Gurano Kamasasarigan an mga Ebanghelyo?

“An mga ebanghelyo dapat na mansayon ngonyan na resulta nin paggibo nin eroestorya kan enot na mga Kristiano.”​—Burton L. Mack, retiradong propesor sa mga pag-adal dapit sa Bagong Tipan.

BAKO sanang an propesor na nasambitan sa enotan an may siring kaining pagmansay. Kinukuestion nin nagkapirang nag-espesyalisar an pagkamasasarigan kan mga Ebanghelyo ni Mateo, Marcos, Lucas, asin Juan​—an mga pagkasaysay sa Biblia dapit sa buhay saka ministeryo ni Jesus. Taano ta an mga Ebanghelyo minamansay nin nagkapira bilang mga eroestorya? Huli sa saindang opinyon, maninigo daw na pagdudahan nindo an pagigin totoo kan mga Ebanghelyo? Siyasaton niato an nagkapira sa mga ebidensia.

Kinukuestion an Pagkamasasarigan kan mga Ebanghelyo

Durante kan enot na 17 siglo kan satong Komun na Kapanahonan, nungka na seryosong kinuestion an pagkamasasarigan kan mga Ebanghelyo. Minsan siring, nangorogna poon kan ika-19 siglo padagos, minamansay nin nagkapirang propesor na an mga Ebanghelyo dai ipinasabong nin Dios kundi inimbento nin mga tawo. Dugang pa, sinda nagnenegar na an impormasyon manongod ki Jesus direktang nakua kan mga kagsurat kan mga Ebanghelyo, asin sinda nag-iinsistir na dai kaya kan siring na mga tawo na magsurat nin masasarigan na kasaysayan. Apuera kaini, sinda nagkokongklusyon na an mga pagkakaagid sa pagkagibo asin laog kan enot na tolong Ebanghelyo​—na kun beses inaapod na sinoptiko, na nangangahulogan na “pararehong punto de vista”—​nagpaparisa na an mga kagsurat kaiyan may dakol na kinopya sa isinurat nin lambang saro. Habo man na paniwalaan kan mga nagkikritika an mga milagro ni Jesus asin an saiyang pagkabuhay liwat siring kan pagkaladawan dian kan mga Ebanghelyo. May mga naghihingako pa ngani na si Jesus dai man talaga nag-eksister sa kasaysayan!

An mga tawo man sanang ini nagkokongklusyon na si Marcos an seguradong nagsurat kan enot na Ebanghelyo, huling garo baga dikit sana an ikakadugang kaiyan sa isinurat ni Mateo asin Lucas. Ipinapamugtak man kan mga nagkikritikang ini na ginamit ni Mateo saka Lucas an libro nin Marcos tanganing magibo an saindang Ebanghelyo asin na pinagbasaran ninda an sarong suplementaryong reperensia​—sarong dokumento na inaapod kan mga nag-espesyalisar na Q (hale sa terminong Aleman na Quelle o “reperensia”). Segun sa nag-espesyalisar sa Biblia na si A. F. J. Klijn, “hinalean nin onra [kan popular na teoriyang ini] an mga kagsurat kan Ebanghelyo, na ibinibilang sinda na paratipon nin mga estorya.” Sa katunayan, an siring na ideya nagigin dahelan na an mga kagsurat kan Ebanghelyo ibilang na mga plahiador (plagiarist) asin paragibo nin eroestorya. * Pinapaluya kan teoriyang ini an pagtubod na an Biblia ipinasabong nin Dios.​—2 Timoteo 3:16.

Mga Plahiador daw an mga Kagsurat kan Ebanghelyo?

