Sundan an mga Lakad ni Pablo sa Berea

Nagin mapangganang marhay an gibohon kan duwang misyonero, asin nagturubod an dakulang kaburunyogan. Dangan buminangon an sarong pagsururog tumang sa sainda. Kaya ginibo an sarong desisyon. Sa kapakanan kan kaeestablisar pa sanang kongregasyon asin para sa kaligtasan kan mga misyonero, an duwa kaipuhan na humale tolos-tolos, sa kamatangaan nin banggi. Sa siring, si Pablo asin Silas duminulag hale sa duongan nin Macedonia sa Tesalonica kaidtong mga 50 C.E. Nagbiahe sinda pasiring sa sunod na lugar na huhulitan ninda—an Berea.

SA HARAYO, an Berea (Veroia) maheheling kan namamasyar sa presenteng aldaw, siring kan biahero kan suanoy, na nasa sirangan na pamitisan kan berdeng Bukid nin Bermios. An Berea mga 65 kilometros sa timog-solnopan kan Tesalonica asin mga 40 kilometros palaog hale sa baybayon kan Dagat nin Aegean. An Bukid nin Olimpo na nasa timog iyo an mitolohikong erokan kan pangenot na mga dios kan suanoy na mga Griego.

An Berea interesante para sa mga estudyante sa Biblia bilang sarong lugar na dian si Pablo naghulit asin nangombertir nin dakol pasiring sa Kristianismo. (Gibo 17:10-15) Sundan niato an mga lakad ni Pablo asin siyasaton niato an nakaagi kan siudad.

Enot na Kasaysayan

Mayong nakakasierto kun kasuarin naestablisar an Berea. An enot na mga habitante kaiyan, na posibleng mga tribo nin Frigia, pinalayas kan mga Macedonio kaidtong mga ikapitong siglo B.C.E. Pakalihis nin tolong siglo, an Macedonia nagin mayaman, pakatapos kan mga pagkongkistar ni Alejandrong Dakula. Itinogdok an kahangahangang mga edipisyo asin lanob, siring man an mga santuaryo ni Zeus, Artemis, Apolo, Atena, asin iba pang mga dios kan mga Griego.

An sarong libro nin kasaysayan nagsasabi na sa nakaaging mga siglo, an Berea “nagkaigwa nin dakulang impluwensia sa mga lugar sa palibot kaiyan sagkod sa iba pang parte kan bilog na amihanan na Grecia.” Nagin partikularmenteng prominente an siudad durante kan pagreynar kan ultimong dinastiyang Macedonio, an mga Antigonid (306-168 B.C.E.), na sa kahurihurihi nadaog kan Roma.

Kan dinaog kan mga Romano si Hadeng Felipe V kan 197 B.C.E., “an dating pagkatimbang nin kapangyarihan naliwat asin an Roma iyo an nagin dai mapagdududahan na kapangyarihan sa sirangan na Mediterraneo,” an sabi kan Encyclopædia Britannica. Kan 168 B.C.E., sa  Pydna, nagkapirang kilometro sa timog nin Berea, an sarong heneral na Romano nagkaigwa nin pangultimong kapangganahan tumang sa ultimong suanoy na namamahalang Macedonio, si Perseus. Siring kan iprinopesiya sa Biblia, an pambilog na kinaban na kapangyarihan nin Grecia sinalidahan kan Roma. (Daniel 7:6, 7, 23) Pakatapos kan ralaban na iyan, saro an Berea sa enot na mga siudad sa Macedonia na suminuko sa Roma.

Kan enot na siglo B.C.E., an Macedonia nagin lugar nin ralaban durante kan pag-iiwal ni Pompeo asin ni Julio Cesar. Sa katunayan, ibinugtak ni Pompeo an saiyang kuartel heneral asin hukbo harani sa Berea.

Nag-oswag sa Irarom kan mga Romano

Durante kan Pax Romana, o Romanong Katoninongan, manonompongan kan mga namamasyar sa Berea an konkretong mga tinampo na may mga portiko sa gilid. An siudad igwa nin mga banyong pampubliko, teatro, libreriya, asin pasilidad para sa pagralabanan nin mga gladiador. An inomon na tubig nagbobolos sa mga tubo, asin an siudad igwa nin sistema nin mga kanal sa irarom kan daga. An Berea nagin bantog bilang sarong sentro nin komersio na dinadayo nin mga negosyante, eksperto sa arte, asin atleta, mantang an mga paradalan nagduduman tanganing magdalan nin isports asin iba pang mga okasyon. An mga dayohan makakanompong nin mga lugar nin pagsamba na dian puede nindang gibohon an mga ritual kan sadiri nindang relihion. Iyo, sa siudad na ini, an mga kulto kan bilog na Romanong kinaban nagtataragboan asin nagsasaralak.

Kabilang sa mga dios na sinasamba sa Berea an  mga Romanong emperador na ginibong dios pagkagadan ninda. Iyan bako nang garo bago sa mga taga Berea huling an pinaghalean kan pagsamba sa emperador iyo an pagsamba ki Alejandrong Dakula, na ibinibilang na sarong dios. An sarong Griegong reperensia nagsasabi: “Tuod sa pagtao nin sa dios na onra sa sarong hade kan ini nabubuhay pa, an mga Hellene [mga Griego] kan sirangan na imperyo maogmang nagtatao man nin sa kultong onra sa Romanong mga emperador . . . Sa saindang mga sinsilyo an emperador ilinaladawan bilang dios, na nakasulot nin koronang may mga rayos. Sinda nag-aarang sa saiya siring sa sarong dios, na may mga himno asin awit.” Nagtogdok sinda nin mga altar asin templo, asin nagdolot nin mga atang sa saiya. Pati mga emperador nagdatong tanganing umatender sa mga kapiestahan kan kulto, na kaiba an atletiko, artistiko, asin literaryong mga kompetisyon.

