Nakaabot an Kristianismo sa Asia Minor

KAN enot na siglo C.E., dakol na Kristianong kongregasyon an nag-oswag sa Asia Minor (prinsipalmente Turkiya sa presenteng panahon). Kadakol na Judio asin Hentil an naghimate sa Kristianong mensahe. An sarong diksionaryo sa Biblia nagsasabi: “Apuera sa Siria-Palestina, digdi sa Asia Minor nagkaigwa an mobimientong Kristiano nin kaenot-enote asin pinakamahiwas na pag-oswag.”

Orog niatong masasabotan an mapadapit sa paglakop nin Kristianismo sa rehion na ini paagi sa pagtipon nin mga impormasyon hale sa laen-laen na reperensia. Helingon niato kun paano kita makikinabang sa pagtao nin atension sa makukuang impormasyon.

An Enot na mga Kristiano sa Asia Minor

Kan Pentecostes 33 C.E., nagtiripon sa Jerusalem an sarong kadaklan na laen-laen an lenguahe na kabale an mga Judiong Diaspora (mga Judio na nag-iistar sa luwas kan Palestina) asin Judiong proselito. Iyan an enot na mahalagang pangyayari sa paglakop nin Kristianismo sa Asia Minor. An mga apostol ni Jesus naghulit kan maogmang bareta sa mga bisitang ini. An rekord sa kasaysayan nagsasabi na an laen-laen na bisita naggikan sa Capadocia, Ponto, distrito nin Asia, * Frigia, asin Panfilia—mga lugar na minabilog sa dakulang kabtang nin Asia Minor. Mga 3,000 na naghihinanyog an nag-ako kan Kristianong mensahe asin nabautismohan. Sa pagpuli ninda, dara ninda an saindang bagong pagtubod.—Gibo 2:5-11, 41.

An sunod na kabtang nin impormasyon makukua niato sa rekord kan Biblia dapit sa mga pagbiahe sa pagmimisyonero ni apostol Pablo sa Asia Minor. Durante kan saiyang enot na pagbiahe, na nangyari kaidtong mga 47/48 C.E., si Pablo asin an saiyang kairiba naglayag hale sa Chipre pasiring sa Asia Minor, asin nagduong sa Perga sa Panfilia. Sa siudad nin Antioquia sa Pisidia na harayo sa baybayon, an saindang kapangganahan sa paghuhulit nakapukaw nin pag-imon asin pagtumang kan mga Judio. Kan si Pablo magbiahe patimog-sirangan sa Iconio, an ibang Judio nagpakana na trataron nin daing galang an mga misyonero. Kan primero, an emosyonal na mga taga duman na nag-iistar sa kaharaning Listra iprinoklamar si Pablo na sarong dios. Alagad pag-abot kan nagtutumang na mga Judio hale sa Antioquia asin Iconio, ginapo si Pablo kan mga taga duman asin binayaan sia sa paghona na sia gadan na! Pagkatapos kan eksperyensiang iyan, ipinagpadagos ni  Pablo asin Bernabe an saindang pagbiahe pasiring sa Derbe sa Romanong politikal na probinsia nin Galacia, sarong lugar na duman an mga tawo nagtataram kan lenguaheng Licaoniano. Inorganisar an mga kongregasyon, asin nagnombra nin kamagurangan. Sa siring, masasabotan nindo na mga 15 taon pakalihis kan Pentecostes 33 C.E., establisado nang marhay an Kristianismo sa Asia Minor.—Gibo 13:13–14:26.

Durante kan saiyang ikaduwang pagbiahe, na nangyari kaidtong mga 49 sagkod 52 C.E., an grupo ni Pablo nagbaklay nguna pasiring sa Listra, na posibleng marhay na inagihan an Tarso sa Cilicia na sadiri niang teritoryo. Pagkatapos na songkoon liwat an mga tugang sa Listra asin magbalyo pasiring sa amihanan, prinobaran ni Pablo na “ihulit an tataramon” sa mga probinsia nin Bitinia asin Asia. Minsan siring, dai iyan itinogot kan banal na espiritu. An mga lugar na idto huhulitan paghaloyhaloy. Imbes, si Pablo giniyahan nin Dios sa amihanan-solnopan na mga parte nin Asia Minor pasiring sa Troas sa baybayon. Dangan paagi sa sarong bisyon si Pablo giniyahan na ipahayag an maogmang bareta sa Europa.—Gibo 16:1-12; 22:3.

