“Makangangalas an Pagkagibo” sa Sato

“Sa makangingirhat na paagi makangangalas an pagkagibo sa sako.”—SALMO 139:14.

1. Taano an dakol na mapag-isip na tawo ta itinatao sa Dios an kredito sa mga ngangalasan kan daga?

AN KINABAN pano nin makangangalas na mga linalang. Paano nag-eksister an mga ini? Naniniwala an nagkapira na puedeng manompongan an simbag na dai nauunabihan an sarong intelihenteng Kaglalang. An iba naniniwala na an bakong makatanosan na pagpuera sa Kaglalang nakakalimitar sa satong kakayahan na masabotan an naturalesa. Naniniwala sinda na an mga linalang sa daga komplikadong marhay, nagkakalaenlaen na marhay asin, tibaad sabihon pa nindo, makangangalas na marhay nanggad na magpoon paagi sa pagkanorongod sana. Para sa dakol, kaiba an nagkapirang sientista, an prueba nagpapaheling na an uniberso igwa nin madonong, makapangyarihan, asin maboot na Kaggibo. *

2. Ano an nagpahiro ki David na omawon si Jehova?

² Si Hadeng David kan suanoy na Israel saro na kombensido na an Kaggibo maninigo sa pag-omaw huli sa Saiyang makangangalas na mga linalang. Minsan ngani nabuhay si David haloy pa bago kan sientipikong kapanahonan ngonyan, nasabotan nia na napapalibotan sia nin makangangalas na mga halimbawa kan linalang nin Dios. Kinaipuhan sanang estudyaran ni David an sadiri niang hawak tanganing magkaigwa sia nin hararom na may pagkangirhat na paggalang sa kakayahan nin Dios na maglalang. “Ika oomawon ko huli ta sa makangingirhat na paagi makangangalas an pagkagibo sa sako,” an surat nia. “Makangangalas an saimong mga gibo, na aram na gayo kan sakuyang kalag.”—Salmo 139:14.

3, 4. Taano ta mahalaga para sa lambang saro sa sato na odok na maghorophorop manongod sa mga gibo ni Jehova?

³ Nagkaigwa si David kan makosog na kombiksion na ini paagi sa odok na paghorophorop. Ngonyan, an mga kurso sa eskuelahan asin an media pano nin nakakaraot sa pagtubod na mga teoriya manongod sa ginikanan nin tawo. Tanganing magkaigwa kita kan pagtubod na kapareho kan ki David, dapat man kitang odok na maghorophorop. Peligroso na togotan an iba na iyo an mag-isip para sa sato, nangorogna manongod sa pundamental na mga isyu siring kan pag-eksister asin katongdan nin sarong Kaglalang.

⁴ Dugang pa, an paghorophorop sa mga gibo ni Jehova nagpapakosog sa satong apresasyon sa saiya asin nagtatao sa sato nin kompiansa sa saiyang mga panuga para sa ngapit. Dangan, makakamotibar iyan sa sato na orog pa nganing midbidon si Jehova asin paglingkodan sia. Kun siring, estudyaran niato kun paano an modernong siensia nagpapatunay sa konklusyon ni David na “makangangalas an pagkagibo” sa sato.

An Satong Makangangalas na Pagtalubo sa Pisikal

5, 6. (a) Paano kita gabos nagpoon na mabuhay? (b) Ano an mahalagang papel kan satong mga bato?

⁵ “Ika mismo an naghaman sa sakong mga bato; itinago mo ako sa tulak kan sakuyang ina.” (Salmo 139:13) Kita gabos nagpoon na mabuhay sa laog kan  matris kan satong ina bilang sarong selula na mas sadit pa kisa sa punto (period) na nasa poro kan sentence na ini. Komplikadong marhay an mikroskopikong selulang iyan—sarong sadit na laboratoryo kemikal! Iyan marikas na nagtatalubo. Sa katapusan kan ikaduwang bulan nindo sa matris, naporma na an mayor na mga organo nindo. Kabilang dian an saindong mga bato. Kan mamundag kamo, andam na an saindong mga bato na saraon an saindong suplay nin dugo—na hinahale an mga hilo asin sobrang tubig alagad pinapagdadanay an kapakipakinabang na mga sustansia. An saindong duwang bato, kun mayong diperensia, iyo an nagsasara kan tubig sa saindong dugo—mga limang litro sa sarong adulto—kada 45 minutos!

