkaibanan ming ginigibo kan sakong aking lalaki an mga proyekto sa harong,” an isinaysay ni Torlief. “Nagbibiahe kaming iriba bilang sarong pamilya. Asin nagkakakan kami nin iriba.” Bilang resulta, sia nagsasabi, “pirmeng namamatean kan samong aking lalaki na puede niang sueltong ipahayag an saiyang saboot.”

Pero, paano kun mayo nin bukas na komunikasyon asin magin masakit an mga pag-oolay? Ini nangyayari kun beses mantang an mga aki nagkakaedad. Sa giraray, makakatabang an pagtatagama nin orog na panahon na makaibanan sinda. Nagigirumdoman kan agom ni Catherine, si Ken, na kan an saindang aking babae magin tinedyer, nagreklamo ini na si Ken dai naghihinanyog sa saiya. Komun nang reklamo iyan kan mga tinedyer. Ano an puede niang gibohon? Nagigirumdoman ni Ken: “Nagdesisyon ako na magtagama nin orog na panahon na kami sana an magkaiba, na pinag-oolayan an saiyang mga iniisip,  saboot, asin pagkadesganar. Iyan nakatabang nanggad.” (Talinhaga 20:5) Minsan siring, naniniwala si Ken na an dahelan na nagin mapanggana an paaging ini iyo na an komunikasyon sa saindang harong bako nang sarong bagay na bago. “Pirmeng igwa nin marahay na relasyon kami kan aki kong babae,” an sabi nia, “kaya namatean nia na puede siang sueltong makipag-olay sa sako.”

Interesante nanggad, ibinareta nin sarong pag-adal kasuarin pa sana na an mga tinedyer tolong doble na mas may posibilidad kisa sa saindang mga magurang na magsabi na an mga magurang asin aki dai nagtatagama nin igong panahon na magkaibanan. Kaya taano ta dai sunodon an sadol kan Biblia? Magtagama nin dakol na panahon sagkod sa mapupuede na makaibanan an saindong mga aki—sa panahon nin pahingalo asin trabaho, sa harong asin kun nagbibiahe, sa aga kun kamo minabangon asin sa banggi bago kamo magtorog. Kun posible, iiba sinda saen man kamo magduman. Siring kan ipinaparisa kan Deuteronomio 6:7, mayo nin kasalihid an pagtagama nin panahon na makaibanan an saindong mga aki.

Tokdoan Sinda nin Tamang mga Prinsipyo sa Buhay

Si Mario, sarong ama nin duwang aki, nagrerekomendar nin kaagid kaiyan: “Kamotan na marhay an mga aki, asin basahan sinda.” Minsan siring, iyan bako sanang pag-animar sa mental na mga kakayahan kan saindong mga aki. Kaipuhan na tokdoan nindo sinda kun paano mababatid an kalaenan kan tama asin sala. Idinugang ni Mario: “Adalan sinda sa Biblia.”

Sa katuyohan na iyan, sinasadol kan Biblia an mga magurang: “Dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki: kundi padakulaon sinda sa pagsague asin sa hatol nin Kagurangnan.” (Efeso 6:4, Banal na Kasuratan) Mayo na an pagdodoon sa moral na pagtotokdo sa dakol na pamilya ngonyan. Naniniwala an nagkapira na kun magdakula na an mga aki, kaya na nindang magdesisyon para sa saindang sadiri kun anong mga prinsipyo sa buhay an aakoon ninda. Rasonable daw iyan para sa saindo? Kun paanong an lumbod pang hawak nangangaipo nin tamang pagkakan tanganing magdakula na makosog asin marahay an salud, an lumbod pang isip asin puso nangangaipo man nin pagtotokdo. Kun an saindong mga aki dai nakakanood sa saindo sa harong nin moral na mga prinsipyo sa buhay, posibleng marhay na aarogon ninda an mga punto de vista kan saindang mga kaeskuela asin paratokdo o kan mga nasa media.

