Saro sana ini sa dakol na importanteng marhay na isyu sa moral/etiko na napapaatubang sa mga mag-agom kun magdesisyon sindang magpa-in vitro fertilization (IVF). An lambang mag-agom may paninimbagan ki Jehova sa magigin desisyon ninda. Pero, puedeng makatabang an pagkaigwa nin kaaraman manongod sa teknolohiyang ini na nakakatabang sa babae na magbados.

Kan 1978, sarong babae sa Inglatera an pinakaenot na nangaki nin inaapod kan dakol na test-tube baby. Dai sia nangingidam huling may diperensia an Fallopian tubes nia, kaya dai nagkakatagboan an semilya nindang mag-agom. An mga doktor nagkua nin sarong semilya hali sa saiya paagi sa operasyon, ibinugtak iyan sa lalagan na salming, dangan pinertilisar iyan kan semilya kan agom nia. An naprodusir na embryo pinatalubo paagi sa mga sustansia saka idinukot sa laog kan matris nia. Pag-abot nin panahon, sia nangaki nin omboy na babae. An pamamaaging ini, asin an manlaenlaen na klase kaiyan, inapod na in vitro (in glass) fertilization, o IVF.

Minsan ngani an mga detalye puedeng magkakalaen sa iba-ibang nasyon, sa pangkagabsan kalabot sa IVF an minasunod: An agom na babae tinatawan nin fertility drugs sa laog nin dakol na semana tanganing makaprodusir nin dakol na semilya sa obaryo nia. An agom na lalaki puedeng hagadan nin bagong semilya paagi sa masturbasyon. An semilya nin babae asin an hinugasan na semilya nin lalaki pinagsasaro sa laboratoryo. Dakol na semilya nin babae an puedeng mapertilisar asin magpoon nang magbaranga, na nagigin mga embryo. Pakalihis nin sarong aldaw o labi pa, an bago pa sanang mapormang mga embryo maingat na ineeksamin tanganing maaraman kun arin an mga may depekto asin an mga garo baga marahay na klase na posible nanggad na dumukot sa matris saka tumalubo. Sa ikatolong aldaw, ilinalaog sa matris kan agom na babae an bako sanang saro kundi duwa o tolo sa pinakamarahay na klaseng embryo tanganing madagdagan an tsansang magbados. Kun an saro o labi pang embryo magdukot sa matris, sia magbabados, asin inaasahan na mangangaki.

Pero ano an gigibohon sa mga embryo na dai ilinaog sa matris, kaiba na an mga bakong gayong marahay na klase o may depekto pa ngani? Kun papabayaan, dai mahahaloy  magagadan an sobrang mga embryo. Bago mangyari iyan, an sobrang mga embryo puedeng i-freezer sa liquid nitrogen. Taano? Kun bakong mapanggana an enot na pagprobar nin IVF, magagamit an nagkapira sa nakareserbang mga embryo sa masunod na pagprobar na mas hababa an presyo. Minsan siring, igwa ini nin mga isyung etiko. Kaagid kan mag-agom na naghapot kan nasa kapinonan, dakol an nasasakitan na magdesisyon kun ano an gigibohon ninda sa naka-freezer na mga embryo. Tibaad habo na nindang madagdagan an aki ninda. An edad o pinansial na kamugtakan kan mga magurang tibaad bako nang angay para sa saro pang IVF. Tibaad natatakot sinda sa mga peligrong kaiba sa pagbados nin labi sa sarong omboy. * O an pagkagadan o pag-agom giraray kan saro sa mag-agom o nindang duwa puedeng magpakomplikado sa mga bagay-bagay. Iyo, kadakol nin dapat pag-isipan, asin bilang resulta, an nagkapirang mag-agom padagos na nagbabayad sa laog nin dakol na taon para sa pagsaray kan mga embryo.

Kan 2008, sinabi nin sarong chief embryologist sa The New York Times na dakol na pasyente an talagang nadedepisilan na magdesisyon kun ano an gigibohon sa sobrang mga embryo. An artikulo nagsabi: “Kisiera 400,000 na embryo an naka-freezer sa mga klinika sa bilog na nasyon, na nadadagdagan pa aroaldaw . . . An mga embryo puedeng magdanay na buhay nin sarong dekada o labi pa kun tama an pagka-freezer, pero bakong gabos magdadanay na buhay kun iluluwas dian.” (Samo an italiko.) An huring nasambit dahilan para sa nagkapirang Kristiano na mag-isip-isip nguna. Taano man?

