Si Jehova, an Diyos na Nakikikomunikar
“Magdangog ka [tabi], ta mataram ako.”—JOB 42:4, An Banal na Biblia.
KANTA: 113, 114
1-3. (a) Taano ta nakakalabing marhay an lengguwahe asin pakikikomunikar nin Diyos kisa kan sa mga tawo? (b) Ano an pag-uulayan ta sa artikulong ini?
LINALANG kan daing sagkod na Diyos an mga anghel asin tawo huling gusto niyang maeksperyensiyahan man ninda na mabuhay asin magin maugma. (Sal. 36:9; 1 Tim. 1:11) An inot na kaiba-iba nin Diyos iyo an inapod ni apostol Juan na “an Tataramon” asin ‘an kapinunan kan paglalang nin Diyos.’ (Juan 1:1; Kap. 3:14) Ipinakipag-ulay ni Jehova sa panganay na Aking ini an Saiyang mga kaisipan asin namamatian. (Juan 1:14, 17; Col. 1:15) Si apostol Pablo may sinambit na ‘lengguwahe nin mga anghel,’ sarong porma nin komunikasyon sa langit na nakakalabi sa lengguwahe nin tawo.—1 Cor. 13:1, An Marahay na Bareta Biblia.
2 Aram na marhay ni Jehova an gabos na bagay dapit sa binilyon na anghel asin tawo na linalang niya. Sa ano man na oras, minilyon an namimibi sa saiya sa dakul na lengguwahe. Mantang dinadangog niya an mga pamibing iyan, nakikikomunikar man siya sa mga anghel asin nagtatao sa sainda nin instruksiyon. Kaya niyang gibuhon nin sarabay an gabos na ini. Talagang nakakalabing marhay an saiyang kaisipan, lengguwahe, asin pakikikomunikar kisa kan sa mga tawo. (Basahon an Isaias 55:8, 9.) Kaya tanganing masabutan siya kan mga tawo, pinapasimple ni Jehova an paagi kan pagpahayag niya kan saiyang mga kaisipan pag nakikikomunikar siya sa sainda.
3 Pag-uulayan ta ngunyan kun ano an ginigibo kan madunong sa gabos na Diyos para masiguradong malinaw an paagi niya nin pakikikomunikar sa saiyang banwaan sa bilog na kasaysayan. Maaaraman man niyato kun paano niya ibinabagay an paagi niya nin pakikikomunikar depende sa pangangaipo asin kamugtakan.
NAKIKIKOMUNIKAR AN DIYOS SA MGA TAWO
4. (a) Sa anong lengguwahe nakikomunikar si Jehova ki Moises, Samuel, asin David? (b) Ano an laog kan Bibliya?
4 Nakikomunikar si Jehova ki Adan sa hardin nin Eden gamit an lengguwahe nin tawo. Posibleng sarong suanoy na klase nin lengguwaheng Hebreo an ginamit nin Diyos. Pag-abot nin panahon, ipinasabong niya an saiyang kaisipan sa mga kagsurat kan Bibliya na nagtataram man kan lengguwaheng iyan, arog ni Moises, Samuel, asin David. Dangan, isinurat ninda an mga kaisipan na iyan sa sadiri nindang tataramon asin istilo. Isinurat ninda bako sana an direktang mga sinabi nin Diyos sa sainda, kundi pati man an nagin pagtratar niya sa saiyang mga lingkod. Iiniba man ninda an mga istorya kan saindang pagtubod saka pagkamuot sa Diyos pati na an mga pagkukulang ninda saka pagigin bakong maimbod. Kapaki-pakinabang na marhay sa sato ngunyan an gabos na impormasyon na ini.—Roma 15:4.
5. Linimitaran daw ni Jehova an saiyang mga lingkod na lengguwaheng Hebreo sana an gamiton? Ipaliwanag.
5 Mantang nagbabago an kamugtakan, bako sanang sa Hebreo nakikomunikar an Diyos sa mga tawo. Pagkatapos kan pagkabihag sa Babilonya, Aramaiko na an nagin pang-aroaldaw na lengguwahe kan nagkapirang lingkod nin Diyos. Tibaad iyan an dahilan kaya pinasabngan ni Jehova an mga propetang si Daniel asin Jeremias saka an saserdoteng si Esdras na isurat sa Aramaiko an porsiyon kan mga libro ninda sa Bibliya.—Hilingon an nota sa ibaba kan Esdras 4:8; 7:12; Jeremias 10:11; asin Daniel 2:4 sa rebisadong New World Translation.