⁶ Nagtatabang man an saindong mga bato na kontrolon an mga mineral sa saindong dugo saka an pangangalsom (acidity) asin presyon kaiyan. Iyan dakol nin iba pang mahalagang marhay na ginigibo, siring sa paggibo sa bitamina D na magin aktibong sustansia na kinakaipuhan sa tamang pagtalubo nin tolang asin sa pagprodusir nin hormone na erythropoietin, na pinapakosog an produksion kan pulang selula nin dugo sa saindong mga tolang. Bakong makangangalas na an mga bato inapod na “ekspertong mga kemiko kan hawak”! *

7, 8. (a) Iladawan an enot na mga tangga kan pagtalubo nin dai pa namumundag na omboy. (b) Sa anong paagi na an nagtatalubong omboy ‘hinahabol sa kaharohababaing kabtang kan daga’?

⁷ “An sakong mga tolang dai natago sa saimo kan gibohon ako sa hilom, kan ako habolon sa kaharohababaing kabtang kan daga.” (Salmo 139:15) An orihinal na selula nababanga, asin an bagong mga selula padagos na nababanga. Dai mahaloy, an mga selula nagpopoon nang magin laen-laen tanganing magin mga selula kan nerbios, selula kan kalamnan, selula kan kublit, asin iba pa. An mga selula na magkapareho an klase nag-iiribanan tanganing magin mga tisyu dangan mga organo. Halimbawa, durante kan ikatolong semana poon sa pertilisasyon, nagpopoon nang mabilog an saindong sistema nin mga tolang. Sa panahon na kamo pitong semana pa sana asin mga 2.5 sentimetros pa sana an laba, igwa na kamo nin lumbod na mga porma kan gabos na 206 na tolang na yaon sa sarong adulto, minsan ngani bako pa iyan matagas na mga tolang.

⁸ An makangangalas na pagtalubong ini nangyayari sa laog kan matris kan saindong ina, na dai naheheling nin tawo na garo baga nakatalbong nin hararom sa daga. Sa katunayan, dakol na bagay manongod sa pagtalubo niato an nagdadanay na dai aram nin tawo. Halimbawa, ano an nagpapahiro sa espesipikong mga gene sa saindong mga selula tanganing papangyarihon an proseso nin paglaenlaen? Pag-abot nin panahon, tibaad madiskobre iyan kan siensia, alagad siring kan sunod na sinabi ni David, an satong Kaggibo—si Jehova—lubos na nasabotan iyan kaidto pa.

9, 10. Paano ‘nasusurat sa libro’ nin Dios an pagkabilog kan mga kabtang kan embrion?

⁹ “Naheling kan saimong mga mata pati an sakuyang embrion, asin nasusurat sa saimong libro an gabos na kabtang kaiyan, kun dapit sa mga aldaw na iyan nahaman asin mayo pa ni saro sa mga iyan.” (Salmo 139:16) Yaon sa enot na selula nindo an kompletong plano para sa bilog na hawak nindo. An planong ini iyo an naggiya sa saindong pagtalubo durante kan siyam na bulan na yaon kamo sa matris bago kamo mamundag dangan sagkod sa labing duwang dekada na pagtalubo nindo pasiring sa pagigin adulto. Durante kan panahon na ini, an saindong hawak nag-agi nin dakol na tangga, na an gabos na iyan ginigiyahan kan impormasyon na nakaprograma sa orihinal na selulang iyan.

¹⁰ Si David mayong kaaraman manongod sa mga selula asin gene, huling mayo ngani sia nin mikroskopyo. Alagad nasabotan nia nin tama na an pagtalubo kan saiya mismong hawak ebidensia nin patienot na pagplano. Tibaad may dikit na kaaraman si  David kun paano nagtatalubo an mga embrion, kaya makakapangatanosan sia na an kada tangga kaipuhan na mangyari oyon sa dati nang nag-eeksister na disenyo asin iskedyul. Sa poetikong pananaram, sinabi nia na an disenyong ini ‘nasusurat sa libro’ nin Dios.