An Biblia makakatabang sa mga magurang na tokdoan an saindang mga aki kun paano mamimidbid an kalaenan kan tama asin sala. (2 Timoteo 3:16, 17) Si Jeff, sarong eksperyensiadong Kristianong magurang sa kongregasyon na nagpadakula nin duwang aki, irinerekomendar an paggamit kan Biblia tanganing tokdoan an mga aki nin tamang mga prinsipyo sa buhay. Sia nagsasabi: “An paggamit kan Biblia nakakatabang sa mga aki na marealisar kun ano an saboot kan Kaglalang manongod sa sarong bagay, bako sana an saboot kan saindang mga magurang. An narisa niamo iyo an napapalaen na epekto kan Biblia sa isip asin puso. Tanganing tawan nin atension an salang gawe-gawe o kaisipan, nagtatagama kami nin panahon na humanap nin angay na teksto. Dangan, sa sarong pribadong lugar, ipinapabasa niamo sa aki an teksto. Sa parate an aki minapoon na maghibi pakabasa kan teksto. Napapangalas kami. An Biblia igwa nin orog na epekto kisa sa ano man na puede niamong naisip na sabihon o gibohon.”

An Hebreo 4:12 nagpapaliwanag: “An tataramon nin Dios buhay asin mapuersa . . . asin nakakabatid kan mga kaisipan asin intension kan puso.” Kun siring, an mensahe kan Biblia bako sanang an personal na mga punto de vista o eksperyensia kan mga tawo na ginamit nin Dios bilang mga parasurat nia. Imbes, nagrerepresentar iyan sa kaisipan nin Dios manongod sa moral na mga bagay. Ini an nagpapamidbid sa kalaenan kan mensahe kan Biblia sa gabos na iba pang sadol. Paagi sa paggamit kan Biblia sa pagtotokdo sa saindong mga aki, tinatabangan nindo sinda na magkaigwa kan kaisipan nin Dios dapit sa mga bagay-bagay. Mas matimbang an saindong pagtotokdo, asin igwa kamo nin mas marahay na oportunidad na mataros an puso kan saindong aki.

Si Catherine, na nasambitan sa kapinonan, minaoyon. Sia nagsasabi: “Mientras na orog na depisil an kamugtakan, orog man niamong hinahanap an paggiya na nasa Tataramon nin Dios—asin epektibo iyan!” Puede daw nindong gamiton nin orog an Biblia sa pagtotokdo sa saindong mga aki kun paano mababatid an kalaenan kan tama asin sala?

Magin Rasonable

Sinasambit ni apostol Pablo an saro pang mahalagang prinsipyo na nakakatabang sa pagpadakula sa aki. Sinadol nia an mga kapwa Kristiano: “Ipaaram nindo sa gabos na tawo an saindong pagkarasonable.” (Filipos 4:5) Daing duwa-duwa na kaiba dian an pagpaheling sa satong mga aki kan satong pagkarasonable. Asin girumdomon, ipinapabanaag kan pagkarasonable  “an kadonongan hale sa itaas.”—Santiago 3:17.

Pero, ano an kabtang kan pagkarasonable sa pagtotokdo sa satong mga aki? Minsan ngani itinatao niato sa sainda an gabos na tabang na magigibo ta, dai niato kinokontrol an lambang gibo ninda. Halimbawa, si Mario, na kinotar sa kapinonan, saro sa Mga Saksi ni Jehova, asin nagigirumdoman nia: “Pirme niamong ineenkaminar an samong mga aki na magpabautismo, maglaog sa bilog na panahon na ministeryo, asin pag-aaboton an iba pang espirituwal na mga pasohan. Alagad lininaw niamo na sinda an kaipuhan na magdesisyon sa tamang panahon.” An resulta? An duwa nindang aki ngonyan naglilingkod bilang bilog na panahon na mga ebanghelisador.