Marahay na pag-isipan nin mga Kristianong mag-agom, na napapaatubang sa mga isyung may koneksion sa IVF, an kaagid na mga isyu sa sarong laen man na medikal na situwasyon. An sarong Kristiano tibaad kaipuhan na magdesisyon kun ano an gigibohon sa sarong mahal sa buhay na magagadan na alagad naghahangos na sana paagi sa artipisyal na pansuportar sa buhay, arog baga nin ventilator. An tunay na mga Kristiano kontra sa medikal na kapabayaan; kaoyon kan Exodo 20:13 asin Salmo 36:9, pinapahalagahan nindang marhay an buhay. An Awake! na Mayo 8, 1974, nagsabi: “Huling iginagalang ninda an pagmansay nin Dios kun dapit  sa kabanalan nin buhay, asin bilang paghimate sa sadiri nindang konsensia saka pagkuyog sa mga ley kan gobyerno, an mga nagmamawot na ioyon an saindang buhay sa mga prinsipyo sa Biblia nungkang magamit nin positibong euthanasia,” sarong tuyong pagtapos sa buhay nin sarong pasyente. Pero sa nagkapirang situwasyon, an teknolohiyang pansuportar sa buhay iyo na sana an nagsusustenir sa sarong mahal sa buhay. An mga kapamilya an dapat magdesisyon kun baga idadagos o dai an paggamit kan artipisyal na pansuportar na iyan.

Totoo, bako iyan kapareho kan situwasyon na napapaatubang sa mag-agom na nagpa-IVF asin ngonyan igwa nin nakasaray na mga embryo. Pero an sarong opsion na puedeng ialok sa sainda iyo na iluwas sa nitrogen freezer an mga embryo, asin pabayaan na matunaw. Kun mayo sa artipisyal na kamugtakan sa freezer, dai mahahaloy an mga embryo maluya sagkod na magadan. An mag-agom an kaipuhan magdesisyon kun baga totogotan ninda iyan.—Gal. 6:7.

Huling nagdesisyon an sarong mag-agom na magpa-IVF tanganing magbados na naglalaom na magkaigwa nin aki, tibaad magdesisyon sinda na padagos na magbayad para sa naka-freezer na mga embryo o tibaad magdesisyon sinda na gamiton iyan sa pagprobar na magkaigwa pa nin aki gamit an IVF. Minsan siring, an ibang mag-agom tibaad magdesisyon nang ipondo an pag-freezer kan mga embryo, huling iyan nabubuhay na sana sa artipisyal na paagi. An mga Kristianong napapaatubang sa desisyon na ini may paninimbagan sa Dios na gamiton an saindang konsensia na sinanay sa Biblia. Maninigo na an katuyohan ninda magkaigwa nin dai nariribok na konsensia, na dai binabaliwala an konsensia nin iba.—1 Tim. 1:19.

Nadiskobre nin sarong eksperto sa reproductive endocrinology na an kadaklan na mag-agom “nariribaraw asin nahahadit na gayo sa paninimbagan na magdesisyon kun ano an gigibohon sa [naka-freezer] na mga embryo.” Sia nagkongklusyon: “Para sa dakol na mag-agom, garo mayo nin tamang desisyon.”

Malinaw nanggad, an tunay na mga Kristiano na nagpaplanong magpa-IVF maninigong turotimbangon an gabos na seryosong isyu na may koneksion sa teknolohiyang ini. An Biblia nagsasadol: ‘Nahihiling kan madonong an nagdadangadang na pag-alaman [o peligro], asin minaingat sia; alagad dai iyan naririparo kan mangmang kaya nahuhulog sia sa kapahamakan.’—Tal. 22:3, An Marahay na Bareta Biblia.

Tibaad garo baga solusyon iyan, pero bako iyan an Makakasuratan na paagi tanganing maresolberan an problema ninda. Tanganing masabotan kun taano, tokaron nguna niato an katuyohan kan Deklarasyon na Nanunumpa nin Kaimbodan, kun taano ta may probisyon na arog kaiyan, saka kun paano asin kun noarin iyan puedeng gamiton.

An dokumentong ini sarong nasusurat na kapahayagan na pinipirmahan nin sarong lalaki asin babae sa atubangan nin mga saksi; para ini sa mga dai tinotogotan na magpakasal huli sa mga dahilan na totokaron digdi. Sa dokumento, nanunumpa sinda na magigin maimbod sa lambang saro asin na mapakasal sinda kun posible na iyan. Para sa kongregasyon, sinda nagsumpaan sa atubangan nin Dios asin nin tawo na magigin maimbod sa lambang saro, kaya an saindang pag-ibanan puedeng mansayon na garo na man sana ginibong legal kan gobyerno.