6. Taano ta itrinadusir an Hebreong Kasuratan sa lengguwaheng Griego?
6 Kan huri, nasakop ni Alejandrong Dakula an mahiwas na parte kan kinaban, asin an komun na Griego, o Koine, an nagin internasyonal na lengguwahe. Dakul na Judio an nakanuod nang magtaram kan lengguwaheng iyan, kaya kan huri, itrinadusir na sa Griego an Hebreong Kasuratan. An traduksiyon na ini, na pinaniniwalaan na itrinadusir nin 72 katawo, inapod na Septuagint. Ini an pinakainot na traduksiyon kan Bibliya asin an saro sa pinakamahalaga. * Huling dakul an nagtradusir, lain-lain an nagin istilo nin pagtradusir kaiyan—an iba termino por termino, mantang an iba bako. Pero dawa arog kaiyan, minansay kan mga Judio na nagtataram nin Griego—asin kan huri, kan mga Kristiyano—na Tataramon nin Diyos an Septuagint.
7. Anong lengguwahe an posibleng ginamit ni Jesus sa pagtukdo sa saiyang mga disipulo?
7 Kan yaon sa daga an panganay na Aki nin Diyos, posibleng nagtaram asin nagtukdo siya gamit an Hebreo. (Juan 19:20; 20:16; Gui. 26:14) Minalataw na may halong Aramaiko an inot na siglong Hebreo, kaya posibleng may ginamit man si Jesus na Aramaikong mga tataramon. Pero, aram man niya an suanoy na Hebreo na tinataram kaidto ni Moises asin kan mga propeta, huling an mga isinurat ninda binabasa sa mga sinagoga kada semana. (Luc. 4:17-19; 24:44, 45; Gui. 15:21) Dawa ngani tinataram man sa Israel an Griego asin Latin kan panahon ni Jesus, mayong sinasabi sa Kasuratan kun baga ginamit man niya an mga lengguwaheng ini.
8, 9. Mantang naglalakop an Kristiyanismo, taano ta sa Griego isinurat saka idinistribwir an ibang libro sa Bibliya, asin ano an itinutukdo kaini dapit ki Jehova?
8 Hebreo an lengguwahe kan inot na mga parasunod ni Jesus, pero pagkagadan niya, naggamit an saiyang mga disipulo nin ibang mga lengguwahe. (Basahon an Guibo 6:1.) Mantang naglalakop an Kristiyanismo, mas ginagamit na kan mga Kristiyano an lengguwaheng Griego. Kaya sa Griego isinurat asin idinistribwir an Ebanghelyo ni Mateo, Marcos, Lucas, asin Juan—na yaon an ipinasabong na mga rekord kan mga itinukdo saka ginibo ni Jesus—asin an mga surat ni apostol Pablo patin iba pang ipinasabong na libro. *
9 Mahalagang mangnuhon na pag an mga kagsurat kan Kristiyanong Griegong Kasuratan makotar sa Hebreong Kasuratan, parati nindang kinukua iyan sa Septuagint. An mga kotasyon na ini, na kun minsan may dikit na pagkakaiba sa orihinal na mga tataramon na ginamit sa Hebreo, kabtang na ngunyan kan ipinasabong na Kasuratan. Kaya, an ginibo kan bakong perpektong mga paratradusir nagin kabtang kan ipinasabong na Tataramon nin Diyos, an Diyos na mayong pinapaburan na sarong kultura o lengguwahe.—Basahon an Guibo 10:34.
10. Ano an manunudan ta sa paagi nin pakikikomunikar ni Jehova sa mga tawo?
10 Sa halipot niyatong pagrepaso sa pakikikomunikar nin Diyos sa mga tawo, nanudan niyato na ibinabagay ni Jehova an paagi niya nin pakikikomunikar depende sa pangangaipo asin kamugtakan. Dai niya kita linimitaran na mag-adal sana nin sarong espesipikong lengguwahe para mamidbid siya asin maaraman an saiyang mga katuyuhan. (Basahon an Zacarias 8:23; Kapahayagan 7:9, 10.) Pinasabngan ni Jehova an mga kagsurat kan Bibliya, pero tinugutan niyang isurat ninda an saiyang mga kaisipan sa sadiri nindang mga tataramon asin istilo.
ININGATAN NIN DIYOS AN SAIYANG MENSAHE
11. Taano ta dai nakaulang sa pakikikomunikar nin Diyos sa mga tawo an paggamit ninda nin lain-lain na lengguwahe?
11 Nakaulang daw sa pakikikomunikar nin Diyos sa mga tawo an paggamit ninda nin lain-lain na lengguwahe asin an saradit na pagkakalain sa pagkatradusir? Dai. Halimbawa, sa Bibliya, dikit sanang tataramon sa orihinal na lengguwaheng ginamit ni Jesus an aram niyato. (Mat. 27:46; Mar. 5:41; 7:34; 14:36) Pero siniyerto ni Jehova na maisurat saka maitradusir sa Griego an mensahe ni Jesus asin, pag-abot nin panahon, sa iba pang lengguwahe. Kan huri, pauruutrong kinopya kan mga Judio asin Kristiyano an mga manuskrito kan Bibliya, kaya naingatan an mensahe nin Diyos. Itrinadusir an mga kopyang ini sa mas dakul pang lengguwahe. Sinabi ni John Chrysostom, nabuhay kan ikaapat asin ikalimang siglo C.E., na kan panahon niya, an mga katukduan ni Jesus naitradusir na sa lengguwahe kan mga taga Siria, Ehipto, India, Persia, Etiopia, asin dakul na iba pa.
