1-3. Taano ta garo baga masakit para sa mga disipulo ni Jesus na ikahulit an maugmang bareta sa ‘gabos na nasyon’?

DAKULANG gibuhon an itinao ni Jesu-Cristo sa mga parasunod niya. Ipinagbuot niya sa sainda: “Paduman kamo asin gumibo kamo nin mga disipulo sa mga tawo kan gabos na nasyon.” Sa pagsunod ninda sa sugong iyan, maabot an panahon na an ‘ebanghelyo nin Kahadian maihuhulit sa bilog na kinaban sa pagpatotoo sa gabos na nasyon.’—Mat. 24:14; 28:19, NW.

² Namumutan kan mga disipulo si Jesus asin an maugmang bareta. Pero, posibleng iniisip ninda kun paano ninda magigibo an sugo sa sainda. Inot, kadikit sana sinda. Si Jesus na sinasabi nindang Aki nin Diyos, ginadan. Dugang pa, an hiling sa mga disipulo niya “mga ordinaryong tawo sana . . . asin mayo nin inadalan.” (Gibo 4:13, BPV) * Pero may kaipuhan sindang ipaabot na mensahe na kontra sa mga katukduan kan maimpluwensiyang mga lider nin relihiyon, na natukduan nin mga tradisyon na kaidto pang suanoy na  mga panahon. Hababa an paghiling sa mga disipulo sa sadiri nindang lugar. Asin ano man an laban kan Israel kun ikukumparar sa makusog na Imperyo nin Roma?

³ Saro pa, pinatanidan ni Jesus an saiyang mga disipulo na ikakaungis asin pepersegiron sinda saka gagadanon an iba sa sainda. (Luc. 21:16, 17) Tatrayduron sinda kan mga katuod saka kapamilya ninda, maluwas an palsong mga propeta, asin magrabe an katampalasanan. (Mat. 24:10-12) Dawa pa kun marahay an magin pag-ako sa mensahe ninda sa gabos na lugar, paano ninda posibleng ikahulit iyan ‘sagkod sa kapuro-puruhi kan daga’? (Gui. 1:8) Garo baga masakit nanggad na magibo iyan!

4. Ano an resulta kan paghuhulit kan mga disipulo kan inot na siglo?

⁴ Ano man an ikinakahadit kan mga disipulo, nagin sibot sinda sa paghuhulit kan maugmang bareta bako sana sa Jerusalem asin Samaria kundi sa bilog na kinaban na aram kaidto. Sa laog sana nin 30 taon, dawa ngani nasakitan an mga disipulo, an maugmang bareta ‘ikinahulit sa gabos na linalang na nasa irarom nin langit’ asin iyan ‘nagbubunga asin nagtatalubo sa bilog na kinaban.’ (Col. 1:6, 23) Halimbawa, huli sa mga sinabi asin ginibo ni apostol Pablo sa isla nin Ciprus, an Romanong prokonsul na si Sergio Paulo ‘nagtubod na nagngangalas sa katukduan ni [Jehova].’—Basahon an Guibo 13:6-12.

5. (a) Ano an siniyerto ni Jesus sa saiyang mga disipulo? (b) Kun dapit sa mga sitwasyon kan inot na siglo, ano an kongklusyon nin nagkapira?

⁵ Aram kan mga disipulo ni Jesus na dai ninda magigibo an paghuhulit sa sadiri sana nindang kusog. Sinabi ni Jesus na siya makakaibanan ninda asin tatabangan sinda kan banal na espiritu. (Mat. 28:20) Sa nagkapirang paagi, puwedeng nagin paborable sa paghuhulit kan Kahadian an mga sitwasyon sa kinaban kan panahon na idto. An librong Evangelism in the Early Church nagsabi: “An inot na siglo AD na gayod an peryodo sa kasaysayan kan kinaban na nagin pinakapaborable para sa bago pa sanang establisaron na Iglesiya . . . Kan ikaduwang siglo, an mga Kristiyano . . . nagtutubod na iyan may paggiya nin Diyos, na siya an nag-andam sa kinaban para sa pag-abot kan Kristiyanismo.”