Taano ta sentro nin paganong pagsamba an Berea? Huling yaon dian an Koinon kan Macedonia. Ini sarong katiriponan nin mga delegado hale sa mga siudad sa Macedonia. An mga delegadong ini regular na nagtitiripon sa Berea tanganing pag-orolayan an mga bagay-bagay kan siudad asin probinsia asin asikasohon an mga iyan sa irarom kan pagdirehir kan Roma. An saro sa pangenot na mga katongdan kan Koinon iyo na pangenotan an mga selebrasyon kan kulto kan imperyo.

Kaya ini an kamugtakan sa siudad na dinumanan ni Pablo asin Silas pakatapos dumulag hale sa Tesalonica. Kan panahon na idto, an Berea sakop kan Roma sa laog nin duwa nang siglo.

An Maogmang Bareta Nakaabot sa Berea

Pinonan ni Pablo an saiyang paghuhulit sa Berea sa sinagoga kan siudad. Paano sia inako? An ipinasabong na salaysay nagbabareta na an mga Judio duman “mas noble an isip kisa kaidtong mga nasa Tesalonica, huli ta inako ninda an tataramon na igwa nin dakulang pagkagalaga sa isip, na maingat na sinisiyasat an Kasuratan aroaldaw kun baga an mga bagay na ini iyo man nanggad.” (Gibo 17:10, 11) Huling “noble an isip,” dai sinda nangapot na may katagasan sa saindang mga tradisyon. Minsan ngani bago an nadangog ninda, dai sinda nagin suspetsoso o nauyam. Imbes na haboan an mensahe ni Pablo, sinda atento, na bukas an isip na dinadangog iyan na mayo nin pagpaorog.

Paano namidbid kan mga Judiong idto an tanog nin katotoohan sa itinotokdo ni Pablo? Binalo ninda an saindang nadangog paagi sa paggamit kan pinakamapagtitiwalaan na basehan. Maingat asin mahigos nindang siniyasat an Kasuratan. Nagkonklusyon an nag-espesyalisar sa Biblia na si Matthew Henry: “Huling si Pablo nangatanosan paagi sa Kasuratan, asin itinokdo sinda sa Daan na Tipan bilang prueba kan saiyang sinabi, kinonsulta ninda  an saindang Biblia, binuksan an mga teksto na sinabi nia, binasa an konteksto, kinonsiderar an hiwas asin nasa likod na kahulogan kaiyan, ikinomparar iyan sa iba pang mga teksto kan Kasuratan, siniyasat kun baga an mga konklusyon ni Pablo base dian natural asin tunay asin kun baga nakakakombensir an saiyang mga argumento segun dian, patin nagkonklusyon oyon dian.”

Bako ining hababaw sanang pag-adal. An mga taga Berea nagtao nin panahon para sa maigot, nagpapadagos na pag-adal, na ginigibo ini aroaldaw, bako sanang kun Sabbath.

Asin isip-isipon an resulta. Inako kan dakol na Judio sa Berea an mensahe asin sinda nagturubod. Dakol na Griego, posibleng kaiba an nagkapirang Judiong proselito, an nagturubod man. Alagad may nakarisa digdi. Kan maaraman kan mga Judio sa Tesalonica an manongod digdi, sinda naghumari pasiring sa Berea “tanganing sutsutan asin paribokon an mga kadaklan.”—Gibo 17:4, 12, 13.

Si Pablo napiritan na humale sa Berea, alagad ipinadagos nia an saiyang paghuhulit sa ibang lugar. Nagsakay sia ngonyan sa sarong barko na pasiring sa Atenas. (Gibo 17:14, 15) Minsan siring, nakapaggayagaya sia na bilang resulta kan saiyang paghuhulit sa Berea, nakagamot an Kristianismo duman. Asin iyan namumunga ngonyan.

Iyo, may mga tawo pa man giraray sa Berea (Veroia) na maingat na sinisiyasat an Kasuratan tanganing “siertohon an gabos na bagay” asin “pangaptan nin higot” kun ano an masarig na basehan asin totoo. (1 Tesalonica 5:21) Duwang maoswag na kongregasyon nin Mga Saksi ni Jehova sa siudad an nakikikabtang sa paghuhulit, siring kan ginibo ni Pablo, na ihinihiras sa iba an mensahe kan Biblia. Hinahanap ninda an mga sadiosan an puso asin nakikipagrasonan sa sainda sa Kasuratan, na pinapabayaan an nakakamotibar na puersa kan Biblia na tabangan an gabos na gustong mamidbid si Jehova, an tunay na Dios.—Hebreo 4:12.

[Mapa sa pahina 13]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

Kabtang kan ikaduwang pagbiahe ni Pablo sa pagmimisyonero

MYSIA

Troas

Neapolis

Filipos

MACEDONIA

Amfipolis

Tesalonica

Berea

GRECIA

Atenas

Corinto

ACAYA

ASIA

Efeso

RODAS

[Ritrato sa pahina 13]

Sinsilyong plata na dian ilinaladawan si Alejandrong Dakula bilang dios nin mga Griego

[Credit Line]

Sinsilyo: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ritrato sa pahina 14]

Sarong tata pasiring sa Judiong distrito sa Berea (Veroia)

[Ritrato sa pahina 15]

Sarong suanoy na sinagoga sa Berea (Veroia) sa presenteng panahon