Pinapatanidan kan Biblia an mga ama sa Colosas 3:21: “Dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki, tanganing dai sinda panluyahan nin boot.” Inaapresyar ni Catherine an bersikulong iyan. Kun minaluya an pasensia nin sarong magurang, madali siang maanggot o magin estrikto. Alagad, sia nagsasabi, “dai nindo hagadon sa saindong aki an siring kadakula kan linalaoman nindo sa saindong sadiri.” Si Catherine saro man sa Mga Saksi ni Jehova, asin idinugang nia: “Gibohon nindong nakakagayagaya an paglilingkod ki Jehova.”

Si Jeff, na nasambitan sa enotan, arog kaini an praktikal na obserbasyon: “Mantang an samong mga aki nagdadakula, nasambitan sa samo kan sarong marahay na katood na narealisar nia kun gurano kaparate na kaipuhan na sayumahan nia an mga hinahagad kan saiyang mga aki. Iyan nakakadesganar sa sainda, na an pagmate ninda inaapi sinda. Tanganing malikayan ini, irinekomendar nia na kaipuhan kitang humanap nin mga paagi na itao an saindang mga kahagadan.”

“Napatunayan niamo na marahay na sadol ini,” an sabi ni Jeff. “Dangan naghanap kami nin mga oportunidad para sa samong mga aki na gibohon an mga bagay kaiba an ibang tawo sa mga kamugtakan na aprobado niamo. Kaya dinodolok niamo sinda asin sinasabi: ‘Aram daw nindo na si Polano arog kaini o arog kaiyan an ginigibo? Taano ta dai man kamo magduman?’ O kun nakikiolay sa samo an mga aki na darahon sinda sa sarong lugar, maghihingoa kami na magduman dawa pagal na kami. Ginibo niamo iyan tanganing malikayan sana na magsabi nin dai.” Iyan an pinakakahulogan nin pagkarasonable—pagigin imparsial, makonsiderasyon, asin mapagpahunod na dai ikinokompromiso an mga prinsipyo sa Biblia.

Makinabang sa Masasarigan na Sadol

An kadaklan sa mga mag-agom na ini mga lolo asin lola na ngonyan. Sinda naoogma na maheling an iyo man sanang mga prinsipyong ini sa Biblia na nakakatabang sa saindang mga aki na magin mapanggana bilang mga magurang. Puede daw kamong makinabang sa sadol kan Biblia?

Kan si Ruth, na nasambitan sa kapinonan, magin sarong magurang, sindang mag-agom kun beses nakakamate na mayo sindang makuanan nin giya. Alagad bako ining totoo. Igwa sinda kan nakakalabi na sadol kan Tataramon nin Dios, an Biblia. An Mga Saksi ni Jehova naggibo nin dakol na marahayon na pantabang sa pag-adal sa Biblia na makakatabang sa mga magurang. Kaiba sa mga ini an Makanood sa Dakulang Paratokdo, My Book of Bible Stories, Questions Young People Ask—Answers That Work, asin an The Greatest Man Who Ever Lived. Si Torlief, na agom ni Ruth, nagsasabi: “Ngonyan kadakol nin sadol na basado sa Biblia na madaling makukua kan mga magurang. Kun aaprobetsaran sana ninda iyan, magkakaigwa sinda nin tabang sa pag-atubang sa gabos na kabtang nin buhay mantang an aki nagdadakula.”

 [Kahon/Ritrato sa pahina 5]

Kun Ano an Sinasabi kan mga EKSPERTO . . . Kun Ano an Sinasabi kan BIBLIA

Manongod sa Pagpaheling nin Kapadangatan:

Sa The Psychological Care of Infant and Child (1928), sinadol ni Dr. John Broadus Watson an mga magurang: “Nungkang kugoson asin hadokan” an saindong mga aki. “Nungkang kulkolon sinda.” Minsan siring, mas bago pa sana, idinoon ni Dr. Vera Lane asin Dr. Dorothy Molyneaux sa magasin na Our Children (Marso 1999): “Ipinapaheling kan pagsiyasat na parateng dai nag-ooswag an saradit na aki na dai napapahelingan nin pisikal na kontak asin kapadangatan.”