12. Ano an ginibong pag-atake sa Bibliya?
12 Huli sa pagprodusir kan Bibliya sa dakul na lengguwahe, dai nagin mapanggana an paghihinguwa kan mga tawong arog kan Romanong Emperador na si Diocletian, na nagpaluwas nin pagbuot kan 303 C.E. na paraon an gabos na kopya kan Bibliya. Dakul an ginibong pag-atake sa Tataramon nin Diyos asin sa mga nagtatradusir saka nagdidistribwir kaiyan. Kan ika-16 na siglo, pinunan ni William Tyndale na itradusir an Bibliya sa Ingles hali sa Hebreo asin Griego. Sinabi niya sa sarong edukadong tawo: “Kun itutugot nin Diyos na mabuhay ako nin dakul na taon pa, sisiguraduhon kong mas dakul pa an maaaraman sa Kasuratan nin sarong aking parauma kisa saimo.” Kinaipuhan ni Tyndale na humali sa Inglatera para itradusir asin iimprenta an saiyang Bibliya. Sa ibong kan kampanya kan mga klero na suluon sa publiko an gabos na Bibliya na makukua ninda, dakul na kopya kan traduksiyon ni Tyndale an naidistribwir. Kan huri, trinaydor si Tyndale, dinakop siya, tinilok paagi sa garote, saka sinulo sa harigi. Pero nakaligtas an traduksiyon niya kan Bibliya. Ginamit na marhay iyan kan pinepreparar an sarong traduksiyon kan Bibliya na mahiwas na naidistribwir—an King James Version.—Basahon an 2 Timoteo 2:9.
13. Ano an napatunayan kan pag-adal sa suanoy na mga manuskrito?
13 Totoo, an nagkapira sa natatadang suanoy na kopya kan Bibliya may saradit na sala asin pagkakalain. Pero, rinibong manuskrito, pidaso nin manuskrito, asin suanoy na traduksiyon an ikinumparar saka maingat na pinag-adalan kan mga iskolar sa Bibliya. Nahiling ninda na pira sana an may saradit na pagkakalain, pero dai kaiyan nabago an kabilugan na mensahe kan Bibliya. An siring na pag-adal nakakumbinsir sa sinserong mga estudyante sa Bibliya na nakaabot sa sainda an orihinal na ipinasabong na mga tataramon ni Jehova.—Isa. 40:8. *
14. Gurano na kalakop an Bibliya sa ngunyan?
14 Sa ibong kan determinadong pag-atake kan mga kalaban, sinigurado ni Jehova na an saiyang Tataramon iyo an magin pinakadakul na naitradusir na libro sa kasaysayan. Dawa dakul na tawo an dikit o mayo pa nganing pagtubod sa Diyos, an Bibliya pa man giraray an pinakamabentang libro, asin ngunyan makukua na iyan nin bilog o kabtang sana sa labing 2,800 na lengguwahe. Mayo nin iba pang libro an nakapantay, minsan kadikit, sa pagigin lakop asin madaling makua kan Bibliya. May mga Bibliya na bakong malinaw o bakong gayong tama an pagkatradusir. Pero, posibleng manudan sa haros gabos na traduksiyon kan Bibliya an simpleng mensahe nin paglaom asin kaligtasan.
KAIPUHAN AN BAGONGTRADUKSIYON KAN BIBLIYA
15. (a) Ano an ginibo para masolusyunan an problema sa lengguwahe sa presenteng panahon? (b) Taano ta isinusurat nguna sa Ingles an satong mga literatura?
15 Kan 1919, sarong sadit na grupo nin mahigos na mga estudyante sa Bibliya an ninombrahan bilang “an maimbod asin mapagmansay na uripon,” asin sa parati, sa lengguwaheng Ingles sinda nakikikomunikar sa ‘mga lingkod sa harong.’ (Mat. 24:45, NW) Naghinguwang marhay an “uripon” na iyan para maitao an espirituwal na kakanon sa mas dakul na lengguwahe, na sa ngunyan uminabot na sa labing 700. Arog kan Griegong Koine kan inot na siglo, an Ingles lakop man na ginagamit ngunyan sa komersiyo asin edukasyon. Kaya, isinusurat nguna sa Ingles an satong mga literatura bago itradusir sa iba pang lengguwahe.
