“An mga Barko nin Kitim” Naglalayag sa Kadagatan

NAGKAIGWA nin kadakol na ralaban sa dagat sa sirangan na Mediteraneo. Probaran na imahinaron an sarong engkuentro na nangyari limang siglo bago kan panahon ni Cristo. An madaling imaniobrang barko na inaapod na trireme naglalayag sa pinakamarikas na puersa kaiyan. Mga 170 parasagwan na nasa tolong grupo nin bangko an puersadong nagsasagwan, na naghuhunodhunod an saindang hawak sa hapin na anit na nakahagkos sa ibaba kan saindang piad.

May rikas na 13-17 kilometros por ora (pito sagkod siyam na knot), an barko marikas na nagdadalagan pasiring sa kalaban na barko. An pinupunteriyang barko nagmamaigot na dumulag. Sa delikadong kamugtakan na ini, iyan biglang buminirik kaya heling-heling na an gilid kaiyan. An napapatos nin bronse na panlabot (ram) na nasa atubangan na parte sa irarom kan trireme buminangga sa kalaban na barko, na nakalabot sa mahimpis na kasko (hull) kaiyan. Grabe an pagkatakot kan kaiwal na mga parasagwan huli sa pagkalabot kan barko asin makosog na paglaog kan tubig. Sa trireme, an sadit na grupo nin armadong marhay na mga parapakilaban nagdaralagan sa tahaw na agihan (gangway) tanganing salakayon an binangga nindang barko. Iyo, may mga suanoy na barko na masakit nanggad na kalabanon!

Napukaw an interes kan mga estudyante sa Biblia sa mga pagkasambit sa “Kitim” asin sa “mga barko nin Kitim,” na an nagkapirang pagkasambit kaiyan makahula. (Bilang 24:24; Daniel 11:30; Isaias 23:1) Saen man nanggad an Kitim? Ano an aram niato manongod sa mga barko kaiyan? Asin taano ta maninigong magin interesado kamo sa mga simbag?

Sinambit kan Judiong istoryador na si Josefo an Kitim bilang “Chethimos,” na inaasosyar iyan sa isla nin Chipre. An siudad nin Kition (o, Citium) sa timog-sirangan  na parte kan isla orog pang ikinokonektar an Kitim sa Chipre. Huling an lugar na iyan an pinakasentro kan suanoy na ruta nin negosyo, an Chipre an nasa pinakamarahay na kamugtakan huli ta harani iyan sa mga duongan kan sirangan na Mediteraneo. Huli sa geograpiya asin politikal na kamugtakan kan Chipre, napiritan iyan na kumampi sa arin man kan mga nasyon na nagraralaban, kaya nagin man iyan magsalang mapuersang kaalyado o nakakapaanggot na olang.

An mga Taga Chipre Asin an Dagat

An arkeolohikong ebidensia hale sa pagkotkot sa irarom kan dagat asin hale sa mga lolobngan, saka sa suanoy na mga isinurat asin disenyo na ipininta sa mga lalagan na dalipay, nakakatabang sa sato na imahinaron an mga barko hale sa Chipre. An enot na mga taga Chipre ekspertong mga paragibo nin barko. An saindang isla may mahibog na kadlagan, asin nagin natural na mga duongan an nagpoprotehir na baybayon kaiyan. Pinapalod an mga kahoy bako sanang para sa paggibo nin mga barko kundi para gamiton man sa pagtunaw nin tanso—sarong natural na rekurso na nagpabantog sa Chipre sa suanoy na kinaban.

An makosog na negosyo kan Chipre sa pag-eksportar nakaapod nin atension sa mga taga Fenicia, na nag-establisar nin mga kolonya sa mga lugar na ruta nin negosyo ninda. An saro sa siring na kolonya iyo an Kition, sa Chipre.—Isaias 23:10-12.

Pagkabagsak kan Tiro, minalataw na an nagkapira sa mga tawo kaiyan nagpaili sa Kitim. Posibleng marhay na an mga kolonisador na taga Fenicia na may eksperyensia sa pagigin marinero nakakontribwir nin dakula sa teknolohiyang pandagat kan mga taga Chipre. An estratehikong lokasyon kan Kition nagtatao man nin ekselenteng proteksion para sa mga barko kan Fenicia.

