Nagin Mapanggana an Halawig na Legal na Pakikipaglaban!

IYAN nagpoon kan 1995 asin naglawig nin 15 taon. Durante kan bilog na panahon na iyan, an tunay na mga Kristiano sa Rusia inatake nin mga nagkokontra sa katalingkasan sa relihion. An mga nagkokontrang ini determinadong ipagbawal an Mga Saksi ni Jehova sa Moscow asin sa iba pang lugar. Dawa siring, naheling ni Jehova na angay na tawan nin balos na legal na kapangganahan an integridad kan satong namomotan na mga tugang sa Rusia. Pero, paano nagpoon an pakikipaglaban na ini?

KATALINGKASAN—SA KATAPUSTAPUSI!

Durante kan enot na kabangaan kan dekada 1990, nakamtan giraray kan satong mga tugang sa Rusia an katalingkasan sa relihion na hinale sa sainda kan 1917. Kan 1991, irinehistro sinda kan gobyerno kan Unyon Sobyet bilang opisyal na relihion. Pagkatapos na magkabaranga an Unyon Sobyet, irinehistro an Mga Saksi ni Jehova sa Pederasyon kan Rusia. Apuera dian, an mga Saksi na pinersegir huli sa saindang relihion, mga dekada bago kaini, opisyal na minidbid kan Estado bilang biktima nin politikal na pang-aapi. Kan 1993, an Departamento nin Hustisya kan Moscow irinehistro an Moscow Community of Jehovah’s Witnesses, na iyo an legal na pag-apod sa sato duman. Kan taon man sanang iyan, ipinaotob man an bagong konstitusyon kan Rusia, na naggagarantiya nin katalingkasan sa relihion. Bakong makangangalas na an sarong tugang na lalaki nagsabi, “Nungka ngani niamong inasahan na maheheling mi an siring na katalingkasan!” Dangan, sia nagsabi pa, “Singkuentang taon ming hinalat ini!”

Ginamit na marhay kan mga tugang sa Rusia an “pagkakataon” na iyan paagi sa orog na paghuhulit tolos-tolos, asin dakol an naghimate. (2 Tim. 4:2, An Banal na Biblia) “An mga tawo interesadong marhay sa relihion,” an sabi nin sarong nagmamasid. Dai naghaloy, duminakol an bilang nin mga parahayag, payunir, asin kongregasyon. Sa katunayan, poon kan 1990 sagkod 1995, an mga 300 na bilang nin mga Saksi luminangkaw sagkod sa labing 5,000! Huling padagos na nagdadakol an bilang nin bagong mga lingkod ni Jehova sa Moscow, nahandal an mga nagkokontra sa katalingkasan sa relihion. Kan kabangaan kan dekada nin 1990, pinonan ninda an pag-atake paagi sa legal na pakikipaglaban. An pakikipaglaban na iyan maagi sa apat na halawig na tangga bago iyan maresolberan sa katapustapusi.

PAGBABAGO SA IMBESTIGASYON DAPIT SA KASONG KRIMINAL

An enot na tangga sa pakikipaglaban na iyan nagpoon kan Hunyo 1995. An sarong grupo na nakabase sa Moscow asin hayag na kasurog kan Iglesia Ortodokso kan Rusia nagsangat nin reklamo laban sa satong mga tugang, na inakusaran sinda nin paggibo nin krimen. Sinabi kan grupong iyan na representante daa sinda kan mga miembro nin pamilya na anggot huling nagin mga Saksi an saindang mga agom o mga aki. Kan Hunyo 1996, pinonan kan mga imbestigador na maghanap nin ebidensia na may salang ginigibo an mga Saksi, alagad mayo sindang nakua. Pero, nagsangat nin saro pang reklamo an grupo man sanang iyan—inakusaran giraray ninda an satong mga tugang nin paggibo nin krimen. Nagsiyasat giraray an mga imbestigador, alagad napatunayan na bakong totoo an gabos na akusasyon. Dawa siring, nagsangat an mga nagkokontra nin ikatolong reklamo, basado sa iyo man sanang mga akusasyon. Sa giraray, inimbestigaran an Mga Saksi ni Jehova sa Moscow, alagad pareho pa man giraray an nagin resulta kan pagsiyasat kan piskal—mayong basehan tanganing magsangat nin kasong kriminal. Dangan, nagsangat an mga nagkokontra nin iyo man sanang reklamo sa ikaapat na beses, asin sa giraray, mayong nakuang ebidensia an piskal. Masakit paniwalaan, pero an iyo man sanang  grupo naghagad nin saro pang imbestigasyon. Sa katapustapusi, kan Abril 13, 1998, isinera kan bagong imbestigador an kaso.