Sa kabaliktaran, an Isaias 66:12 nagtataram manongod sa Dios na nagpapaheling kan pagkamoot nia sa saiyang banwaan paagi sa mga kapahayagan nin pagkamoot nin magurang. Kaagid kaiyan, kan hiningoa kan mga disipulo ni Jesus na pogolan an mga tawo sa pagdara nin saraday na aki ki Jesus, ikinorehir nia sinda, na nagsasabi: “Pabayae nindo na dumolok sa sako an saraday na aki; dai nindo sinda pagpogolan.” Dangan, “kinugos nia an mga aki asin pinonan na bendisyonan sinda.”—Marcos 10:14, 16.

Manongod sa Pagtotokdo nin Tamang mga Prinsipyo sa Buhay:

Sa sarong artikulo sa New York Times Magazine kan 1969, idinoon ni Dr. Bruno Bettelheim na an aki igwa kan “deretso na gumibo nin sadiri niang mga opinyon sa isip, na impluwensiado bako kan autoritaryo[ng sadol kan saiyang mga magurang], kundi solamente kan saiya mismong direktang eksperyensia sa buhay.” Pero, pakaagi nin haros 30 taon, si Dr. Robert Coles, an autor kan The Moral Intelligence of Children (1997), nag-admitir: “An mga aki nangangaipong marhay nin pakamate nin katuyohan asin paggiya sa buhay, mga prinsipyo sa buhay” na aprobado kan saindang mga magurang asin kan ibang mga nasa edad na.

Sinasadol kan Talinhaga 22:6 an mga magurang: “Patuodon mo an aki oyon sa dalan para sa saiya; minsan kun sia maggurang dai sia masiko dian.” An Hebreong tataramon na trinadusir na “patuodon” nangangahulogan man na “ponan” asin ipinaparisa digdi an pagpopoon kan enot na pagtotokdo sa omboy. Sa siring, ineenkaminar an mga magurang na ponan an pagtotokdo sa saindang mga aki nin tamang mga prinsipyo sa buhay poon sa pagkaomboy kaiyan. (2 Timoteo 3:14, 15) An saindang nanonodan durante kan mga taon na ini nin pagtalubo posibleng marhay na magdanay sa sainda.

Manongod sa Disiplina:

Si Dr. James Dobson nagsurat sa The Strong-Willed Child (1978): “An pisikal na pagpadusa kan mamomoton na magurang sarong instrumento sa pagtotokdo na paagi kaiyan napopogolan an nakakadanyar na gawe-gawe.” Sa ibong na lado, sa sarong artikulo na inadaptar gikan sa ikapitong edisyon kan popular na librong Baby and Child Care (1998), si Dr. Benjamin Spock nagsabi: “An pagpakol nagtotokdo sa mga aki na an mas may edad, mas makosog na tawo igwa kan kapangyarihan na gibohon an ano man na gusto nia, baga man sia tama o sala.”

Kun manongod sa disiplina, an Biblia nagsasabi: “An pamakol asin pagsagwe iyo an nagtatao nin kadonongan.” (Talinhaga 29:15) Minsan siring, bakong gabos na aki nangangaipo nin pisikal na padusa. An Talinhaga 17:10 nagsasabi sa sato: “Mas hararom an epekto nin sarong pagsaway sa saro na may pakasabot kisa sa paghampak sa sarong mangmang nin sanggatos na beses.”

[Ritrato]

Gamiton an Biblia tanganing mataros an puso

[Ritrato sa pahina 7]

An madonong na mga magurang nag-oorganisar nin pag-aling-aling para sa saindang mga aki