Midbid sa Makosog na Internasyonal na Negosyo

An suanoy na aktibidad sa negosyo sa sirangan na Mediteraneo sa peryodong ini may laen-laen na klase. An mamahalon na mga produkto hale sa Chipre dinadara kan barko sa Creta, Sardinia, asin Sicilia saka sa mga isla nin Aegean. Nakua sa siring na mga lugar an mga dulay asin plorera hale sa Chipre, asin nanompongan sa Chipre an kadakol na marahayon na klaseng mga lalagan na dalipay kan Mycenae (Griego). Sa pag-analisar sa mga metal na gibo sa tanso (ingot) na nadiskobre sa Sardinia, naniniwala an nagkapirang iskolar na hale iyan sa Chipre.

 Kan 1982 nanompongan sa harani sa baybayon kan timog kan Turkiya an sarong barko na nalunod kan huring kabtang kan ika-14 siglo B.C.E. Ihinahayag kan mga pagkotkot sa irarom kan dagat an laen-laen na natatagong kayamanan—mga metal na gibo sa tanso na pinaniniwalaan na hale sa Chipre, mahalagang gapo na amber, mga dulay na hale sa Canaan, maitomon na kahoy (ebony), mga tingo nin elepante, sarong koleksion nin mga alahas na bulawan asin plata na hale sa Canaan, asin mga pandekorasyon na korteng amamanggi (scarab) saka iba pang bagay na hale sa Egipto. Sa pag-analisar sa dalipay na hale sa mga lalagan na dalipay na nasa barko, an nagkapirang reperensia nagsasabi na an barko posibleng gikan sa Chipre.

Interesante nanggad, kun manongod sa kinakalkulong panahon kan pagkabagbag kan barkong ini, sinambit ni Balaam sa saiyang “matalinhagang kasabihan” an mga barko kan Kitim. (Bilang 24:15, 24) Minalataw na an mga barko kan mga taga Chipre nagin bantog sa Tahaw na Sirangan. Anong klase an mga barkong ini?

Mga Barkong Pangkomersio

Dakol na sadit na representasyon nin barko asin baroto na gibo sa dalipay an nadiskobre sa mga lolobngan sa suanoy na siudad nin Amathus sa Chipre. An mga ini nagtatao nin mahalagang impormasyon manongod sa mga klase nin barko kan mga taga Chipre, asin an nagkapira ipinapaheling sa mga museo.

Ipinapaheling kan sadit na mga representasyon na an enot na mga barko malinaw na ginamit para sa matoninong na pagnegosyo. An mas saradit na barko parateng pinapadalagan nin 20 parasagwan. An mahiwas asin hararom na mga kasko dinisenyo tangani na magkarga nin mga produkto asin pasahero sa halipot na mga biahe sa gilid kan baybayon nin Chipre. Nasambitan ni Plinio na Matua na an mga taga Chipre nagdisenyo nin sadit asin magian na barko na pinapadalagan nin sagwan saka puedeng magkarga nin sagkod sa 90 tonelada.

Dangan yaon an mas darakulang barko na pangkomersio na kapareho kan nanompongan sa may baybayon kan Turkiya. An nagkapira puedeng magkarga nin sagkod sa 450 tonelada nin kargamento sa mahiwas na kadagatan. An darakulang barko puedeng igwa nin sagkod sa 50 parasagwan, na tig-25 sa man-ibong-ibong, asin 30 metros an laba kaiyan na may poste nin layag na 10 metros an langkaw.

 An mga Barkong Pangguerra kan “Kitim” sa Hula kan Biblia

An espiritu ni Jehova an responsable sa kapahayagan na ini: “Magkakaigwa nin mga barko hale sa baybayon nin Kitim, asin siertong papasakitan ninda nin makuri an Asiria.” (Bilang 24:2, 24) Nagin totoo daw an hulang ini? Paano nagin kalabot sa kaotoban an mga barko hale sa Chipre? An ‘mga barkong idto na hale sa baybayon nin Kitim’ na naglayag sa Dagat Mediteraneo bakong mga barko na ginagamit sa matoninong na pagnegosyo. Iyan mga barkong pangguerra na nagtatao nin makuring sakit.

Mantang nagbabago an mga pangangaipo sa guerra, ibinagay an pundamental na disenyo kan mga barko tanganing makagibo nin mas marikas asin mas mapuersang mga barko. An kaenot-enoteng mga barkong pangguerra kan mga taga Chipre posibleng ipinapaheling sa sarong ipininta na nadiskobre sa Amathus. Ipinapaheling kaiyan an halaba asin sadit na barko na may popa (stern) na nakakurba paitaas, kapareho nin sarong pangguerrang barko kan Fenicia. Igwa iyan nin panlabot asin pabilog na mga pansagang sa man-ibong-ibong na parte na harani sa popa asin sa may proa (bow).

