An Kaenot-enoteng Biblia sa Portugues​—Sarong Estorya nin Pagmamaigot

“SIA na nagmamaigot magigin mapanggana.” An sarabihon na ini nagluwas sa pahina para sa titulo nin sarong libreto sa relihion kan ika-17 siglo na isinurat ni João Ferreira de Almeida. Mayo na nanggad nin mas angay pang paglaladawan sa sarong tawo na idinusay an saiyang buhay sa pagtradusir asin pagpublikar kan Biblia sa Portugues.

Namundag si Almeida kan 1628 sa Torre de Tavares, na sarong baryo sa amihanan na Portugal. Huling nailo kan aki pa, sia pinadakula nin sarong amaon na monghe sa Lisbon na kabisera kan Portugal. Segun sa tradisyon, mantang nag-aandam si Almeida para sa pagkapadi, nag-ako sia nin marahayon na edukasyon, na nakatabang sa saiya sa amay pang edad na mapatalubo an pambihira niang kakayahan sa mga lenguahe.

Minsan siring, tibaad dai nagamit ni Almeida an saiyang mga abilidad sa pagtradusir kan Biblia kun nagdanay sia sa Portugal. Minsan ngani pinalakop kan Reporma an mga Biblia sa lokal na tataramon sa amihanan asin sentral na Europa, an Portugal marigon na nagdanay sa impluwensia kan Inkisisyon Katoliko. An pagkaigwa sana nin Biblia sa lokal na tataramon puedeng magresulta na an saro darahon sa korte para sa Inkisisyon. *

Posibleng motibado kan pagmawot na makadulag sa mapan-aping kamugtakan na ini, nagbalyo si Almeida sa Netherlands kan sia tinedyer na. Dai nahaloy pakatapos kaiyan, kan sia 14 anyos pa sana, nagpoon siang magbiahe pasiring sa Asia, na nag-agi sa Batavia (na ngonyan Jakarta), Indonesia, na kan panahon na idto iyo an sentro para sa pag-administrar kan Dutch East India Company sa Timog-Sirangan na Asia.

Sarong Tinedyer na Paratradusir

Sa huring kabtang kan saiyang pagbiahe pasiring sa Asia, nagkaigwa nin panahon nin dakulang pagbabago sa buhay ni Almeida.  Sa paglayag sa pag-oltanan kan Batavia asin Malacca (na ngonyan Melaka), sa solnopan na Malaysia, nangyari na nakakua sia nin sarong libreto nin mga Protestante sa lenguaheng Kastila na may titulong Diferencias de la Cristiandad (An mga Dai Pagkaoroyon sa Kakristianohan). Apuera sa pag-atake sa falsong relihiosong mga doktrina, may sinabi an libreto na nakapahanga nanggad sa hoben na si Almeida: “An paggamit nin dai aram na lenguahe sa iglesia, dawa kun para sa kamurawayan nin Dios, mayong pakinabang sa naghihinanyog na dai nakakasabot.”—1 Corinto 14:9.

An konklusyon malinaw na marhay para ki Almeida: An paagi tanganing ibuyagyag an sala nin relihion iyo na gibohon an Biblia na nasasabotan nin gabos. Pag-abot sa Malacca, sia nagpakombertir sa Repormadong relihion na Holandes asin tolos-tolos niang pinonan an pagtradusir nin mga kabtang kan mga Ebanghelyo hale sa Kastila pasiring sa Portugues, na idinidistribwir iyan sa “mga nagpaheling nin sinserong pagmawot na makaaram kan katotoohan.” *

Pakalihis nin duwang taon, andam na si Almeida para sa mas dakulang proyekto—an pagtradusir kan bilog na Kristianong Griegong Kasuratan hale sa Latin na Vulgate. Natapos nia ini na mayo pang sarong taon, na pambihirang nagibo nin sarong 16 anyos na hoben! Makosog an boot na nagpadara sia nin kopya kan saiyang traduksion sa Holandes na gobernador-heneral sa Batavia tanganing ipublikar iyan. Minalataw na an Repormadong Iglesia sa Batavia ipinadara an saiyang manuskrito sa Amsterdam, alagad nagadan an may edad nang ministro na pinaniwalaan kaiyan, asin nawara an ginibo ni Almeida.