“Alagad,” an sabi nin sarong abogado na kalabot sa kaso, “may pambihirang nangyari.” Minsan ngani inadmitir kan representante kan piskalia na naggibo kan ikalimang imbestigasyon na ini na mayong nakuang ebidensia nin paggibo nin krimen, irinekomendar pa man giraray nia na sangatan nin demanda sibil an mga tugang niato. An representanteng iyan nagsabi na binabalga soboot kan Moscow Community of Jehovah’s Witnesses an nasyonal asin internasyonal na ley. An piskal kan Northern Administrative Circuit of Moscow nag-oyon asin nagsangat nin reklamo sibil. * Kan Setyembre 29, 1998, pinonan an pagbista sa Golovinsky District Court kan Moscow. Dian nagpoon an ikaduwang tangga.

AN BIBLIA SA KORTE

Sa sarong piot na korte sa norteng parte kan Moscow, pinonan ni Piskal Tatyana Kondratyeva an pag-atake, paagi sa paggamit kan ley pederal na pinirmahan kan 1997, na nagsasabing tradisyonal na mga relihion an Ortodoksong Kristianismo, Islam, Judaismo, asin Budismo. * Huli sa pagpaotob kan iyo man sanang ley, depisil para sa ibang mga relihion na magkamit nin legal na pagmidbid. An ley na iyan nagtotogot man sa mga korte na ipagbawal an mga relihion na nagpapalakop nin pagkaongis. Paagi sa paggamit sa ley na ini, putik na inakusaran kan piskal an Mga Saksi ni Jehova na nagpapalakop nin pagkaongis asin pinagsusuruhaysuhay daa an mga pamilya, kaya maninigong ipagbawal.

An sarong abogado na idinedepensa an mga tugang niato naghapot: “Sairisay sa Kongregasyon nin Moscow an napatunayan na nagbalga kan ley?” An piskal dai makatao ni sarong ngaran. Pero, sinabi nia na an mga babasahon kan Mga Saksi ni Jehova nagsusutsut daa nin iriwal sa relihion. Tanganing patunayan an saiyang punto, may binasa sia sa magasin na Torrengbantayan asin Awake! saka sa iba pang mga publikasyon (helingon an nasa itaas). Kan hapoton kun sa anong paagi iyan nagsusutsut nin iriwal, sia nagsabi: “Itinotokdo kan Mga Saksi ni Jehova na sinda an tunay na relihion.”

An sarong abogado na tugang niato tinawan nin tigsarong kopya nin Biblia an huwes asin an piskal, dangan binasa nia an Efeso 4:5: “Sarong Kagurangnan, sarong pagtubod, sarong buniag [“bautismo,” NW].” Dai nahaloy, an mga teksto na arog baga kan Juan 17:18 asin Santiago 1:27 pinag-oorolayan na kan huwes, piskal, asin abogado—na gabos may kapot na Biblia. An korte naghapot: “An mga teksto daw na ini nagsusutsut nin iriwal huli sa relihion?” An piskal nagsimbag na mayo sia sa kamugtakan na magkomento dapit sa Biblia. Ipinaheling kan abogado an mga publikasyon kan Iglesia Ortodokso kan Rusia na grabe an pagkritika sa Mga Saksi ni Jehova asin sia naghapot: “Binabalga daw kan mga pananaram na ini an ley?” Nagsimbag an piskal: “Mayo ako sa kamugtakan na magkomento dapit sa mga argumento kan klero.”

LUMINUYA AN PROSEKUSYON

Bilang pag-akusar sa mga Saksi na pinagsusuruhaysuhay daa an mga pamilya, sinabi kan piskal na dai sinda nagseselebrar nin mga kapiestahan na arog baga nin Pasko. Minsan siring, kan huri inadmitir nia na bakong kahagadan sa ley kan Rusia na magselebrar nin Pasko an mga siudadano  kaiyan. Personal na desisyon iyan kan mga taga Rusia—pati na kan mga Saksi ni Jehova na taga Rusia. Mapuersang sinabi man kan piskal na huli sa satong organisasyon ‘nawawaran an mga aki nin normal na pahingalo asin kagayagayahan.’ Pero, kan sia hapoton, inadmitir nia na mayo pa lamang siang nakaolay na hoben na pinadakula nin mga magurang na Saksi. Kan hapoton an piskal nin sarong abogado kun baga nakaatender na sia sa mga pagtiripon kan Mga Saksi ni Jehova, sia nagsimbag: “Dai na kaipuhan.”