Naheling sa Grecia kan ikawalong siglo B.C.E. an enot na mga bireme (mga barko na may duwang grupo nin mga parasagwan). An mga barkong ini mga 24 metros an laba asin 3 metros an lakbang. Sa primero, an mga barko ginamit sa pagdara nin mga parapakilaban, na an aktuwal na ralaban nangyayari sa daga. Dai nahaloy, narisa an bentaha kan pagdagdag nin ikatolong grupo nin mga parasagwan, asin ikinabit sa proa an napapatos nin bronse na panlabot. An bagong barko inapod na trireme, siring kan nasambitan sa kapinonan kan artikulong ini. Nabantog an klaseng ini nin barko durante kan ralaban sa Salamina (480 B.C.E.) kan daogon kan mga Griego an hukbong-dagat kan Persia.

Sa huri, sa pagmawot ni Alejandrong Dakula na magdominar, inandam nia an saiyang armada nin mga trireme pasirangan. An siring na mga barko dinisenyo para sa ralaban, bakong para sa halawig na mga pagbiahe sa mahiwas na kadagatan, huling limitado sana an makakargahan nin mga suplay. Kinaipuhan kaini na pumondo sa mga isla nin Aegean tanganing magkarga nin mga suplay na kakanon asin gibohon an kinakaipuhan na pagmantener sa barko. An katuyohan ni Alejandro iyo na laglagon an armada nin Persia. Minsan siring, tanganing magin mapanggana, kaipuhan nguna niang daogon an masakit kalabanon na islang kuta nin Tiro. An Chipre sarong pondohan pasiring sa Tiro.

Sinuportaran kan mga taga Chipre si Alejandrong Dakula durante kan pagsalikop sa Tiro (332 B.C.E.), na nagpadara nin sarong armada nin 120 barko. Tolong hade kan Chipre an nangenot sa mga armada tanganing umiba ki Alejandro. Kaiba sinda sa pagsalikop sa Tiro na naglawig nin pitong bulan. Buminagsak an Tiro, asin naotob an hula sa Biblia. (Ezequiel 26:3, 4; Zacarias 9:3, 4) Tanganing ipaheling an saiyang pagpasalamat, nagtao si Alejandro nin espesyal na autoridad sa mga hade kan Chipre.

Sarong Pambihirang Kaotoban

Isinaysay kan istoryador kan enot na siglo na si Strabo na isinugo ni Alejandro an mga barko kan Chipre asin Fenicia para sa saiyang kampanya pasiring sa Arabia. An mga barkong ini magian sana asin madaling tarangkason, kaya nakaabot sinda sa Thapsacus (Tifsa) sa amihanan na Siria sa laog sana nin pitong aldaw. (1 Hade 4:24) Hale duman posible nang magbiahe pasiring sa Babilonya.

Huli kaini, an garo baga malibog na mga tataramon sa Biblia nagkaigwa nin pambihirang kaotoban pakalihis nin mga sampulong siglo! Kaoyon kan mga tataramon sa Bilang 24:24, an makinarya sa militar ni Alejandrong Dakula daing ontok na nag-abante pasirangan hale sa Macedonia asin sinakop an nasyon nin Asiria, na sa katapustapusi dinaog an poderosong Imperyo nin Medo-Persia.

Dawa an limitado niatong impormasyon manongod sa “mga barko nin Kitim” malinaw na nagtotokdo sa interesanteng kaotoban kan hula sa Biblia. An siring na patotoo sa kasaysayan nagpapakosog sa satong kombiksion na masasarigan an mga hula na yaon sa Biblia. Kalabot sa dakol na siring na hula an sato mismong ngapit, kaya maninigo niatong seryosohon an mga iyan.

[Mapa sa pahina 16, 17]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

ITALIA

Sardinia

Sicilia

Dagat na Aegean

GRECIA

Creta

LIBYA

TURKIYA

CHIPRE

Kition

Tiro

EGIPTO

[Ritrato sa pahina 16]

Sadit na representasyon nin barkong pangguerra kan Grecia, sarong “trireme”

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ritrato sa pahina 17]

Sadit na representasyon nin suanoy na barkong pangguerra kan Fenicia, sarong “bireme”

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ritrato sa pahina 17]

Sarong plorera na may ipinintang barko kan mga taga Chipre

[Credit Line]

Ipinublikar na may permiso kan Director of Antiquities asin kan Cyprus Museum

[Ritrato sa pahina 18]

Suanoy na mga barkong pangkargamento, siring kan mga nasambitan sa Isaias 60:9