Si Lucas​—Sarong Namomotan na Marhay na Kapwa Trabahador

TAON 65 C.E. kaidto. An lugar iyo an Roma. Aram ni Lucas an mga peligro kun ipapaaram nia na sia katood ni apostol Pablo, na binibista kaidto huli sa pagtubod kaini. Garo baga sesentensiahan si Pablo nin kagadanan. Alagad sa delikadong panahon na iyan, si Lucas sana nanggad an kaiba kan apostol.—2 Timoteo 4:6, 11.

An ngaran na Lucas pamilyar sa mga nagbabasa kan Biblia huli ta inginaran sa saiya an Ebanghelyo na isinurat nia. Si Lucas nagbiahe nin haralawig na distansia kaiba ni Pablo, na inapod sia kaini na “namomotan na marhay na doktor” asin “kapwa trabahador.” (Colosas 4:14; Filemon 24) Kadikit sana an itinataong impormasyon kan Kasuratan manongod ki Lucas, na sinasambit an ngaran nia nin tolong beses sana. Minsan siring, mantang sinisiyasat nindo kun ano an ipinaparisa kan mga bagay na naaraman manongod ki Lucas, posibleng marhay na magigin arog man ki Pablo an saindong pag-apresyar sa maimbod na Kristianong ini.

Parasurat Asin Misyonero

An Ebanghelyo ni Lucas asin an libro na Mga Gibo kan mga Apostol isinurat para ki Teofilo, na nagpaparisa na si Lucas an nagsurat kan duwang librong ini na ipinasabong nin Dios. (Lucas 1:3; Gibo 1:1) Dai sinasabi ni Lucas na naheling nia mismo an ministeryo ni Jesu-Cristo. Imbes, sinasabi ni Lucas na nakua nia an impormasyon sa mga nakaheling mismo asin ‘sinusog nia nin eksakto an gabos na bagay poon sa kapinonan.’ (Lucas 1:1-3) Kaya posibleng marhay na si Lucas nagin parasunod ni Cristo kaidtong pakalihis nin Pentecostes 33 C.E.

Naniniwala an nagkapira na si Lucas gikan sa Antioquia sa Siria. Nagkomento sinda na an Gibo nagtatao nin mga detalye manongod sa mga pangyayari sa siudad na iyan asin na sinasambit kan libro an saro sa pitong “lalaki na marahay an dangog” bilang “sarong proselito na taga Antioquia,” mantang dai espesipikong sinambit an mga siudad kan anom na iba pa. Siempre, dai kita makakasierto na nagpaparisa ini nin espesyal na interes sa Antioquia bilang ginikanan na siudad ni Lucas.—Gibo 6:3-6.

Minsan ngani dai sinambit an ngaran ni Lucas sa Gibo, ginamit nin nagkapirang teksto an mga pronombreng (pronoun) “kami,” “samo,” asin “sato,” na nagpaparisa na kaiba sia sa nagkapira sa mga pangyayaring ilinadawan sa libro. Kan sinususog ni Lucas an ruta na inagihan ni Pablo asin kan kairiba kaini sa bilog na Asia Minor, sia nagsabi: “Linampasan ninda an Misia asin huminilig sa Troas.” Sa Troas nagkaigwa nin bisyon si Pablo manongod sa sarong lalaking taga Macedonia na nakimaherak: “Bumalyo ka pasiring sa Macedonia asin tabangi kami.” Sinabi pa ni Lucas: “Ngonyan pakaheling tolos nia kan bisyon, nagmaigot kami na magduman sa Macedonia.” (Gibo 16:8-10) An pagbago hale sa “ninda” pasiring sa “kami” nagsusuherir na nag-iba si Lucas sa grupo ni Pablo sa Troas. Dangan ilinadawan ni Lucas an paghuhulit sa Filipos na iniiba an saiyang sadiri, na nagpaparisa na nakikabtang sia dian. “Kan aldaw nin sabbath,” an isinurat nia, “nagduman kami sa luwas kan tata sa may gilid nin sarong salog, kun saen iniisip niamo na igwa nin lugar nin pamibian; saka nagtukaw kami asin nagpoon na makipag-olay sa mga babaeng nagkatiripon.” Bilang  resulta, inako ni Lidia asin kan bilog na pamilya nia an maogmang bareta saka nabautismohan.—Gibo 16:11-15.