6. Ano an pag-uulayan ta (a) sa artikulong ini? (b) sa sunod na artikulo?

⁶ Mayong sinasabi an Bibliya kun sagkod sain an ginibong pagmaniobra nin Diyos sa mga pangyayari kan inot na siglo tanganing magin posible an mahiwas na paghuhulit. Pero ini an sigurado: Gusto ni Jehova na ikahulit an maugmang bareta, pero habo iyan ni Satanas. Pag-uulayan ta sa artikulong ini an nagkapirang bagay na nakatabang kaya nagin mas madali an paghuhulit kan inot na siglo kun ikukumparar sa ibang panahon sa kasaysayan. Sa sunod na artikulo, sisiyasaton ta an mga pangyayari sa presenteng panahon na nakakatabang sa sato na ikabalangibog an maugmang bareta sagkod sa kapuro-puruhi kan daga.

7. Ano an Pax Romana, asin taano ta nagin pambihirang panahon iyan?

⁷ Sa nagkapirang paagi, may mga pakinabang na itinao an Imperyo nin Roma kan inot na siglo sa mga Kristiyano. Halimbawa kaiyan an Pax Romana, o Romanong Katuninungan. Sa panahon na iyan, inimplementar kan mahiwason na Imperyo nin Roma sa mga sakop kaiyan an pagpapundo sa ano man na rebelyon. Totoo, kun minsan may mga ‘ralaban asin mga bareta nin pagralaban,’ arog kan ihinula ni Jesus. (Mat. 24:6) Linaglag kan hukbo nin Roma an Jerusalem kan 70 C.E., asin nagkaigwa nin saradit na ralaban sa mga sagkudan kan imperyo. Pero, sa laog nin mga 200 na taon puon kan panahon ni  Jesus, haros mayo nin kariribukan sa mga lugar na ini sa Mediteraneo. An sarong reperensiya nagsasabi: “Nungka sa kasaysayan nin tawo na nagkaigwa nin arog kaini kalawig na katrangkiluhan, asin nungka nang nautro an arog kaidtong katuninungan na napagdanay sa tahaw nin dakul na tawo.”

8. Paano nakinabang an mga Kristiyano kan inot na siglo sa matuninong na kamugtakan kan panahon na idto?

⁸ Sa pagpahayag kan saiyang opinyon, an teologong si Origen kan ikatulong siglo nagsurat: “Naulang kuta an paglakop sa bilog na kinaban kan katukduan ni Jesus kun dakul an kahadian kaidto . . . huling mapipiritan an mga lalaki sa gabos na lugar na magsuldados asin makipaglaban tanganing idepensa an sadiri nindang nasyon. . . . May koneksiyon diyan, paano magigin mapanggana an gibuhon na ini nin pagtutukdo, na naghuhulit kan katuninungan saka dai ngani nagtutugot nin pagbalos sa saindang mga kaiwal, kun dai nagbago an sitwasyon sa bilog na kinaban asin kun dai nagin matuninong an kamugtakan sa pag-abot ni Jesus?” Pinepersegir an mga parabalangibog kan Kahadian sa Imperyo nin Roma, pero mapagpatuninong sinda asin minalataw na nakinabang sinda sa matuninong na kamugtakan kan panahon na idto.—Basahon an Roma 12:18-21.

9, 10. Taano ta medyo kumbenyente an pagbiyahe kan mga disipulo sa mga lugar na sakop kan Imperyo nin Roma?

⁹ Inaprobetsaran kan mga Kristiyano an dakul na tinampong ginibo kan mga Romano. May makusog asin mahusay na hukbo an Roma tanganing maidepensa asin mapagdanay na kontrolado an mga sakop ninda. Tanganing mas madaling makabiyahe an mga suldados, kaipuhan an marahay na mga tinampo, asin eksperto an mga Romano sa paggibo kaiyan. Naggibo an Romanong mga inhenyero nin labing 80,000 kilometros na mga tinampo na nagkokonektar sa haros gabos na probinsiya. Nag-agi an mga tinampo sa mga kadlagan, disyerto, asin kabukidan.