Kan pinakiolayan na gumibo nin kopya kan saiyang traduksion para sa Repormadong Iglesia sa Ceylon (na ngonyan Sri Lanka) kan 1651, napag-araman ni Almeida na an orihinal nawara sa koleksion nin mga dokumento (archive) kan iglesia. Dai sia nadesganar asin sa dai maaraman na paagi nakakua sia nin sarong kopya—tibaad sarong naenot na bersion—asin kan sunod na taon natapos nia an rebisadong bersion kan mga Ebanghelyo asin kan libro nin Gibo. Binalosan sia kan konsilyo * sa Batavia nin 30 guilder. Iyan “dikit sanang kantidad para sa dakulaon na trabaho na ginibo nia,” an isinurat kan saro sa kairiba ni Almeida.

Sa ibong kan kakulangan nin pag-apresyar na ini, ipinadagos ni Almeida an saiyang gibohon, asin isinumitir an rebisyon kan saiyang bilog na Bagong Tipan kan 1654. Sa giraray, kinonsiderar an posibilidad na ikapublikar iyan, alagad mayo nin espesipikong ginibo apuera sa pag-andam nin pira sanang surat-kamot na kopya na gagamiton sa nagkapirang iglesia.

Kinondenar kan Inkisisyon

Kan sunod na dekada, nagin sibot si Almeida sa gibohon bilang pastor asin misyonero para sa Repormadong Iglesia. Sia inordenan kan 1656 asin naglingkod nguna sa Ceylon, na duman dikit pa siang matimaktimakan nin elepante, asin paghaloyhaloy sia naglingkod sa India, bilang saro sa enot na Protestanteng mga misyonero na nagdalaw sa nasyon na iyan.

Si Almeida kombertidong Protestante na naglilingkod sa kapakanan nin ibang nasyon. Kun siring, an dakol na tawo sa dinalaw niang mga komunidad na an tataramon Portugues minansay sia bilang apostata asin traydor. Huli sa prangka niang pagkondenar sa moral na karatan sa tahaw kan klero asin huli sa pagbuyagyag nia sa doktrina kan iglesia, parate man niang nakakakontrahan an  Katolikong mga misyonero. An mga pagkorontrahan na ini nakaabot sa kulminasyon kan 1661 kan an korte para sa Inkisisyon sa Goa, India, sinentensiahan si Almeida na magadan huli sa erehiya. Kan mayo sia, sinolo an saiyang ladawan. Tibaad natakot sa mapagdiskutir na estilo ni Almeida, pinabuelta sia sa Batavia kan Holandes na gobernador-heneral dai nahaloy pagkatapos kaiyan.

Si Almeida sarong maigot na misyonero kaidto, alagad dai nia noarin man nalingawan an pangangaipo para sa Portugues na Biblia. Imbes, an mga resulta nin pagigin bakong pamilyar sa Biblia—na risang-risang marhay sa tahaw nin klero sagkod lego—nakapakosog sana sa saiyang desisyon na iyan. Sa introduksion sa sarong relihiosong pulyeto na may petsang 1668, ipinaisi ni Almeida sa saiyang mga parabasa: “Linalaoman ko . . . na sa dai na mahahaloy matawan kamo nin onra paagi sa kompletong Biblia sa saindo mismong lenguahe, an pinakadakulang regalo asin pinakamahalagang marhay na kayamanan na ikakatao sa saindo nin siisay man.”