Napaatubang sinda sa pagtumang sa Filipos, na dian pinaomayan ni Pablo an sarong surugoon na daragita na naghuhula sa irarom kan impluwensia nin “sarong demonyo nin pagtoodtood.” Kan maheling kan mga kagurangnan kan daragita na mayo na an ginigikanan kan saindang ganansia, dinakop ninda si Pablo asin Silas, dangan binugbog asin ibinilanggo an mga ini. Minalataw na dai inarestar si Lucas, huli ta isinaysay nia an sakit na naeksperyensiahan kan kairiba nia na dai iniiba an saiyang sadiri asin an kaolay nia. Kan butasan sinda, ‘pinarigon ni Pablo asin Silas an boot kan mga tugang asin naghale.’ Iniba giraray ni Lucas sa estorya an saiyang sadiri kan magbalik sana si Pablo sa Filipos kan huri. (Gibo 16:16-40; 20:5, 6) Tibaad nagdanay si Lucas sa Filipos tanganing direhiran an gibohon duman.

Pagtipon nin Impormasyon

Paano nakua ni Lucas an impormasyon para sa saiyang Ebanghelyo asin para sa libro nin Gibo? An mga kabtang kan Gibo na dian iniba ni Lucas sa estorya an saiyang sadiri nagpaparisa na inibanan nia si Pablo hale sa Filipos pasiring sa Jerusalem, na dian inarestar giraray an apostol. Sa pagpasiring duman, nagdanay sa Cesarea an grupo ni Pablo na kaiba ni Felipe na ebanghelisador. (Gibo 20:6; 21:1-17) An impormasyon para sa pagkasaysay ni Lucas manongod sa enot na mga aktibidad sa pagmimisyonero sa Samaria puedeng nakua nia ki Felipe, na nangenot sa paghuhulit duman. (Gibo 8:4-25) Alagad sairisay pa an ibang kinuanan ni Lucas nin impormasyon?

An duwang taon na pagkabilanggo ni Pablo sa Cesarea posibleng marhay na nagtao nin oportunidad ki Lucas na makapagsiyasat para sa pagkasaysay sa saiyang Ebanghelyo. Bakong harayo duman an Jerusalem, na dian maheheling nia an mga rekord kan ginikanan ni Jesus. Isinurat ni Lucas an dakol na pangyayari sa buhay asin ministeryo ni Jesus na sa Ebanghelyo nia sana makukua. Naheling nin sarong nag-eespesyalisar an kisuerra 82 na teksto na may daing kaagid na mga detalye.

An mga bagay manongod sa pagkamundag ni Juan posibleng naaraman ni Lucas ki Elizabet, an ina ni Juan na Bautisador. An mga detalye mapadapit sa pagkamundag ni Jesus asin sa saiyang buhay kan sia aki pa tibaad nakua nia hale sa ina ni Jesus, si Maria. (Lucas 1:5–2:52) Tibaad si Pedro, Santiago, o Juan an nagsabi ki Lucas manongod sa milagrosong pakadakop nin mga sira. (Lucas 5:4-10) Sa Ebanghelyo sana ni Lucas niato maaaraman an manongod sa nagkapira sa mga parabola ni  Jesus, arog kan Samaritanong tataong makipagkapwa-tawo, kan hayakpit na pinto, kan nawarang pirak na dracma, kan gastador na aki, asin kan tawong mayaman saka si Lazaro.—Lucas 10:29-37; 13:23, 24; 15:8-32; 16:19-31.

Si Lucas interesadong marhay sa mga tawo. Isinurat nia an manongod sa dolot ni Maria para sa pagdalisay, sa pagkabuhay liwat kan aking lalaki nin sarong babaeng balo, asin sa sarong babae na naglahid nin ungguento sa mga bitis ni Jesus. Nasambitan ni Lucas an mga babaeng naglingkod ki Cristo asin sinasabi nia sa sato na inistimar Sia ni Marta asin Maria. Isinasaysay kan Ebanghelyo ni Lucas an pagpaomay sa sarong babaeng buktot nang marhay asin sa sarong lalaking may gatok na mga tabay patin takyag saka an paglinig sa sampulong daoton. Sinasabi sa sato ni Lucas an manongod sa hababang si Zaqueo, na nagsakat sa kahoy tanganing maheling si Jesus, asin isinurat nia an manongod sa pagsolsol nin sarong paragibo nin karatan na ipinako sa harigi sa kataed ni Cristo.—Lucas 2:24; 7:11-17, 36-50; 8:2, 3; 10:38-42; 13:10-17; 14:1-6; 17:11-19; 19:1-10; 23:39-43.

Mahalagang mangnohon na sinasambit kan Ebanghelyo ni Lucas an ilustrasyon ni Jesus manongod sa pagbolong kan tataong makipagkapwa-tawong Samaritano sa lugad. Minalataw na may interes bilang sarong doktor, isinurat ni Lucas an paglaladawan ni Jesus sa tabang na itinao, kaiba an arak bilang pandisimpektar, lana huli sa pagigin nakakapaginhawa kaiyan, asin pagbenda.—Lucas 10:30-37.