¹⁰ Apuwera sa dakul na tinampo ninda, ginamit man kan mga Romano an mga 27,000 kilometros na naaagihan na mga salog asin kanal. Naglayag an mga barko nin Roma sa mga 900 na ruta sa dagat na nagkokonektar sa ginatos na piyer. Kaya an mga Kristiyano makakapagbiyahe sa bilog na Imperyo nin Roma. May mga problema, pero puwedeng magbiyahe si apostol Pablo asin an iba pa sa bilog na nasasakupan kan Roma na mayong pasaporte asin visa. Mayong mainspeksiyon na immigration asin customs. Natatakot an mga bandido sa padusa nin Roma, kaya medyo ligtas an magbiyahe sa mga tinampo. Ligtas man an pagbiyahe sa dagat ta sinisigurado kan mga hukbong-dagat kan Roma na mayong mga pirata sa mga inaagihan kan barko. Dawa ngani nagkapirang beses na nakaeksperyensiya si Pablo nin paglubog nin barko asin may mga peligro sa dagat, mayo nin espesipikong mababasa sa Kasuratan na may mga pirata na nambiktima sa sainda.—2 Cor. 11:25, 26.

11. Taano ta ginamit nin mga disipulo an lengguwaheng Griego?

¹¹ An komun na lengguwaheng Griego, o Koine, nakatabang na magkaigwa nin marahay na komunikasyon asin pagkasararo an Kristiyanong mga kongregasyon. Huli sa pananakop ni Alejandrong Dakula, an Griego lakop na ginagamit asin nasasabutan kaidto. Kaya puwedeng makaulay kan mga lingkod nin Diyos an gabos na klase nin tawo, asin nakatabang ini tanganing ikalakop an maugmang bareta. Apuwera diyan, trinadusir kan mga Judiong nakaistar sa Ehipto an Hebreong Kasuratan sa  lengguwaheng Griego. Pamilyar an mga tawo sa bersiyon na ini nin Septuagint, asin pirmi ining kinokotar kan inot na mga parasunod ni Cristo. Griego man an nahiling kan mga Kristiyano na magayon gamiton sa saindang pagsurat. Mahiwas an bokabularyo asin dakul an termino kaini na magagamit sa pagpapaliwanag nin espirituwal na mga bagay.

12. (a) Ano an codex, asin ano an bentaha kaini sa balumbon? (b) Kasuarin lakop na ginamit kan mga Kristiyano an codex?

¹² Paano magagamit kan mga Kristiyano an Kasuratan sa saindang ministeryo? Masakit gamiton an mga balumbon ta kaipuhan ining irolyo asin ibiklad, saka sa parati sa atubangan sana ini may surat. An Ebanghelyo ni Mateo sana ngani makakapano na nin sarong balumbon. Dangan nagkaigwa nin codex—an pinakainot na klase nin libro. Koleksiyon iyan nin mga pahina na pigtahi-tahi. Madaling bukasan nin sarong mabasa an codex asin pasil sana niyang mahahanap an sarong teksto. Dawa ngani dai aram nin eksakto kun kasuarin pinunan kan mga Kristiyano na gamiton an codex, an sarong reperensiya nagsasabi: “Lakop na marhay an paggamit kan mga Kristiyano sa codex kan ikaduwang siglo kaya posibleng pinunan ining gamiton bago pa an 100 A.D.”

13, 14. (a) Paano ginamit ni Pablo an pagigin siyudadano niya nin Roma? (b) Paano nakinabang an mga Kristiyano sa ley nin Roma?

¹³ Inimplementar an ley nin Roma sa bilog na imperyo, asin igwa nin espesyal na mga deretso asin pribilehiyo an mga siyudadano nin Roma. Nagkapirang beses na ginamit ni Pablo an saiyang pagigin siyudadano nin Roma. Kan papadusahan siya sa Jerusalem, hinapot kan apostol an sarong Romanong opisyal: ‘Suno daw sa katugunan na kamo maghampak nin sarong tawo na siyudadano nin Roma na dai nguna hinukuman?’ An simbag, bako. Kan sabihon ni Pablo na siyudadano siya nin Roma puon sa pagkamundag, ‘idtong mga mapatuga saiya tulos man na nagbaraya saiya; asin minsan an komandante man natakot kan maisihan na si Pablo siyudadano nin Roma huli ta siya an nagpagapos saiya.’—Gui. 22:25-29.

¹⁴ An pagigin siyudadano ni Pablo sa irarom kan ley nin Roma may epekto sa kun paano siya trinatar sa Filipos. (Gui. 16:35-40) Sa Efeso, sinambit kan rehistrador kan siyudad an dapit sa ley nin Roma pagkatapos niyang pakalmahon an grupo nin anggot na mga tawo. (Gui. 19:35-41) An pag-apelar ni Pablo mantang siya nasa Cesarea nagbukas nin dalan tanganing maidepensa  niya an saiyang pagtubod sa atubangan ni Cesar. (Gui. 25:8-12) Kaya, huli sa ley nin Roma, nagin posible an ‘pagdepensa saka pagpatotoo kan marahay na bareta.’—Fil. 1:7, BPV.