Iprinesentar kan prosekusyon an sarong propesor sa psychiatry bilang ekspertong testigo. Sinabi nia na an pagbasa kan satong mga babasahon nagreresulta soboot sa mga problema sa isip. Kan sambiton nin sarong abogado kan depensa na an nasusurat na testimonya sa korte kan propesor kapareho nin sarong dokumento na ginibo kan Patriarkado kan Moscow, inadmitir kan propesor na an nagkapirang kabtang kan saiyang testimonya termino por terminong kapareho kan dokumentong iyan. Sinabi nia na kinopya nia sa dokumentong iyan an dakol sa mga isinurat nia. Ihinayag kan dugang pang paghapot na dai pa lamang sia nagkaigwa nin pasyenteng Saksi ni Jehova. Sa kabaliktaran, an saro pang propesor sa psychiatry nagtao nin testimonya sa korte na pinag-adalan nia an labing 100 na Saksi sa Moscow. Naaraman nia na normal an kamugtakan sa isip kan mga Saksing iyan, asin sinabi pa nia na sinda nagin mas mapagsabot sa ibang mga relihion poon kan sinda nagin mga Saksi.

KAPANGGANAHAN—ALAGAD BAKONG PINAL

Kan Marso 12, 1999, nagnombra an huwes nin limang eksperto tanganing siyasaton an mga babasahon kan Mga Saksi ni Jehova, kaya sinuspender nia an pagbista. Pero bago kaini, enot nang pinagbotan kan Ministri nin Hustisya kan gobyerno pederal kan Rusia an sarong grupo nin mga eksperto na siyasaton an satong mga babasahon. Kan Abril 15, 1999, an grupong ini na sinugo kan Ministri nagreport na mayo sindang nabasa na nakakaraot. Kaya, kan Abril 29, 1999, an Mga Saksi ni Jehova tinawan giraray nin nasyonal na rehistrasyon kan Ministri nin Hustisya. Dawa igwa na kan bago asin positibong resulta kan pagsiyasat  na ini, iininsistir kan korte kan Moscow na siyasaton nin sarong bagong grupo an satong mga babasahon. Pambihira an situwasyon na ini—an Mga Saksi ni Jehova minimidbid sa bilog na nasyon kan Ministri nin Hustisya kan Rusia bilang sarong aprobadong relihion na nagsusunod sa ley alagad, kadungan kaiyan, sinda iniimbestigaran kan Departamento nin Hustisya kan Moscow huli sa pagbalga soboot sa ley!

Haros duwang taon an nag-agi bago ipinadagos an pagbista, asin kan Pebrero 23, 2001, itinao ni Huwes Yelena Prokhorycheva an desisyon. Pagkatapos na siyasaton an napag-araman kan grupong ninombrahan nia, sia nagdesisyon: “Mayo nin dahelan na papondohon asin ipagbawal an aktibidad kan relihiosong asosasyon kan Mga Saksi ni Jehova sa Moscow.” Sa katapustapusi, napatunayan sa legal na paagi na mayong kasalan an satong mga tugang sa gabos na akusasyon sa sainda! Minsan siring, dai inako kan piskal an desisyon, kaya nag-apelar sia sa Korte kan Siudad kan Moscow. Pakalihis nin tolong bulan, kan Mayo 30, 2001, kinanselar kan korteng iyan an desisyon ni Huwes Prokhorycheva. Nagboot iyan na magkaigwa giraray nin pagbista paagi sa iyo man sanang piskal, alagad ibang huwes an madangog kan kaso. Mapoon na an ikatolong tangga.

NADAOG—ALAGAD BAKONG PINAL

Kan Oktubre 30, 2001, pinonan giraray ni Huwes Vera Dubinskaya an pagbista. * Inotro sana ni Piskal Kondratyeva an akusasyon na nagpapalakop nin pagkaongis an Mga Saksi ni Jehova, alagad sinabi pa nia na an pagbabawal sa legal na asosasyon kan Mga Saksi ni Jehova sarong paagi tanganing maprotehiran an mga deretso kan mga Saksi sa Moscow! Bilang simbag sa daing saysay na akusasyon na iyan, an gabos na 10,000 na Saksi sa Moscow tolos-tolos na nagpirma sa sarong petisyon na nakikiolay sa korte na ibasura an alok na “proteksion” kan piskal.

