Dangogon an Tingog na Nasa Laog

“An mga tawo kan mga nasyon na mayo nin ley [nin Dios] minagibo sa saindang naturalesa nin mga bagay na nasa ley.”—ROMA 2:14.

1, 2. (a) Paano naghiro an dakol para sa kapakanan nin iba? (b) Anong mga halimbawa sa Kasuratan an nag-iilustrar kan paghiro para sa kapakanan nin iba?

SARONG 20 anyos na lalaki na nasa istasyon nin tren an inatake nin subi-subi asin nahulog sa riles. Kan maheling ini nin sarong ama, binutasan nia an saiyang duwang aking babae asin naglukso sa riles. Binutong nia an lalaking may subi-subi pasiring sa tahaw kan duwang riles, na pinoprotehiran ini sa nagsasagitsit na tren na papondo na. May mga tawo na aapodon na sarong eroe an nagligtas na ini, alagad sia nagsabi: “Maninigo mong gibohon an tama. Ginibo ko iyan huli sa kabootan. Bakong tangani na mamidbid o omawon.”

² Tibaad may midbid kamo na isinapeligro an buhay tanganing tabangan an iba. Dakol an naggibo kaiyan durante kan Guerra Mundial II, na itinatago an mga estranghero. Girumdomon man an eksperyensia ni apostol Pablo asin kan 275 iba pa na nabagbag sa Malta, harani sa Sicilia. Tinabangan kan mga taga duman an mga estrangherong idto, na ipinapaheling an “pambihirang kabootan nin tawo.” (Gibo 27:27–28:2) O paano man an daragitang Israelita na, minsan ngani dai man isinasapeligro an saiyang buhay, nagpaheling nin maboot na pagmakolog para sa ikakarahay kan saro sa mga Sirio na nagbihag sa saiya? (2 Hade 5:1-4) Asin isip-isipon an pamilyar na marhay na parabola ni Jesus manongod sa Samaritano na tataong makipagkapwa-tawo. Dai inintindi nin sarong saserdote asin nin sarong Levita an haros gadan nang kapwa Judio, pero an sarong Samaritano naggibo nin pambihirang paghihingoa tanganing tabangan an lalaki. An parabolang ini nakapahiro sa puso kan mga tawo sa dakol na kultura sa nakaaging mga siglo.—Lucas 10:29-37.

3, 4. Ano an ihinahayag manongod sa teoriya nin ebolusyon kan katunayan na kadakol na tawo an daing kapasloan na nagmamakolog sa iba?

³ Totoo, nabubuhay kita sa “delikadong mga panahon na masakit pakibagayan”; dakol na indibiduwal an “maringis” asin “mayong pagkamoot sa karahayan.” (2 Timoteo 3:1-3) Pero, dai daw niato naheheling an mga gibo nin kabootan, na tibaad personal kitang nakikinabang sa mga gibong iyan? An tendensia na tumabang sa iba, dawa isapeligro an buhay nin saro, ordinaryo nang marhay kaya inaapod iyan nin nagkapira na kabtang kan naturalesa nin tawo.

⁴ An siring na pagigin andam na tumabang dawa isapeligro an buhay nin saro, maheheling sa gabos na rasa asin kultura, asin kinokontra kaiyan an paghihingako na an tawo hale sa hayop. Si Francis S. Collins, na sarong nag-espesyalisar sa henetika (geneticist) na pinangenotan an paghihingoa kan gobyerno kan Estados Unidos na masabotan an genome nin tawo (DNA), nagsabi: “An daing kapasloan na pagmakolog sa iba nag-aatubang nin dakulang problema para sa ebolusyonista. . . . Dai iyan ikakapaliwanag kun an satong hawak iprinograma na magin paslo.” Sinabi man nia: “May mga tawo na mapagsakripisyong tinatabangan an iba na bako nindang kagrupo asin an mga mayo man lamang sindang pagkakapareho. . . . Malinaw na dai iyan ikakapaliwanag kan teoriya ni Darwin.”