11. Paano kita nagkaigwa kan satong pisikal na mga karakteristiko?

¹¹ Ngonyan, aram na na an saindong mga gene an nagdedeterminar kan mga karakteristiko na minana nindo sa saindong mga magurang asin apoon—arog baga kan saindong langkaw, itsura kan lalauogon, kolor kan mata asin buhok, asin rinibo pang ibang karakteristiko. An lambang selula nindo igwa nin manampulong ribong gene, asin an kada gene kabtang nin halabang magkakoronektar na DNA (deoxyribonucleic acid). An mga instruksion para sa paghaman sa saindong hawak ‘nakasurat’ sa kemikal na estruktura kan saindong personal na DNA. Kada mabanga an saindong mga selula—tanganing magkaigwa nin bagong mga selula o tanganing salidahan an gurang nang mga selula—ipinapasa kan saindong DNA an mga instruksion na iyan, na paagi kaiyan pinapagdadanay kamong buhay asin napapagdanay an saindong pundamental na itsura. Pambihira nanggad na halimbawa kan kapangyarihan asin kadonongan kan satong langitnon na Kaggibo!

An Satong Daing Kaagid na Isip

12. Ano an espesyalmenteng kalaenan kan mga tawo sa mga hayop?

¹² “Kaya, abaa kamahalagang marhay para sa sako kan saimong mga kaisipan! O Dios, abaa kadakol kan bilog na kabilangan kaiyan! Kun poprobaran kong bilangon iyan, labi pa iyan kadakol kisa sa baybay.” (Salmo 139:17, 18a) Makangangalas man an pagkagibo sa mga hayop, asin an nagkapira kaiyan may mga sentido asin abilidad na nakakalabi kan sa mga tawo. Alagad tinawan nin Dios an mga tawo kan kakayahan nin isip na nakakalabi nanggad kan sa ano man na hayop. “Minsan ngani kitang mga tawo kaagid kan ibang linalang sa dakol na paagi, napapalaen kita sa iba pang nabubuhay na mga linalang sa daga sa satong abilidad na maggamit nin lenguahe asin kaisipan,” an sabi nin sarong libro sa siensia. “Napapalaen man kita sa satong hararom na pagmawot na makanood manongod sa satong sadiri: Paano dinisenyo an satong hawak? Paano kita naporma?” Ini an mga hapot na pinensar man ni David.

13. (a) Paano hinorophorop ni David an kaisipan nin Dios? (b) Paano niato maaarog an halimbawa ni David?

¹³ An pinakamahalaga, bakong arog kan mga hayop, napapalaen kita sa satong abilidad na horophoropon an kaisipan nin Dios. * An espesyal na regalong ini saro sa mga paagi na ginibo kita sa “ladawan nin Dios.” (Genesis 1:27) Ginamit ni David sa marahay na paagi an regalong ini. Hinorophorop nia an ebidensia kan pag-eksister nin Dios asin an marahay na mga kualidad na risang-risa sa daga na nakapalibot sa saiya. Igwa man si David kan enot na mga libro kan Banal na Kasuratan, na igwa nin mga kapahayagan nin Dios manongod sa saiya asin sa saiyang mga gibo. An ipinasabong na kasuratan na ini nakatabang ki David na masabotan an kaisipan, personalidad, asin katuyohan nin Dios. An paghorophorop manongod sa Kasuratan, sa paglalang, asin sa pagtratar sa saiya nin Dios an nagpahiro ki David na omawon an Kaggibo sa saiya.

 Kun Ano an Kalabot sa Pagtubod

14. Taano ta dai niato kaipuhan na maaraman an gabos na bagay manongod sa Dios tanganing magtubod sa saiya?

¹⁴ Mientras na orog na hinohorophorop ni David an paglalang asin an Kasuratan, orog man niang narerealisar na dai nia kayang saboton an kadakolan kan kaaraman asin kakayahan nin Dios. (Salmo 139:6) Totoo man iyan sa sato. Nungka niatong masasabotan an gabos na bagay manongod sa gabos na gibo nin paglalang nin Dios. (Eclesiastes 3:11; 8:17) Alagad “ihinayag” nin Dios an igong kaaraman paagi sa Kasuratan asin sa naturalesa tanganing an mga naghahanap nin katotoohan na nabubuhay sa ano man na panahon magkaigwa nin pagtubod na basado sa ebidensia.—Roma 1:19, 20; Hebreo 11:1, 3.