Sinabi kan piskal na dai nia kaipuhan na magtao nin ebidensia na nagpapatunay na may salang ginigibo an mga Saksi. Sinabi nia na an pagbista nanonongod sa mga babasahon asin pagtubod kan Mga Saksi ni Jehova, bakong sa saindang mga aktibidad. Ipinaisi nia na ipepresentar nia an sarong tagapagtaram kan Iglesia Ortodokso kan Rusia bilang ekspertong testigo. Siempre, pinatunayan kan paising iyan na talagang dakula an kabtang kan mga miembro kan klero sa kampanya na ipagbawal an mga Saksi. Kan Mayo 22, 2003, nagboot an huwes na siyasaton—sa giraray—nin sarong grupo nin mga eksperto an mga publikasyon kan Mga Saksi ni Jehova.

Kan Pebrero 17, 2004, ipinagpadagos an pagbista tanganing repasohon an resulta kan pagsiyasat kan grupo. Naaraman kan mga eksperto na an satong mga publikasyon nakakadagka sa mga nagbabasa kaiyan na “papagdanayon an pamilya saka an areglo nin pag-agoman” asin na “mayong basehan” an akusasyon na nagpapalakop nin pagkaongis an satong mga babasahon. Uminoyon an ibang mga iskolar. Hinapot an sarong propesor sa kasaysayan nin relihion: “Taano ta naghuhulit an Mga Saksi ni Jehova?” Sia nagsimbag sa korte: “An paghuhulit kahagadan para sa sarong Kristiano. Iyan an sinasabi kan Ebanghelyo asin iyan an ipinapagibo ni Cristo sa saiyang mga disipulo—‘magduman asin maghulit sa gabos na nasyon.’” Sa ibong kaiyan, kan Marso 26, 2004, ipinagbawal kan huwes an mga aktibidad kan Mga Saksi ni Jehova sa Moscow. Kan Hunyo 16, 2004, sinuportaran kan Korte kan Siudad kan Moscow an desisyon na iyan. * Dapit sa desisyon, sarong haloy nang Saksi an nagsabi: “Kaidtong mga panahon kan Sobyet, dapat na magin ateista an sarong taga Rusia. Ngonyan, sia dapat na magin Ortodokso.”

Ano an reaksion kan mga tugang sa pagbabawal? Kaparehong marhay ki Nehemias kaidto. Kan panahon nia, kan kontrahon kan mga kaiwal kan banwaan nin Dios an paghihingoa nia na itogdok liwat an lanob kan Jerusalem, si Nehemias asin an mga kahimanwa nia dai nagpaolang sa ano man na klase nin pagkontra. Imbes, sinda padagos na ‘nagpatindog’ kaiyan asin “nagkaigua  nin boot sa pagguibo.” (Nehemias 4:1-6) Kaagid kaiyan, dai nagtogot an satong mga tugang sa Moscow na olangon sinda kan mga nagkokontra sa gibohon na dapat maotob ngonyan—an paghuhulit kan maogmang bareta. (1 Ped. 4:12, 16) May kompiansa sinda na aatamanon sinda ni Jehova, asin andam na sinda para sa ikaapat na tangga kan halawig na pakikipaglaban na ini.

GRUMINABE AN PAGKONTRA

Kan Agosto 25, 2004, an satong mga tugang nagpaabot nin petisyon sa Kremlin na nakaadres ki Vladimir Putin, an presidente kaidto kan Rusia. An petisyon, na nagpapahayag nin grabeng paghadit may koneksion sa pagbabawal, kompuesto nin 76 na tomo asin may labing 315,000 na pirma. Mientras tanto, ipinaheling kan klero kan Ortodokso kan Rusia kun siisay talaga sinda. An sarong tagapagtaram para sa Patriarka kan Moscow nagpahayag: “Kontra nanggad kami sa mga aktibidad kan Mga Saksi ni Jehova.” An sarong lider nin mga Muslim nagsabi na an desisyon dapit sa pagbabawal “sarong makahulogan asin positibong pangyayari.”