Taano asin noarin ginagamit an Deklarasyon na Nanunumpa nin Kaimbodan? Si Jehova an kagtugdas nin pag-agoman asin pinapahalagahan niang marhay iyan. Nagsabi an Aki nia: “Idtong pinagsaro nin Dios, dai nin siisay  man na magbulag sainda.” (Mat. 19:5, 6; Gen. 2:22-24) Nagsabi pa si Jesus: ‘An siisay man na bulagan [o idiborsio] an saiyang agom na babae, na bakong huli sa pakikisambay, asin mag-agom nin iba, nakakaginibo nin pagsambay.’ (Mat. 19:9) Kaya an “pakikisambay,” sa ibang pagtaram, seksuwal na imoralidad, an solamenteng Makakasuratan na basehan para sa diborsio na puedeng tumapos sa relasyon bilang mag-agom. Halimbawa, kun an sarong lalaki nagkaigwa nin seksuwal na relasyon sa bako niang agom, puedeng magdesisyon an saiyang agom na pinagkasalaan kun baga ididiborsio sia o dai. Kun idiborsio sia kan babae, libre na ining mag-agom giraray.

Minsan siring, sa nagkapirang nasyon, lalo na kan nakaaging mga panahon, dai inaako kan pangenot na relihion an malinaw na katokdoan na ini sa Biblia. Imbes, itinotokdo kaiyan na dai puedeng magdiborsio sa ano man na dahilan. Huli kaini, sa nagkapirang lugar na dakula an impluwensia kan siring na relihion, mayong probisyon sa kodigo nin ley sibil para sa diborsio, dawa huli sa balidong basehan na sinabi ni Jesus. Sa ibang mga nasyon, itinotogot an diborsio, pero an proseso haloyon, komplikado, asin kadakol nin rekisitos. Puedeng aboton nin dakolon na taon bago makakua nin diborsio. Garo man sana ‘inoolang’ kan simbahan o kan gobyerno kun ano an inaako nin Dios.—Gibo 11:17, An Marahay na Bareta Biblia.

Halimbawa, an sarong lalaki asin sarong babae na nag-iibanan na bakong kasal tibaad nakaistar sa nasyon na mayong diborsio o depisil nanggad an pagkua kaiyan, na tibaad inaabot pa nin dakol na taon tanganing magin balido. Kun nagibo na ninda an gabos na rasonableng paghihingoa na taposon an relasyon sa legal na agom ninda asin kualipikado na sa paghiling nin Dios na magpakasal, puede sindang pumirma sa sarong Deklarasyon na Nanunumpa nin Kaimbodan. Iyan sarong mapagmalasakit na areglo kan Kristianong kongregasyon sa siring na mga nasyon. Minsan siring, dai puedeng gamiton an probisyon na ini sa kadaklan na nasyon na may diborsio, dawa ngani an proseso medyo magastos o komplikado.

Huling dai nasasabotan an Deklarasyon na Nanunumpa nin Kaimbodan, an nagkapira na nakaistar sa lugar na may diborsio naghahapot kun puede sindang magpirma sa siring na dokumento imbes na atubangon an ano man na komplikadong proseso o kadepisilan.

Sa hapot na sinambit sa kapinonan, gustong magpakasal an lalaki asin babae na imoral an pag-ibanan. Sindang duwa libreng magpakasal sono sa Kasuratan; pareho sinda bakong kasal sa iba. Alagad, bakong legal an pag-istar kan lalaki sa nasyon, asin dai inaautorisaran kan gobyerno an pagpakasal nin sarong ilegal na dayuhan. (Sa dakol na nasyon, tinotogotan kan gobyerno na ikasal an duwa dawa kun an saro o pareho sinda ilegal na nag-iistar sa nasyon.) Sa hapot na tinotokar, an nasyon may probisyon para sa diborsio. Huli kaiyan, bakong opsion digdi an pagpirma sa Deklarasyon na Nanunumpa nin Kaimbodan. Mangnohon na sa situwasyon na ini, an duwa dai man nagkakaipong magkua nin diborsio pero dai tinotogotan kan gobyerno. Pareho sinda libreng magpakasal. Minsan siring, huli sa ilegal na kamugtakan kan lalaki, paano ninda iyan magigibo? Tibaad kaipuhan nindang magduman sa ibang nasyon na dian bakong problema an saiyang kamugtakan. O tibaad posible pa ngani sindang magpakasal sa nasyon na iniistaran ninda ngonyan kun aasikasohon kan lalaki na magin legal an saiyang pag-istar dian.

Iyo, puede nindang ioyon an saindang buhay sa mga pamantayan nin Dios asin sa ley ni Cesar. (Mar. 12:17; Roma 13:1) Linalaoman niato na gigibohon ninda iyan. Pagkatapos kaiyan, puede na sindang makualipikar para sa bautismo.—Heb. 13:4.