15. Iilustrar kun paano magkakonektar an pagtubod asin relasyon niato sa Dios.

¹⁵ An kalabot sa pagtubod bako sanang basta pag-admitir na an buhay asin an uniberso igwa talaga nin intelihenteng Gikanan. Kaiba dian an pagtitiwala ki Jehova Dios bilang sarong persona—an saro na nagmamawot na mamidbid niato sia asin na papagdanayon niato an marahay na relasyon sa saiya. (Santiago 4:8) Puede niatong imahinaron an saro na nagtitiwala asin nagsasarig sa saiyang mamomoton na ama. Kun an sarong mapagduda kinukuestion kun baga an saindong ama talagang matabang sa saindo sa panahon nin krisis, tibaad dai nindo makombensir an sarong iyan na mapagtitiwalaan an saindong ama. Minsan siring, kun huli sa eksperyensia nagkaigwa kamo nin dakol na ebidensia kan marahay na reputasyon kan saindong ama, makakapagtiwala kamo na dai nia kamo susudyaon. Kaagid kaiyan, pinapahiro kita na magtiwala ki Jehova huli sa pakamidbid sa saiya paagi sa pag-adal sa Kasuratan, paghorophorop sa paglalang, asin pakaeksperyensia sa saiyang tabang bilang simbag sa satong mga pamibi. Pinapangyayari kita kaiyan na magmawot na makanood nin orog pa manongod sa saiya asin na omawon sia sagkod lamang huli sa bakong maimot na pagkamoot asin debosyon. Iyan an pinakanobleng katuyohan na puedeng pagmaigotan na gibohon nin siisay man.—Efeso 5:1, 2.

Hagadon an Paggiya kan Kaggibo sa Sato!

16. Ano an manonodan niato sa dayupot na relasyon ni David ki Jehova?

¹⁶ “Rekisaha ako, O Dios, asin midbida an sakong puso. Siyasata ako, asin arama an sakong nakakaribok na mga kaisipan, asin helinga kun baga igwa sa sako nin ano man na nakakaraot na dalan, asin giyahe ako sa dalan nin daing talaan na panahon.” (Salmo 139:23, 24) Aram ni David na lubos na siang midbid ni Jehova—an gabos niang iniisip, sinasabi, o ginigibo aram kan Kaggibo sa saiya. (Salmo 139:1-12; Hebreo 4:13) An siring na personal na pakamidbid nin Dios nagpangyaring makamate si David na tiwasay, kun paanong an sarong sadit na aki nakakamateng tiwasay sa takyag kan saiyang mamomoton na mga magurang. Minahal na marhay ni David an dayupot na relasyon na ini ki Jehova asin nagmaigot na papagdanayon iyan paagi sa hararom na paghorophorop manongod sa Saiyang mga gibo asin paagi sa pamimibi sa Saiya. Sa katunayan, dakol sa mga awit ni David—kaiba an Salmo 139—sa pundamental mga pamibi na inakompanyaran nin musika. An paghorophorop asin pamibi makakatabang man sa sato na magin dayupot ki Jehova.

17. (a) Taano ta minawot ni David na siyasaton ni Jehova an saiyang puso? (b) Paano nakakaapektar sa satong buhay an paggamit niato kan satong libreng kabotan?

¹⁷ Huling ginibo sa ladawan nin Dios, tinawan kita nin libreng kabotan. Puede niatong pilion na gumibo nin marahay o gumibo nin maraot. An katalingkasan na iyan igwa nin paninimbagan sa moral. Habo ni David na mapabilang sa mga marigsok.  (Salmo 139:19-22) Gusto niang likayan na makagibo nin nakakaraot na mga sala. Sa siring, kan hinohorophorop an mahiwas na kaaraman ni Jehova, mapakumbabang hinagad ni David sa Dios na siyasaton an saiyang kalaoglaoging pagkatawo asin na giyahan sia sa dalan pasiring sa buhay. Aplikado sa gabos an matanos na mga pamantayan nin Dios sa moral; kaya kita man kaipuhan na gumibo nin tamang mga pagpili. Kita gabos sinasadol ni Jehova na kuyogon sia. An paggibo kaiyan nagreresulta sa pag-oyon nia asin nagtatao nin dakol na pakinabang. (Juan 12:50; 1 Timoteo 4:8) An paglakaw sa kaibanan ni Jehova aroaldaw nakakatabang sa sato na kultibaron an panlaog na pagkakalmado, dawa kun napapaatubang sa grabeng mga problema.—Filipos 4:6, 7.