“An Tingog nin Konsensia”

5. Ano an parateng naoobserbaran sa mga tawo?

⁵ Sinasambit ni Dr. Collins an sarong aspekto kan satong daing kapasloan na pagmakolog sa iba: “An tingog nin konsensia nangangapodan sa sato na tabangan an iba dawa kun mayo kitang aakoon na karibay.” * An pagsambit nia sa “konsensia” puedeng  magpagirumdom sa sato kan katotoohan na sinabi ni apostol Pablo: “Kun an mga tawo kan mga nasyon na mayo nin ley minagibo sa saindang naturalesa nin mga bagay na nasa ley, an mga tawong ini, minsan ngani mayo nin ley, iyo na mismo an ley sa saindang sadiri. Sinda mismo an nagpapaheling na an ley nasusurat sa saindang puso, mantang an saindang konsensia nagpapatotoo kaiba ninda asin, sa sainda mismong mga pag-isip, sinda inaakusar o ipinapahayag pa ngani na daing kasalan.”—Roma 2:14, 15.

6. Taano ta an gabos na tawo maninimbag sa Kaglalang?

⁶ Sa saiyang surat sa mga taga Roma, ipinaheling ni Pablo na an mga tawo maninimbag sa Dios huli ta an Saiyang pag-eksister asin mga kualidad risang-risa sa mga bagay na naheheling. Totoo iyan “poon pa sa paglalang kan kinaban padagos.” (Roma 1:18-20; Salmo 19:1-4) Totoo, dakol an dai nag-iintindi sa saindang Kaglalang asin namumuhay sa marigsok na paagi. Pero, kabotan nin Dios na midbidon kan mga tawo an saiyang katanosan asin magsolsol sinda sa maraot na mga gibo. (Roma 1:22–2:6) An mga Judio igwa nin makosogon na dahelan sa paggibo kaiyan—itinao sa sainda an Ley nin Dios paagi ki Moises. Alagad maninigong midbidon dawa kan mga tawo na mayo kan “sagradong mga tataramon nin Dios” na an Dios nag-eeksister.—Roma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Gurano kalakop an pagigin makatanosan, asin ano an idinodoon kaini?

⁷ An sarong makosog na dahelan kun taano ta an gabos maninigong midbidon an Dios asin humiro kaoyon dian iyo an saindang panlaog na pakamate kun ano an tama asin sala. An satong pakamate nin pagigin makatanosan nagpaparisa na igwa kita nin konsensia. Imahinaron nindo ini: May nagkapirang sadit na aki na nakalinya tanganing magbakal nin meryenda sa canteen kan eskuelahan ninda. Dangan sarong aki an nagduman sa enotan kan linya, na dai iniintindi an mga naghahalat. Dakol an nagsabi, ‘Sala iyan!’ Ngonyan ihapot sa saimong sadiri, ‘Taano ta dawa an dakol na aki natural nang nagpapaheling na igwa sinda nin pakamate nin pagigin makatanosan?’ An paggibo ninda kaiyan nagpapaheling kan saindang panlaog na pagmate sa moral. Si Pablo nagsurat: “Kun an mga tawo kan mga nasyon na mayo nin ley minagibo sa saindang naturalesa nin mga bagay na nasa ley.” Dai nia sinabi, “Enkaso,” na garo baga bihirang mangyari iyan. An sinabi nia “kun,” na nagpaparisa na nangyayari iyan nin parate. An boot sabihon, an mga tawo “minagibo sa saindang naturalesa nin mga bagay na nasa ley,” na nangangahulogan na pinapahiro sinda kan saindang panlaog na pagmate sa moral tanganing gumawe kaoyon kan satong nababasa sa isinurat na ley nin Dios.

⁸ Naheheling sa dakol na nasyon an inklinasyon na ini sa moral. An sarong propesor sa Cambridge nagkomento na kaiba sa mga pamantayan kan mga Babilonyo, Egipcio, asin Griego saka kan mga Aborigen sa Australia patin kan Propiong mga Amerikano an “mga pagdenunsiar sa pang-aapi, paggadan, pandadaya asin pagputik, an pararehong pagboot na magpaheling nin kabootan sa mga gurang, hoben, patin maluya.” Asin si Dr. Collins nagsurat: “An ideya manongod sa tama asin sala minalataw na lakop sa bilog na kinaban sa tahaw kan gabos na tawo.” Bako daw na nagpapagirumdom iyan sa saindo kan Roma 2:14?

An Saindong Konsensia​—Paano Iyan Nagpupunsionar?