Durante kan ikatolong pagbiahe sa pagmimisyonero ni Pablo, na nangyari kaidtong mga 52  sagkod 56 C.E., sia nag-agi giraray sa Asia Minor asin nakaabot sa Efeso, sarong mahalagang duongan na siudad sa Asia. Naghapit na sia duman kan sia magbalik hale sa ikaduwa niang pagbiahe. Sarong grupo nin mga Kristiano an aktibo sa siudad na iyan, asin sa laog nin mga tolong taon nakiiba sa sainda si Pablo saka an saiyang kairiba. An peryodong iyan nin panahon pano nin kadepisilan asin peligro, na an saro kaiyan iyo an kariribokan na pakana kan mga platero sa Efeso tanganing idepensa an saindang maganansiang komersio sa relihion.—Gibo 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Malinaw na mahiwas an naabot kan gibohon na pagmimisyonero na nakabase sa Efeso. An Gibo 19:10 nagsasabi: “An gabos na nag-eerok sa distrito nin Asia nakadangog kan tataramon kan Kagurangnan, mga Judio sagkod mga Griego.”

Mga Pag-oswag sa Asia Minor

Sa pagtatapos kan saiyang pagdanay sa Efeso, si Pablo nagsurat sa mga taga Corinto: “An mga kongregasyon sa Asia nagpapakumusta sa saindo.” (1 Corinto 16:19) Ano daw na mga kongregasyon an nasa isip ni Pablo? Tibaad an nasa isip nia iyo an nasa Colosas, Laodicea, asin Hierapolis. (Colosas 4:12-16) An librong Paul—His Story nagkomento: “Garo baga makatanosan na sabihon na nagkaigwa nin mga komunidad sa Smirna, Pergamo, Sardis asin Filadelfia huli sa gibohon na pagmimisyonero sa Efeso. . . . An gabos na lugar na iyan nasa palibot kan Efeso sagkod sa distansiang 120 milya (192 kilometros) asin magkakoronektado paagi sa mga tinampo na marahayon an pagkagibo.”

Kaya mga 20 taon pakalihis kan Pentecostes 33 C.E., nagkaigwa nin dakol na Kristianong kongregasyon sa timog asin solnopan nin Asia Minor. Paano man an ibang kabtang kan rehion na iyan?

Mga Nag-ako kan mga Surat ni Pedro

Isinurat ni apostol Pedro an saiyang enot na ipinasabong na surat pakalihis nin pirang taon, kaidtong mga 62 sagkod 64 C.E. Ipinadara nia iyan sa mga Kristiano sa Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, asin Bitinia. Ipinaparisa kan surat ni Pedro na posibleng marhay na igwa nin Kristianong mga kongregasyon sa mga lugar na ini, na an saindang kamagurangan sinadol na ‘pastoran an aripompon.’ Kasuarin naestablisar an mga kongregasyon na ini?—1 Pedro 1:1; 5:1-3.

 Nahulitan ni Pablo an nagkapira sa mga lugar na dian nag-eerok an mga nag-ako kan mga surat ni Pedro, siring baga kan Asia asin Galacia. Minsan siring, dai nia naabot an Capadocia o Bitinia. Dai sinasabi sa sato kan Biblia kun paano naglakop an Kristianismo sa mga rehion na ini, alagad posibleng naglakop iyan paagi sa mga Judio o proselito na presente sa Jerusalem kan Pentecostes 33 C.E. asin nagpuruli kan huri. Sa paano man, mga 30 taon pakalihis kan Pentecostes kan isurat ni Pedro an saiyang mga surat, minalataw na may mga kongregasyon na “nakalakop na sa bilog na Asia Minor,” arog kan pagkasabi nin sarong intelektuwal.