Kuyogon an Makangangalas na Kaggibo sa Sato!

18. Ano an nagin konklusyon ni David sa paghorophorop nia sa paglalang?

¹⁸ Bilang sarong hoben, si David pirmeng nasa luwas, na nagpapastor sa mga aripompon. Minaduko an mga karnero tanganing magsabsab, alagad itinitingkalag nia sa kalangitan an saiyang mga mata. Sa kadikloman nin banggi, naghohorophorop si David manongod sa kadakulaan kan uniberso asin kun ano man nanggad an katuyohan kaiyan. “An kalangitan nagpapahayag kan kamurawayan nin Dios; asin an gibo kan saiyang mga kamot ipinagsasaysay kan kahiwasan,” an surat ni David. “An sunod-sunod na aldaw nagpapaluwas nin tataramon, asin an sunod-sunod na banggi nagpapaheling nin kaaraman.” (Salmo 19:1, 2) Nasabotan ni David na kaipuhan niang hanapon asin kuyogon an Saro na naggibo kan gabos na bagay sa makangangalas nanggad na paagi. Kaipuhan na arog man kaiyan an satong gibohon.

19. Anong mga leksion an manonodan kan mga hoben asin gurang sa ‘makangangalas na pagkagibo’ sa sainda?

¹⁹ Nagserbing halimbawa si David sa sadol na sa huri itinao kan saiyang aking si Salomon sa mga hoben: “Girumdoma, ngonyan, an saimong Kaharohalangkaweng Kaglalang sa mga aldaw kan saimong pagkahoben na lalaki . . . Matakot ka sa tunay na Dios asin otobon mo an saiyang mga togon. Huli ta ini iyo an bilog na katongdan nin tawo.” (Eclesiastes 12:1, 13) Bilang sarong hoben, nasabotan na ni David na “makangangalas an pagkagibo” sa saiya. An pamumuhay na kaoyon kan pakarorop na ini nagtao sa saiya nin dakulang mga pakinabang sa bilog niang buhay. Kun kita, hoben o gurang man, nag-oomaw asin naglilingkod sa satong Kaharohalangkaweng Kaglalang, magigin nakakaogmang marhay an buhay niato ngonyan asin sa ngapit. Mapadapit sa mga nagdadanay na dayupot ki Jehova asin namumuhay oyon sa saiyang matanos na mga dalan, an Biblia nanunuga: “Sinda padagos pang magtatalubo sa panahon nin pagkaubanon, sinda magpapadagos na mataba asin presko, tanganing isaysay na si Jehova tanos.” (Salmo 92:14, 15) Asin magkakaigwa kita nin paglaom na ikaogma sagkod lamang an makangangalas na mga gibo kan Kaggibo sa sato.

[Mga Nota sa Ibaba]

Ikakapaliwanag daw Nindo?

• Paano an paagi nin pagtalubo nin embrion nagpapaheling na “makangangalas an pagkagibo” sa sato?

• Taano ta maninigo niatong horophoropon an kaisipan ni Jehova?

• Paano magkakonektar an pagtubod asin relasyon niato ki Jehova?

[Mga Hapot Para sa Pag-adal]

[Mga Ritrato sa pahina 23]

An pagtalubo nin sarong omboy sa laog kan matris pagsunod sa sarong disenyo na patienot nang dineterminaran

DNA

[Credit Line]

Dai pa namumundag na feto: Lennart Nilsson

[Ritrato sa pahina 24]

Siring sa mga aki na nagtitiwala sa sarong mamomoton na ama, kita nagtitiwala ki Jehova

[Ritrato sa pahina 25]

An pagpensar sa mga ginibo ni Jehova nagpahiro ki David na omawon Sia