9. Ano an konsensia, asin paano iyan puedeng makatabang sa saindo bago kamo humiro?

⁹ Ipinapaheling kan Biblia na an konsensia iyo an panlaog na kakayahan na mansayon asin turotimbangon an saindong mga ginigibo. Garo man sana may tingog na nasa laog nindo na nagsasabi kun baga an ginigibo nindo tama o bako. Sinambit ni Pablo an tingog na ini na nasa laog nia: “An sakong konsensia nagpapatotoo kaiba ko sa banal na espiritu.” (Roma 9:1) Halimbawa, an tingog na ini puedeng magsabi antes pa mantang hinohorophorop nindo kun baga gigibohon nindo an sarong bagay na may koneksion sa moral. An saindong konsensia puedeng tumabang sa saindo na turotimbangon an sarong paggawe sa ngapit asin magsabi sa saindo kun ano an mamamatean nindo kun gigibohon nindo iyan.

10. Paano parateng nagpupunsionar an konsensia?

¹⁰ Mas parate na nagpupunsionar an saindong konsensia pagkatapos na gibohon nindo an sarong bagay. Kan si David nagdulag ki Hadeng Saul, nakagibo sia nin sarong bagay na daing galang sa linahidan nin Dios na hade. Pagkatapos, “padagos na riniribok si David kan saiyang puso.” (1 Samuel 24:1-5; Salmo 32:3, 5) An terminong “konsensia” dai ginamit sa pagkasaysay na iyan;  pero iyan an namatean ni David—an reaksion kan saiyang konsensia. Gabos kita nakamate na nin kaparehong pagkaribok nin konsensia. May mga bagay na nagibo kita na huli kaiyan nariribok asin napupurisaw kita. An nagkapira na dai nagbayad kan saindang buhis riniribok na gayo kan saindang konsensia kaya kan huri binayadan ninda an saindang utang. An iba napahiro na ituga sa saindang agom an saindang kasalan na pagsambay. (Hebreo 13:4) Pero, kun an saro minahiro kaoyon kan konsensia, puede iyan na magresulta sa pakamate nin satispaksion asin katoninongan.

11. Taano ta puedeng magin peligroso na ‘magpagiya na sana sa saindong konsensia’? Iilustrar.

¹¹ Kaya puede daw na ‘magpagiya na sana kita sa satong konsensia’? Bueno, kapakipakinabang na maghinanyog sa satong konsensia, alagad an mensahe kaiyan puedeng seryosong makadaya sa sato. Iyo, an tingog kan ‘satong pagkatawo sa laog’ puedeng dayaon kita. (2 Corinto 4:16) Isip-isipon an sarong halimbawa. An Biblia nagsasabi manongod ki Esteban, sarong debotong parasunod ni Cristo na “pano nin pagkamaugayon asin kapangyarihan.” An nagkapirang Judio itinapok si Esteban sa luwas kan Jerusalem asin ginapo sia sagkod na magadan. Si Saulo (na kan huri nagin si apostol Pablo) nagtitindog sa harani asin “oyon sa paggadan” ki Esteban. Minalataw na an mga Judiong idto kombensidong marhay na tama an saindang ginibo kaya dai sinda rinibok kan saindang konsensia. Seguradong arog man kaiyan an nagin saboot ni Saulo, huli ta pakatapos kaiyan sia “nagtataram pa nin huma asin paggadan tumang sa mga disipulo kan Kagurangnan.” Malinaw nanggad na an tingog kan saiyang konsensia kan panahon na idto dai nagtataram nin tama.—Gibo 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Ano an sarong paagi na tibaad naapektaran an satong konsensia?

¹² Ano an posibleng nakaapektar sa konsensia ni Saulo? Tibaad an saro kaiyan iyo an dayupot na pakikiasosyar nia sa iba. Dakol sa sato an may nakaolay na sa telepono na sarong lalaki na an tingog kaagid na marhay kan saiyang ama. Sa dakulang kabtang, puedeng minana kan aki an saiyang punto sa pagtaram, alagad puede man na naimpluwensiahan sia kan paagi nin pagtaram kan saiyang ama. Kaagid kaiyan, si Saulo tibaad naapektaran kan dayupot na pakikiiba nia sa mga Judio na naoongis ki Jesus asin nagtutumang sa saiyang katokdoan. (Juan 11:47-50; 18:14; Gibo 5:27, 28, 33) Iyo, an mga kaibaiba ni Saulo puedeng nakaimpluwensia sa saiyang nadadangog na tingog na nasa laog, an saiyang konsensia.