Si Almeida Kontra sa Komite sa Pagrebisar

Kan 1676, iprinesentar ni Almeida sa konsilyo kan iglesia sa Batavia an pinal na bersion kan saiyang Bagong Tipan para sa pagrebisar. Sa kapinonan pa sana, may tension na sa pag-oltanan kan paratradusir asin mga pararebisar. An biograpo na si J. L. Swellengrebel nagpaliwanag na an kairiba ni Almeida na an tataramon Holandes tibaad nadepisilan na saboton an nagkapirang kadikit na pagbabago sa kahulogan asin estilo. May kontrobersia man kaidto manongod sa pagpili nin lenguahe. Maninigo daw na gamiton kan Biblia an Portugues na ginagamit kan mga taga duman o an mas purong Portugues na depisil masabotan nin dakol? Sa katapustapusi, an kaigotan ni Almeida na matapos an gibohon pirmeng ginigikanan nin dai pagkakaoyon.

Maluwayon an pag-oswag kan gibohon, na posibleng huli sa dai pagkakaoyon o kawaran nin interes kan mga pararebisar. Pakalihis nin apat na taon, an mga pararebisar nagdedebate pa man giraray dapit sa enot na mga kapitulo nin Lucas. Desganado huli sa pagkaatrasong ini, nagpadara si Almeida sa Netherlands nin kopya kan saiyang manuskrito na ipupublikar na dai aram kan mga pararebisar.

Sa ibong kan mga pagprobar nin konsilyo na olangon an pagpublikar, an saiyang Bagong Tipan ipinublikar sa Amsterdam kan 1681, asin an enot na mga kopya nakaabot sa Batavia kan sunod na taon. Isip-isipa na sana kun gurano kadesganado si Almeida kan maaraman nia na an saiyang traduksion liniwat nin mga pararebisar sa Netherlands! Huling an mga pararebisar bakong pamilyar sa Portugues, naobserbaran ni Almeida na naglaag sinda nin “bakong natural asin nagkokorontrahan na mga traduksion na nakapalibog sa kahulogan kan Espiritu Santo.”

An gobyerno nin Holandes dai man nakontento, asin ipinagboot ninda na raoton an bilog na edisyon. Dawa siring, nakombensir ni Almeida an gobyerno na magtada nin pirang kopya sa kondisyon na an pinakaseryosong mga sala ikokorehir nin mano-mano. An mga kopyang ini gagamiton sagkod na ikaandam an sarong rebisyon.

An mga pararebisar sa Batavia nag-iribanan giraray tanganing ipadagos an saindang gibohon sa Kristianong Griegong Kasuratan asin pinonan nindang andamon an mga libro kan Hebreong Kasuratan mantang natapos na iyan ni Almeida. Nahahandal na tibaad dai na mapugolan kan paratradusir na iyan an saiyang kadaihan nin pasensia, nagdesisyon an konsilyo na itago sa kaha de yero kan iglesia an pinirmahan na mga pahina nin pinal na kopya. Siempre, diniskutir ni Almeida an saindang desisyon.

Sa panahon na ini, an dakol na dekada nin pagpapagal asin an mga sakit nin buhay sa tropikal na klima nagkaigwa nin grabeng epekto sa saiyang salud. Kan 1689, huli sa saiyang nagrururong salud, si Almeida nagpondo na sa mga aktibidad sa iglesia tanganing idusay an saiyang sadiri sa pagtradusir kan Hebreong Kasuratan. Makamomondo, sia nagadan kan 1691 mantang ginigibo an pangultimong kapitulo kan Ezequiel.

An ikaduwang edisyon kan Bagong Tipan, na natapos kan sia madali nang magadan, ipinublikar kan 1693. Pero sa giraray, an saiyang trabaho garo baga liniwat nin daing kakayahan na mga pararebisar. Sa saiyang libro na A Biblia em Portugal (An Biblia sa Portugal), si G. L. Santos Ferreira nagsabi: “An mga pararebisar . . . may ginibong darakulang pagliliwat  sa ekselenteng ginibo ni Almeida, na rinaot asin liniwat an gayon kan orihinal na dai naliwat kan mga pararebisar kan enot na edisyon.”

Natapos an Portugues na Biblia

Kan magadan si Almeida, nawara an puersang nagmomotibar sa pagrebisar asin pagpublikar kan Portugues na Biblia sa Batavia. An Society for Promoting Christian Knowledge na nasa Londres an naggastos sa ikatolong edisyon kan Bagong Tipan ni Almeida kan 1711 sa kahagadan kan mga misyonerong Danes na nagtatrabaho sa Tranquebar, sa timog kan India.