15. Gurano kalakop an mga komunidad nin mga Judio kan inot na siglo?

¹⁵ Sa nagkapirang paagi, mas nagin madali an pag-eebanghelyo kan mga Kristiyano huling nakawararak an mga komunidad nin Judio sa bilog na Imperyo nin Roma. Nagkapirang siglo bago kaini, idinistiyero kan Asiria asin kan huri kan Babilonya an mga Judio hali sa daga ninda. Kaidto pang ikalimang siglo B.C.E., may mga komunidad na nin mga Judio sa 127 probinsiya kan Imperyo nin Persia. (Est. 9:30) Kaidtong nasa daga si Jesus, may mga komunidad nin mga Judio sa Ehipto asin ibang parte kan Aprika del Norte, saka sa Grecia, Asia Minor, asin Mesopotamia. Kinakarkulo na sa 60,000,000 na tawo sa Imperyo nin Roma, mga 1 sa 14 tawo an Judio. Sain man magduman an mga Judio, dara ninda an saindang relihiyon.—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Paano nakinabang an dakul na bakong Judio sa pagkawararak kan mga Judio? (b) Ano an inarog kan mga Kristiyano sa mga Judio?

¹⁶ Huling nakawarak sa dakul na lugar an mga Judio, dakul na bakong Judio an nagin pamilyar sa Hebreong Kasuratan. Naaraman ninda na saro sana an tunay na Diyos asin an mga naglilingkod sa saiya dapat na magsunod sa halangkaw na mga pamantayan sa etiko asin moral. Apuwera diyan, an Hebreong Kasuratan may dakul na hula dapit sa Mesiyas. (Luc. 24:44) Parehong nasasabutan kan mga Judio asin mga Kristiyano na an Hebreong Kasuratan ipinasabong na Tataramon nin Diyos, kaya nagin posible na makakua si Pablo nin puntong mapagkakauyunan niya asin kan mga tawong nakakiling an puso sa katanusan. Napagkatudan kaidto kan apostol na maglaog sa sinagoga kan mga Judio asin makipangatanusan sa sainda basado sa Kasuratan.—Basahon an Guibo 17:1, 2.

¹⁷ Nakaestablisar an mga Judio nin sarong sistema nin pagsamba. Regular sindang nagtitiripon sa mga sinagoga o sa mga tiripunan na nasa luwas. Nagkakanta asin namimibi sinda, saka nag-uurulay dapit sa Kasuratan. Sinunod kan mga Kristiyano an halimbawa ninda, asin arog man kaiyan an ginigibo sa mga kongregasyon ngunyan.

18, 19. (a) Ano an nagin posible huli sa mga kamugtakan kan inot na siglo? (b) Ano an namamatian mo ki Jehova huli sa mga nanudan mo sa artikulong ini?

¹⁸ An pambihirang mga kamugtakan na iyan an nakatabang sa mapangganang paghuhulit kan maugmang bareta. An Pax Romana, medyo kumbenyenteng pagbiyahe, pagkaigwa nin lengguwaheng lakop na ginagamit, ley nin Roma, asin an pagkawararak kan mga Judio iyo an nakatabang sa mga disipulo ni Jesus tanganing maipadagos ninda an gibuhon na itinao sa sainda nin Diyos.

¹⁹ Apat na siglo bago kaini, an saro sa mga karakter sa isinurat kan Griegong pilosopo na si Plato nagsabi: “Masakit nanggad mamidbid an kaggibo asin ama kan satong uniberso, asin dawa pa manumpungan ta siya, imposibleng masabi ta sa gabos an dapit sa saiya.” Pero si Jesus nagsabi: ‘An imposible sa tawo, posible sa Diyos.’ (Luc. 18:27, BPV) Gusto kan Kaglalang kan uniberso na manumpungan asin mamidbid siya nin mga tawo. Dugang pa, sinabi ni Jesus sa mga parasunod niya: “Gumibo kamo nin mga disipulo sa mga tawo kan gabos na nasyon.” (Mat. 28:19, NW) Sa tabang kan Diyos na Jehova, posibleng utubon an sugong iyan. Ipapahiling kan masunod na artikulo kun paano iyan ginigibo sa panahon niyato.