13. Paano an palibot nin saro posibleng makaapektar sa konsensia?

¹³ An konsensia puede man na maapektaran nin pangkagabsan na kultura o palibot kun saen nakaistar an saro, kun paanong an palibot nin saro puedeng magin dahelan na an saro magkaigwa nin punto sa pagtaram o magtaram nin sarong dialekto. (Mateo 26:73) Iyan an seguradong nangyari sa suanoy na mga Asirio. Midbid sinda sa militarismo, asin ipinapaheling kan mga inukit manongod sa sainda na pinapadusahan ninda an saindang mga bihag. (Nahum 2:11, 12; 3:1) An mga taga Ninive kan panahon ni Jonas ilinaladawan na dai nakakaaram “kan pagkakalaen kan saindang toong kamot sa saindang wala.” An boot sabihon, mayo sinda nin tamang pamantayan sa paghusgar kun ano an tama o bakong tama sa punto de vista nin Dios. Imahinaron kun paano an palibot na iyan posibleng nakaapektar sa konsensia nin saro na nagdakula sa Ninive! (Jonas 3:4, 5; 4:11) Kaagid kaiyan ngonyan, an konsensia nin sarong tawo puedeng maapektaran kan saboot kan mga nasa palibot nia.

Pagpaoswag kan Tingog na Nasa Laog

14. Paano ipinapaheling kan satong konsensia an sinasabi sa Genesis 1:27?

¹⁴ Tinawan ni Jehova si Adan asin Eva nin regalo na konsensia, asin minana niato an satong konsensia sa sainda. Sinasabi sa sato kan Genesis 1:27 na an mga tawo ginibo sa ladawan nin Dios. Dai iyan nangangahulogan na kapareho kan pisikal na porma nin Dios, huli ta sia sarong espiritu asin kita laman. Kita kaladawan nin Dios huling igwa kita sa laog niato kan mga kualidad nia, kaiba an pagmate sa moral na igwa nin nagpupunsionar na konsensia. An katunayan na ini nagpaparisa na igwa nin sarong paagi na mapapakosog niato an satong konsensia, na ginigibo iyan na mas masasarigan. An boot sabihon, makanood nin orog pa manongod sa Kaglalang, asin orog na dumayupot sa saiya.

15. Ano an sarong paagi na makikinabang kita sa pakamidbid sa satong Ama?

 ¹⁵ An Biblia nagsasabi na sa sarong paagi si Jehova iyo an Ama niato gabos. (Isaias 64:8) An maimbod na mga Kristiano, baga man an saindang paglaom magduman sa langit o mag-istar sa sarong paraisong daga, puedeng apodon an Dios na Ama. (Mateo 6:9) Maninigo kitang magmawot na orog pang dumayupot sa satong Ama asin sa siring makanood sa saiyang mga punto de vista asin pamantayan. (Santiago 4:8) Dakol an mayo nin interes sa paggibo kaiyan. Kapareho sinda kan mga Judio na sinabihan ni Jesus: “Nungka nindong nadangog an saiyang tingog ni naheling an saiyang itsura; asin dai nagdanay sa saindo an saiyang tataramon.” (Juan 5:37, 38) Dai niato aktuwal na nadangog an tingog nin Dios, pero puede niatong maaraman an saiyang kaisipan paagi sa pagbasa kan saiyang tataramon asin sa siring magin arog nin Dios saka magkaigwa kan saboot na arog nia.

16. Paano ipinapaheling kan pagkasaysay manongod ki Jose na mahalagang marhay na sanayon asin dangogon an satong konsensia?

¹⁶ Ipinapaheling iyan kan pagkasaysay manongod ki Jose kan sia nasa harong ni Potifar. Pinagmaigotan kan agom ni Potifar na akiton si Jose. Minsan ngani nabuhay sia sa panahon na mayo pang isinurat na libro sa Biblia asin dai pa itinao an Sampulong Togon, si Jose nagsimbag paagi sa pagsabing: “Paano ko magigibo an dakulang karatan na ini asin totoong magkasala tumang sa Dios?” (Genesis 39:9) Dai sia minahiro sa siring na paagi tangani sanang paogmahon an saiyang pamilya; harayo sia sa sainda. Sa pangenot, gusto niang paogmahon an Dios. Aram ni Jose an pamantayan nin Dios sa pag-agom—sarong lalaki para sa sarong babae, na an duwa nagigin “sarong laman.” Asin posibleng marhay na nadangog nia kun ano an namatean ni Abimelec kan maaraman kaini na igwa na nin agom si Rebeca—na sala an pagkua sa saiya bilang agom asin magdadara iyan nin kasalan sa saiyang banwaan. Asin binendisyonan nanggad ni Jehova an resulta kan pangyayaring iyan, na ipinapaheling an saiyang pagmansay manongod sa pagsambay. Posibleng marhay na an pakaaram ni Jose sa gabos na iyan orog na nagpakosog sa idinidikta kan saiyang minanang konsensia, na nagpahiro sa saiya na isikwal an seksuwal na imoralidad.—Genesis 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Sa satong paghihingoa na magin arog sa satong Ama, taano ta mas marahay an kamugtakan niato kisa ki Jose?