An Pitong Kongregasyon sa Kapahayagan

An Judiong rebelyon tumang sa mga Romano an nagin dahelan kan pagkalaglag kan Jerusalem kan 70 C.E. Pag-abot nin panahon tibaad an nagkapirang Judeanong Kristiano nag-istar sa Asia Minor. *

Sa pagtatapos kan enot na siglo C.E., si Jesu-Cristo nagpaabot nin mga surat sa pitong kongregasyon sa Asia Minor paagi ki apostol Juan. An mga surat na ini sa mga kongregasyon nin Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, asin Laodicea naghahayag na an mga Kristiano sa parteng ini nin Asia Minor napapaatubang kaidto sa manlaenlaen na peligro, siring baga nin imoralidad, sektaryanismo, asin apostasiya.—Kapahayagan 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

May Kababaan nin Boot Asin Bilog na Kalag na Paglilingkod

An mga impormasyon dapit sa paglakop kan enot na siglong Kristianismo malinaw na orog pa kisa sa mababasa niato sa Gibo kan mga Apostol. An midbid na marhay na mga apostol na si Pedro asin Pablo may kabtang sa mga pangyayari na ilinadawan sa Gibo, alagad may iba pa na dai aram an bilang na naghulit sa iba pang lugar. An mga pag-oswag sa Asia Minor nagpapatunay na isinapuso kan enot na mga Kristiano an pagboot ni Jesus: “Kun siring, paduman kamo asin gumibo kamo nin mga disipulo sa mga tawo kan gabos na nasyon.”—Mateo 28:19, 20.

Sa kaagid na paagi ngonyan, medyo kadikit sanang bilang kan maimbod na mga gibo kan Mga Saksi ni Jehova sa bilog na kinaban an aram kan internasyonal na kasararoan nin magturugang. Arog kan kadaklan sa maimbod na mga ebanghelisador kan enot na siglo sa Asia Minor, daing gayo midbid an mayoriya sa mga parahulit kan maogmang bareta sa presenteng panahon. Pero, igwa man sinda nin sibot asin nakakakontentong buhay, saka nakakaeksperyensia sinda nin hararom na pagkakontento sa pakaaram na makinuyog nindang itinatao an saindang panahon asin kosog tanganing ikaligtas an iba.—1 Timoteo 2:3-6.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 11]

ENOT NA KRISTIANISMO SA BITINIA ASIN PONTO

An pinagsarong probinsia nin Bitinia asin Ponto yaon sa Baybayon kan Black Sea sa Asia Minor. Dakol an aram manongod sa pangaroaldaw na buhay sa probinsiang ini huli sa surat ni Pliny the Younger, na saro sa mga opisyal kaiyan, sa Romanong Emperador na si Trajan.

Mga 50 taon pagkatapos na ikadistribwir an mga surat ni Pedro sa mga kongregasyon sa lugar na ini, si Pliny naghagad nin sadol ki Trajan kun paano tatrataron an mga Kristiano. “Dai pa ako noarin man nagin presente sa pag-usisa sa mga Kristiano. Bilang resulta, bako akong pamilyar sa sinusunod na prosedimiento nin pagpadusa na parateng ipinagboboot na gibohon sa sainda,” an surat ni Pliny. “Kadakol na indibiduwal na laen-laen an edad asin kamugtakan sa buhay, mga lalaki sagkod babae, an binibista, asin posibleng marhay na magpapadagos ini. Bako sanang mga banwaan, kundi mga baryo asin hararayong distrito man an nagin kontaminado huli sa pakikipag-olay sa daing kuentang kultong ini.”

[Diagram/Mapa sa pahina 9]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

MGA PAGBIAHE NI PABLO

Enot na Pagbiahe sa Pagmimisyonero

CHIPRE

PANFILIA

Perga

Antioquia (nin Pisidia)

Iconio

Listra

Derbe

Ikaduwang Pagbiahe sa Pagmimisyonero

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (nin Pisidia)

FRIGIA

GALACIA

Troas

Ikatolong Pagbiahe sa Pagmimisyonero

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (nin Pisidia)

Efeso

ASIA

Troas

[Pitong kongregasyon]

Pergamo

Tiatira

Sardis

Smirna

Efeso

Filadelfia

Laodicea

[Iba pang lugar]

Hierapolis

Colosas

LICIA

BITINIA

PONTO

CAPADOCIA

[Ritrato sa pahina 9]

Antioquia

[Ritrato sa pahina 9]

Troas

[Credit Line]

© 2003 BiblePlaces.com

[Ritrato sa pahina 10]

Teatro sa Efeso.—Gibo 19:29

[Ritrato sa pahina 10]

Pamitisan kan altar ni Zeus sa Pergamo. An mga Kristiano sa siudad nag-erok ‘kun saen yaon kaidto an trono ni Satanas.’—Kapahayagan 2:13

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.