Bakong makangangalas na an nadayang mga taga Rusia kuminosog an boot na kolgan an mga Saksi ni Jehova. An nagkapirang Saksi na naghuhulit sa Moscow sinuntok asin sinipa kan mga nagkokontra. An sarong tugang na babae puersahan na pinalayas sa edipisyo nin sarong anggot na lalaki, asin sia sinikadan kaini nin makosogon sa gulod, kaya sia nahulog na tuminama an payo. Kinaipuhan niang magpabolong; pero, mayong ginibong aksion an mga pulis sa nangolog sa saiya. An ibang mga Saksi inarestar kan mga pulis, kinuanan nin fingerprint, rinetrato, asin magdamlag na idinetener. An mga manedyer kan mga lugar nin pagtiripon sa Moscow tinakot na sisisantehon kun padagos nindang ipapaarkila sa mga Saksi an hall na minamanehar ninda. Dai naghaloy, dai na ipinagamit sa dakol na kongregasyon an lugar nin pagtiripon na arkilado ninda. Kinaipuhan kan 40 kongregasyon na gumamit nin saro sanang edipisyo na may apat na Kingdom Hall. An sarong kongregasyon na naggagamit kan pasilidad na iyan kaipuhan na gibohon an Pampublikong Pagtiripon nin alas siete y media nin aga. “Tanganing makaatender, kaipuhan kan mga parahayag  na magmata nin alas singko,” an sabi nin sarong nagbibiaheng paraataman, “alagad gikan sa boot nindang ginibo iyan sa laog nin labing sarong taon.”

PARA “SA PAGPATOTOO”

Tanganing patunayan na bakong sono sa ley an pagbabawal kan Moscow, an mga abogado niato naghagad nin tabang sa European Court of Human Rights kan Disyembre 2004. (Helingon an kahon na “Kun Taano ta Rinerepaso sa Pransia an Sarong Desisyon sa Rusia,” sa pahina 6.) Pakalihis nin anom na taon, kan Hunyo 10, 2010, may pagkasararong nagdesisyon an Korte na lubos na iabsuelto an Mga Saksi ni Jehova! * Siniyasat kan Korte an gabos na akusasyon sa sato asin napatunayan ninda na iyan mayo talagang basehan. Sinabi man kaiyan na may legal na obligasyon an Rusia na “taposon an pagbalga na naheling kan Korte asin na remedyohan sagkod sa mapupuede an mga epekto kaiyan.”—Helingon an kahon na “An Desisyon kan Korte,” sa pahina 8.

An malinaw na marhay na desisyon kan Korte, kun paano pinoprotehiran kan European Convention on Human Rights an mga gibohon kan Mga Saksi ni Jehova, obligatoryo o dapat na otobon bako sana sa Rusia kundi pati sa 46 na iba pang nasyon na miembro kan Council of Europe. Orog pa ngani dian, huli sa rarom asin hiwas kan pag-analisar sa ley asin sa mga detalye, magigin interesado sa pagbasa kaiyan an mga iskolar nin ley, huwes, lehislador, asin iba pang eksperto sa mga deretso nin tawo sa bilog na kinaban. Taano? Sa desisyon na ginibo kan Korte, sinambit kaiyan bako sanang an walong desisyon kaiyan kan nakaagi na apabor sa Mga Saksi ni Jehova kundi pati an siyam na kapangganahan kan Mga Saksi ni Jehova sa pinakahalangkaw na mga korte sa Aprika del Sur, Argentina, Canada, España, Estados Unidos, Hapon, Rusia, asin United Kingdom. Huli sa mga desisyon na iyan asin sa makosog na pagpahimutik kan Korte sa mga akusasyon kan piskal kan Moscow, an pambilog na kinaban na asosasyon kan Mga Saksi ni Jehova nagkaigwa nin mapuersang basehan, na magagamit bilang pandepensa sa saindang pagtubod asin mga gibohon.