 ¹⁷ Siempre, mas marahay an kamugtakan niato ngonyan. Igwa kita kan bilog na Biblia na dian manonodan niato an kaisipan asin mga saboot kan satong Ama, kaiba an mga inooyonan nia asin an mga ibinabawal nia. Mientras na orog kitang nagigin pamilyar sa Kasuratan, orog man kitang nagigin dayupot sa Dios asin nagigin arog nia. Mantang ginigibo niato iyan, posibleng marhay na an mga pagsadol kan satong konsensia orog na magigin kaoyon kan kaisipan kan satong Ama. Paorog nang paorog na magigin kaoyon iyan kan saiyang kabotan.—Efeso 5:1-5.

18. Sa ibong nin posibleng mga impluwensia kan nakaagi, ano an magigibo niato tanganing paoswagon an pagkamasasarigan kan satong konsensia?

¹⁸ Paano man an impluwensia sa satong konsensia kan palibot niato? Tibaad naimpluwensiahan kita kan kaisipan asin gawe-gawe kan satong mga paryente asin kan pangkagabsan na palibot kun saen kita nagdakula. Sa siring, an mensahe hale sa satong konsensia tibaad bakong malinaw o biribid. Nagtataram iyan na garo may “punto” nin iba na nasa palibot niato. Totoo, dai niato mababago an satong nakaagi; minsan siring, puede kitang magdesisyon na pumili nin mga kaibaiba asin nin palibot na makakaapektar sa satong konsensia sa marahay na paagi. An pangenot na lakdang iyo an regular na pakikiiba niato sa sinserong mga Kristiano na haloy nang panahon na nagmamaigot na magin arog sa saindang Ama. An mga pagtiripon kan kongregasyon, kaiba an pakikiasosyar bago asin pagkatapos nin mga pagtiripon, nagtatao nin marahayon na mga oportunidad para dian. Puede niatong obserbaran an basado sa Bibliang kaisipan asin reaksion kan mga kapwa Kristiano, kaiba an pagigin andam nindang maghinanyog mantang ipinapaheling kan saindang konsensia an mga pagmansay asin paagi nin Dios. Pag-abot nin panahon, makakatabang ini sa sato na ioyon an sato mismong konsensia sa mga prinsipyo sa Biblia, na tinatabangan kitang orog na ipaheling an ladawan nin Dios. Kun an satong panlaog na tingog inooyon niato sa mga prinsipyo kan satong Ama asin inaarog an marahay na impluwensia kan mga kapwa Kristiano, magigin orog na masasarigan an satong konsensia asin kita magigin orog na may tendensia na magdangog sa sinasabi kaiyan.—Isaias 30:21.

19. Ano pang mga aspekto kan konsensia an angay na tawan nin atension?

¹⁹ Pero, may mga nasasakitan na maghimate sa saindang konsensia sa aroaldaw. Pag-oolayan sa sunod na artikulo an nagkapirang situwasyon na inatubang nin mga Kristiano. Paagi sa pagsiyasat sa siring na mga situwasyon, tibaad maheling niato nin mas malinaw an papel kan konsensia, kun taano ta tibaad nagkakalaenlaen an konsensia, asin kun paano kita paorog nang paorog na mahimate sa tingog kaiyan.—Hebreo 6:11, 12.

[Nota sa Ibaba]

Ano an Nanodan Nindo?

• Taano ta an pakamate kun ano an tama asin sala, o konsensia, manonompongan sa gabos na kultura?

• Taano ta kaipuhan na magin maingat kita na pabayaan na sana an satong konsensia na iyo an maggiya sa sato?

• Ano an nagkapirang paagi na mapapaoswag niato an nadadangog niatong tingog na nasa laog?

[Mga Hapot Para sa Pag-adal]

[Mga Ritrato sa pahina 23]

Si David nakamate nin pagkaribok nin konsensia . . .

alagad dai iyan namatean ni Saulo nin Tarso

[Ritrato sa pahina 24]

Puede niatong sanayon an satong konsensia