Nagdanay daw na Gaba an Juda?

IHINULA kan Biblia na an daga kan kahadean nin Juda dedestrosohon nin grabe kan mga Babilonyo asin magdadanay na gaba sagkod sa pagbalik kan desterradong mga Judio. (Jeremias 25:8-11) An pinakamapuersang dahelan na maniwala na naotob an hulang ini iyo an ipinasabong na historikong pagkasaysay na irinekord mga 75 taon pakabalik kan enot na grupo nin mga desterrado sa saindang dagang tinuboan. Sinasabi kaiyan na an hade kan Babilonya ‘dinarang bihag sa Babilonya an nagkatarada sa espada, asin sinda nagin mga surugoon nia asin kan saiyang mga aki sagkod na magpoon na maghade an mga hade nin Persia.’ Asin mapadapit sa daga, ibinareta: “Nag-otob iyan kan sabbath sa gabos na aldaw nin pagigin gaba.” (2 Cronica 36:20, 21) Igwa daw nin ano man na arkeolohikong ebidensia na masuportar kaini?

Sa magasin na Biblical Archaeology Review, si Ephraim Stern, propesor nin Palestinong arkeolohiya sa Unibersidad nin Hebreo, nagsabi: “Parehong dinestroso nin grabe kan mga Asirio asin Babilonyo an dakulang mga kabtang nin suanoy na Israel, pero an arkeolohikong ebidensia gikan sa resulta kan saindang kanya-kanyang pagkongkistar naghahayag nin duwang magkalaen na marhay na estorya.” Ipinaliwanag nia: “Minsan ngani an mga Asirio nagwalat nin malinaw na ebidensia kan saindang presensia sa Palestina, igwa nin pambihirang kawaran nin ebidensia pakatapos kan panlaglag kan Babilonya. . . . Mayo kaming nanompongan na ebidensia nin pananakop sagkod kan kapanahonan nin Persia . . . Biyong mayo nin ebidensia na nagsusuherir nin pananakop. Sa bilog na panahon na idto, mayo ni sarong banwaan na linaglag kan mga Babilonyo an inistaran giraray.”

Minaoyon si Propesor Lawrence E. Stager kan Unibersidad nin Harvard. “Sa bilog na Filistea, asin sa huri sa bilog na Juda,” an sabi nia, “an palakaw [kan hade kan Babilonya] na bayaan na biyong laglag an daga nagbunga nin sarong totoong desierto sa solnopan na parte kan Salog nin Jordan.” Idinugang ni Stager: “Solamenteng sa paghade ni Cirong Dakula, an Persianong kasalihid kan mga Babilonyo, na an arkeolohikong rekord nagpoon giraray . . . sa Jerusalem asin Juda, kun saen an dakol na Judiong desterrado nagbalik sa saindang dagang tinuboan.”

Iyo, naotob an tataramon ni Jehova manongod sa pagigin gaba kan Juda. Pirmeng naootob an ihinuhula ni Jehova Dios. (Isaias 55:10, 11) Biyo kitang makakakompiar ki Jehova asin sa mga panuga na nakasurat sa saiyang Tataramon, an Biblia.—2 Timoteo 3:16.