Sinabi ni Jesus sa mga parasunod nia: “Dadarhon kamo sa atubang nin magña gobernador asin nin magña hade dahel sa sako, sa pagpatotoo sa sainda asin sa magña Gentil.” (Mat. 10:18) An legal na pakikipaglaban na nangyari kan nakaaging saro may kabangang dekada nagtao sa satong mga tugang nin oportunidad na ipamidbid an ngaran ni Jehova nin orog kisa kasuarin man sa Moscow asin sa iba pang lugar. An atension na itinao sa mga Saksi huli sa mga imbestigasyon asin kaso sa korte, saka desisyon nin internasyonal na korte nagin nanggad para “sa pagpatotoo” asin nakatabang sa ‘orog pang pagpalakop kan ebanghelyo.’ (Fil. 1:12) Sa katunayan, kun naghuhulit ngonyan an mga Saksi sa Moscow, dakol na kagharong an nagsasabi, “Bakong pinagbawalan na kamo?” An hapot na iyan parateng nagtatao sa satong mga tugang nin oportunidad na magtao sa mga kagharong nin mas dakol na impormasyon manongod sa satong mga tinutubod. Malinaw nanggad na mayo nin puersa nin mga nagkokontra na makakapapondo sa sato sa paghuhulit kan Kahadean. Ipinapamibi niato na logod padagos na bendisyonan asin susteniran ni Jehova an satong namomotan asin makosog an boot na mga tugang sa Rusia.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon/Ritrato sa pahina 6]

Kun Taano ta Rinerepaso sa Pransia an Sarong Desisyon sa Rusia

Kan Pebrero 28, 1996, puminirma an Rusia sa European Convention on Human Rights. (Kan Mayo 5, 1998, pormal na inako kan Rusia an “Convention” na iyan.) Sa pagpirma sa kasundoan na iyan, idineklarar kan gobyerno kan Rusia na an mga sakop kaiyan igwa kan

‘deretso sa katalingkasan sa relihion asin deretso na gibohon sa harong asin sa publiko an mga bagay may koneksion sa saindang relihion asin na magbago kan saindang relihion kun gusto ninda.’—Artikulo 9.

‘deretso na sabihon asin isurat sa responsableng paagi kun ano an iniisip ninda asin na magtao nin impormasyon sa iba.’—Artikulo 10.

‘deretso na makikabtang sa matoninong na mga pagtiripon.’—Artikulo 11.

An mga indibiduwal o organisasyon na biktima nin pagbalga sa kasundoan asin ginamit na an gabos na legal na paagi sa saindang nasyon puedeng darahon an saindang kaso sa European Court of Human Rights sa Strasbourg, Pransia (maheheling sa itaas). Kompuesto iyan nin 47 huwes—kapareho kan bilang nin mga nasyon na puminirma sa European Convention on Human Rights. Obligatoryo an mga desisyon kan Korte. Nangangahulogan iyan na an mga desisyon dapat sunodon kan mga nasyon na puminirma sa kasundoan.

[Kahon sa pahina 8]

An Desisyon kan Korte

Uni an tolong halipot na kabtang hale sa desisyon kan Korte.

An sarong akusasyon iyo na pinagsusuruhaysuhay soboot kan Mga Saksi ni Jehova an mga pamilya. Kabaliktaran kaiyan an nagin deklarasyon kan Korte. Iyan nagsabi:

“An gikanan kan iriwal iyo an pagsayuma asin dai pag-oyon kan bakong relihiosong mga kapamilya na akoon asin irespeto an katalingkasan kan saindang relihiosong paryente na ipaheling asin gibohon an mga bagay may koneksion sa saiyang relihion.”—Par. 111.

An Korte mayo man nin nakuang ebidensia na masuportar sa akusasyon na “pagkontrol sa isip,” na nagsasabi:

“An Korte nagngalas na an mga korte [sa Rusia] mayong nasambitan ni sarong ngaran nin indibiduwal, na an deretso sa katalingkasan na magdesisyon basado sa konsensia nabalga soboot gamit an pamamaaging iyan.”—Par. 129.

An saro pang akusasyon iyo na paagi sa dai pagpasalin nin dugo, dinadanyaran kan Mga Saksi ni Jehova an salud kan mga miembro ninda. Kabaliktaran kaiyan an nagin desisyon kan Korte, na nagsasabi:

“An katalingkasan na akoon o sayumahan an espesipikong medikal na pagbolong, o magpili nin alternatibong klase nin pagbolong, mahalagang marhay para sa mga prinsipyo nin pagdeterminar kun ano an marahay para sa sadiri asin personal na katalingkasan. Halimbawa, an may kakayahan na adultong pasyente may katalingkasan na magdesisyon kun baga mapaopera sia o dai, o kaagid kaiyan, mapasalin nin dugo o dai.”—Par. 136.