An organisasyon na iyan nagdesisyon na mag-imprenta sa Tranquebar. Minsan siring, sa pagpasiring sa India, an barkong nagdadara kan materyales sa pag-imprenta asin kan Portugues na mga Biblia sinalakay kan Pranses na mga pirata asin pagkatapos binayaan sa pier kan Rio de Janeiro, Brazil. Si Santos Ferreira nagsurat: “Sa dai ikapaliwanag na dahelan asin sa mga pangyayaring minansay na milagroso nin dakol na tawo, an mga kahon na igwa kan materyales sa pag-imprenta nanompongan na dai naano sa irarom kan lalagan nin mga bagahe asin padagos na ikinabiahe iyan sa iyo man sanang barko pasiring sa Tranquebar.” Maingat na rinebisar asin ipinublikar kan mga misyonerong Danes an bersion ni Almeida kan natadang mga libro kan Biblia. An pangultimong tomo kan Biblia sa Portugues ipinublikar kan 1751, haros 110 na taon pakapoon ni Almeida sa saiyang karera bilang paratradusir kan Biblia.

Sarong Nagdadanay na Pamana

Poon kan sia sarong tinedyer, nasabotan na ni Almeida an pangangaipo para sa Biblia sa Portugues tanganing an ordinaryong mga tawo makaaram kan katotoohan sa sainda mismong lenguahe. Determinado niang pinagmaigotan na kamtan an kamawotan na iyan sa bilog na buhay nia, sa ibong nin pagtumang kan Iglesia Katolika, pagkaindiperente kan saiyang kairiba, garo baga daing katapusan na mga problema sa pagrebisar, asin kan saiya mismong nagrururong salud. Binalosan an saiyang pagmamaigot.

Nagdikit asin nawara na an dakol sa mga komunidad na an tataramon Portugues na duman naghulit si Almeida, pero nagdanay an saiyang Biblia. Durante kan ika-19 siglo, an British and Foreign Bible Society asin an American Bible Society nagdistribwir nin rinibong kopya kan bersion ni Almeida sa Portugal asin sa mga siudad sa baybayon kan Brazil. Bilang resulta, sagkod ngonyan an mga Biblia na kinua sa saiyang orihinal na teksto kabilang sa mga Biblia na pinakapopular asin mahiwas an pagkawaras sa mga nasyon na an tataramon Portugues.

Daing duda, dakol an may utang na boot sa enot na mga paratradusir kan Biblia arog ni Almeida. Alagad maninigo pa ngani kitang magin mas mapagpasalamat ki Jehova, an parakomunikar na Dios, na “an kabotan iyo na an gabos na klase nin tawo makaligtas asin makaabot sa tamang kaaraman sa katotoohan.” (1 Timoteo 2:3, 4) Sa katapustapusi, sia an Saro na nagpreserbar kan saiyang Tataramon asin nagtao kaiyan para sa satong kapakinabangan. Logod na pirme niatong pakamahalon asin pag-adalan nin maigot an “pinakamahalagang marhay na kayamanan” na ini hale sa satong langitnon na Ama.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon/Ritrato sa pahina 21]

AN NGARAN NIN DIOS

An sarong pambihirang halimbawa kan integridad ni Almeida bilang paratradusir iyo an paggamit nia kan ngaran nin Dios tanganing itradusir an Hebreong Tetragrammaton.

[Credit Line]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)

[Mapa sa pahina 18]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

KADAGATAN NIN ATLANTIKO

PORTUGAL

Lisbon

Torre de Tavares

[Ritrato sa pahina 18]

An Batavia kan ika-17 siglo

[Credit Line]

Hale sa Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Ritrato sa pahina 18, 19]

Pahina para sa titulo kan enot na Portugues na Bagong Tipan, na ipinublikar kan 1681

[Credit Line]

Sa karahayan nin boot kan Biblioteca Nacional, Portugal