Kaibaiba nin Sarong Bilanggo

Nagmalasakit si Lucas ki apostol Pablo. Kan idinetener si Pablo sa Cesarea, ipinagboot kan Romanong prokurador na si Felix na dai pagbawalan an “siisay man sa mga kahimanwa [ni Pablo]” na “asikasohon ini.” (Gibo 24:23) Posibleng marhay na kaiba si Lucas sa mga nag-aasikasong idto. Huling bako man pirmeng marahay an salud ni Pablo, tibaad an pag-asikaso sa saiya iyo an saro sa mga serbisyo kan “namomotan na marhay na doktor.”—Colosas 4:14; Galacia 4:13.

Kan mag-apelar si Pablo ki Cesar, an apostol ipinadara sa Roma kan Romanong prokurador na si Festo. Maimbod na inibanan ni Lucas an bilanggo sa halawig na pagbiahe pasiring sa Italia asin isinurat nia an buhay na marhay na pagkasaysay manongod sa pagkabagbag na naeksperyensiahan ninda. (Gibo 24:27; 25:9-12; 27:1, 9-44) Mantang nakabilanggo sa sarong harong sa Roma, isinurat ni Pablo an dakol na ipinasabong na surat, na sinasambit si Lucas sa duwa kaiyan. (Gibo 28:30; Colosas 4:14; Filemon 24) Posibleng durante kan duwang taon na ini na isinurat ni Lucas an libro nin Gibo.

An iniistaran ni Pablo sa Roma siertong pano nin espirituwal na aktibidad. Duman makakaolay ni Lucas an nagkapira sa iba pang kapwa trabahador ni Pablo—si Tiquico, Aristarco, Marcos, Justo, Epafras, asin Onesimo, sa pagsambit nin pira sana.—Colosas 4:7-14.

Durante kan ikaduwang pagkabilanggo ni Pablo, kan namamatean nia na madali na siang magadan, an maimbod asin makosog an boot na si Lucas yaon sa kataed nia, minsan ngani an apostol binayaan na kan iba. Tibaad nagdanay si Lucas na isinasapeligro na mawara an sadiri niang katalingkasan. Bilang sekretaryo gayod, tibaad isinurat ni Lucas an mga tataramon ni Pablo: “Si Lucas sana an kaibanan ko.” Segun sa tradisyon dai nahaloy pakatapos kaiyan pinugotan si Pablo.—2 Timoteo 4:6-8, 11, 16.

Mapagsakripisyo asin hababa an boot ni Lucas. Dai nia ipinagpasikat an saiyang inadalan o pinagmaigotan na magin sentro nin atension kan publiko. Iyo, puede nia kutanang pagmaigotan na kamtan an buhay nin sarong doktor, alagad pinili niang suportaran an intereses kan Kahadean. Arog ni Lucas, logod na daing kaimotan niatong ihayag an maogmang bareta asin mapakumbabang maglingkod para sa kamurawayan ni Jehova.—Lucas 12:31.

[Kahon sa pahina 19]

SIISAY SI TEOFILO?

Isinurat ni Lucas para ki Teofilo an saiyang Ebanghelyo sagkod an Mga Gibo kan mga Apostol. Sa Ebanghelyo ni Lucas, an tawong ini inaapod na “kagalanggalang na Teofilo.” (Lucas 1:3) An “kagalanggalang” sarong apod para sa prominenteng indibiduwal na may dakulang kayamanan asin para sa haralangkaw na opisyal sa gobyerno nin Roma. Inapod ni apostol Pablo si Festo, an Romanong prokurador kan Judea, sa kaagid na paagi.—Gibo 26:25.

Minalataw na nadangog ni Teofilo an mensahe manongod ki Jesus asin interesado sia dian. Linaoman ni Lucas na an saiyang pagkasaysay sa Ebanghelyo mapangyari na si Teofilo ‘lubos na makaaram kan kasiertohan kan mga bagay na berbal na itinokdo sa saiya.’—Lucas 1:4.

Oyon sa Griegong nag-espesyalisar na si Richard Lenski, harayo an posibilidad na si Teofilo may pagtubod kan apodon sia ni Lucas na “kagalanggalang,” huli ta “sa gabos na Kristianong babasahon, . . . mayo nin kapwa Kristiano na inapod kasuarin man sa siring na onorableng titulo.” Kan huri, kan isurat ni Lucas an libro nin Gibo, dai nia ginamit an titulong “kagalanggalang” kundi sinabi nia sana: “O Teofilo.” (Gibo 1:1) Nagkongklusyon si Lenski: “Kan isurat ni Lucas an Ebanghelyo para ki Teofilo, an kagalanggalang na tawong ini bako pang Kristiano alagad interesadong marhay sa mga bagay manongod sa Kristianismo; alagad kan ipadara ni Lucas sa saiya an Gibo, nakombertir na kaidto si Teofilo.”