16, 17. (a) Ano an kaipuhan kan banwaan nin Diyos? (b) Paano napaniguan an pangangaipong ini? (c) Ano an linalauman ni Brother Knorr na magigibo kan New World Translation?
16 Sa Bibliya nakabasar an satong espirituwal na kakanon. Kan primero, an King James Version na natapos kan 1611 an ginagamit tang Bibliya. Pero, suanoy pang Ingles an ginamit diyan kaya dipisil nang sabuton. Asin pirang beses sanang ginamit diyan an pangaran nin Diyos, mantang sa suanoy na mga manuskrito kan Bibliya, rinibong beses na naglataw an banal na pangaran. May mga sala man sa pagkatradusir sa bersiyon na iyan asin may idinugang na mga bersikulo na mayo man sa orihinal na mga manuskrito. Arog man kaiyan an problema sa iba pang traduksiyon kan Bibliya sa Ingles.
17 Talagang kaipuhan kan banwaan nin Diyos an sarong Bibliya na isinurat sa modernong tataramon na eksaktong mapaabot kan tunay na kahulugan kan orihinal na mga isinurat. Kaya inorganisar an New World Bible Translation Committee, asin sa laog nin labing 10 taon, puon kan 1950 sagkod 1960, ilinuwas an saindang traduksiyon sa anom na volume. Ilinuwas ni Brother N. H. Knorr an inot na volume sa sarong kumbensiyon kan Agosto 2, 1950. Sinabi niya: “Kaipuhan na niyatong marhay an sarong traduksiyon sa modernong tataramon na kauyon kan ihinayag na katotoohan, asin magigin satong basehan para sa urog pang pag-aram sa katotoohan, paagi sa eksaktong pagpapaabot sa sato kan kahulugan kan orihinal na mga isinurat; sarong traduksiyon na masasabutan kan mga parabasa sa presenteng panahon arog kan mga isinurat kaidto kan mga disipulo ni Jesus na nasasabutan kan simple, ordinaryo, asin dukha na mga parabasa kan panahon ninda.” Naglalaom siya na maitatao kan traduksiyon na ini an espirituwal na tabang sa minilyon na tawo.
18. Anong mga desisyon an nagparikas sa pagtradusir kan Bibliya?
18 Kan 1963, nagkatotoo an linalauman na iyan ni Brother Knorr kan an New World Translation of the Christian Greek Scriptures itrinadusir sa anom pang lengguwahe—Dutch, French, German, Italian, Portuguese, asin Kastila. Kan 1989, nag-organisar an Namamahalang Grupo kan Mga Saksi ni Jehova nin sarong bagong departamento sa headquarters na matabang sa mga paratradusir kan Bibliya. Dangan kan 2005, ginibong priyoridad an pagtradusir kan Bibliya sa mga lengguwahe na nagtatradusir na kan magasin na ini. Bilang resulta, makukua na ngunyan an New World Translation nin bilog o kabtang sana sa labing 130 lengguwahe.
19. Ano an importanteng nangyari kan 2013, asin ano an tutukaron sa masunod na artikulo?
19 Sa paglihis nin panahon, nagin malinaw na kaipuhan nang baguhon an edisyon sa Ingles kan New World Translation para makasabay sa mga pagbabago sa lengguwaheng Ingles. Kan Oktubre 5 asin 6, 2013, may bilang na 1,413,676 hali sa 31 nasyon an nag-atender, o nakakonektar paagi sa video, sa ika-129 taunan na miting kan Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Naugmang marhay an gabos kan iluwas nin sarong miyembro kan Namamahalang Grupo an rebisadong New World Translation sa Ingles. Dakul an napaluha kan inaabot na kan mga attendant an mga kopya kan rinebisar na Bibliya. Mantang binabasa kan nagpapahayag an mga teksto sa rebisyon, nadiskubre kan gabos na mas madali ining basahon asin masabutan. Tutukaron sa masunod na artikulo an mga detalye mapadapit sa rebisyon na ini asin an pagtradusir kaini sa iba pang lengguwahe.
^ par. 6 An Septuagint nangangahulugan na “Sitenta.” Sinasabing pinunan an pagtradusir kaiyan sa Ehipto kan ikatulong siglo B.C.E. asin posibleng natapos kan 150 B.C.E. Mahalaga an traduksiyon na iyan sagkod ngunyan huling natatabangan kaiyan an mga iskolar na masabutan an masasakit na Hebreong tataramon asin bersikulo.
^ par. 8 Naniniwala an iba na sa Hebreo isinurat ni Mateo an saiyang Ebanghelyo, dangan itrinadusir iyan sa Griego, na tibaad siya man mismo an nagtradusir.
^ par. 13 Hilingon an Appendix A3 sa rebisadong New World Translation asin an “Paano Nakapagdanay an Libro?” sa brosyur na Sarong Libro Para sa Gabos na Tawo, p. 7-9.