An mga pagkakaagid daw kan sinoptikong mga Ebanghelyo talagang nagpapatunay na an mga kagsurat kaiyan nagkopya sana sa lambang saro? Dai. Taano ta dai? An sarong dahelan iyo na ipinanuga ni Jesus sa saiyang mga disipulo na an banal na espiritu ‘mapagirumdom sa sainda kan gabos na bagay na sinabi nia sa sainda.’ (Juan 14:26) Kun siring, bakong makangangalas na nagirumdoman asin irinekord kan mga kagsurat kan mga Ebanghelyo an nagkapira sa iyo man sanang mga pangyayari. Totoo, an nagkapira sa mga kagsurat sa Biblia tibaad nagbasa asin nagkua nin impormasyon sa libro nin ibang kagsurat sa  Biblia, alagad an siring na gibo nagsusuherir nin maingat na pagsiyasat, bakong plahio. (2 Pedro 3:15) Saro pa, an The Anchor Bible Dictionary nagsasabi: “Huling an mga tradisyon parateng ipinapasa sa berbal na paagi, madali sanang masabotan kun taano ta an dai malilingawan na mga sinabi ni Jesus ikinasurat na magkakaagid.”

Sinabi ni Lucas na nakaolay nia an dakol na nakaheling mismo asin ‘sinusog nia nin eksakto an gabos na bagay poon sa kapinonan.’ (Lucas 1:1-4) Iyan daw garo nagpapaheling na sia sarong plahiador o paragibo nin eroestorya? Kabaliktaran nanggad! Pagkatapos nin maingat na pag-analisar sa mga isinurat ni Lucas, an arkeologong si William Ramsay nagkongklusyon: “Si Lucas sarong istoryador na primera klase: bako sanang mapagtitiwalaan an pagkasaysay nia nin mga detalye, aram man nia kun paano isusurat an mga detalye sa kasaysayan . . . An autor na ini maninigo na ibilang sa pinakanangongorog na mga istoryador.”

An patotoo kan enot na mga Ama kan Iglesia, kaiba an patotoo kan teologo kan ikatolong siglo na si Origen, nagsusuherir man na si apostol Mateo an enot na nagsurat nin Ebanghelyo. Si Origen nagsurat: “An enot isinurat segun ki Mateo, an iyo man sanang tawo na dating parasingil nin buhis, alagad nagin apostol ni Jesu-Cristo, na nagsurat kaiyan sa Hebreo huling ipinublikar nia iyan para sa nakombertir na mga Judio.” Huling si Mateo sarong apostol asin nakaheling mismo, malinaw na dai nia kaipuhan na kopyahon an mga isinurat ni Marcos asin hingakoon na sia an naggibo kaiyan, ta si Marcos dai man nakaheling mismo. Kun siring, ano an mga katunayan mapadapit sa mga paghihingako na si Mateo asin Lucas nagkopya sa isinurat ni Marcos asin sa soboot dokumento na inaapod na Q?

 Naenot daw na Isurat an Ebanghelyo ni Marcos?

An teoriya na an Ebanghelyo ni Marcos naenot na isurat asin nagserbing reperensia para ki Mateo asin Lucas bakong basado sa “nakakakombensir na argumento,” an pag-admitir kan The Anchor Bible Dictionary. Pero, hinohona nin dakol na nag-espesyalisar na isinurat ni Marcos an saiyang Ebanghelyo bago isinurat ni Mateo asin Lucas an saindang Ebanghelyo, huling hinihingako ninda na dikit sana an ikakadugang nin Marcos sa iba pang Ebanghelyo. Halimbawa, an nag-espesyalisar sa Biblia kan ika-19 siglo na si Johannes Kuhn nag-insistir na seguradong naenot na isurat an Ebanghelyo ni Marcos. Ta kun dai, si Kuhn nagsabi, “kakaipuhanon na imahinaron nin saro na piniripidaso ni Marcos an duwang rolyo ni Mateo asin Lucas saka pinagsaralak nia ini sa sarong koron, dangan ginibo nia an saiyang Ebanghelyo hale sa pinagsaralak na ini.”

Huling an Ebanghelyo ni Marcos an pinakahalipot, bakong makangangalas na igwa iyan kan pinakakadikit na impormasyon na daing kapareho. Pero, dai kaini pinapatunayan na seguradong naenot iyan na isurat. Dugang pa, malinaw na bakong totoo na an surat ni Marcos mayong ikakadugang sa isinurat ni Mateo asin Lucas. Sa katunayan, an mapuersa asin marikas na pagkasaysay ni Marcos dapit sa ministeryo ni Jesus igwa nin labing 180 bersikulo, o kabtang nin bersikulo, asin interesanteng gayo na mga detalye na mayo sa isinurat ni Mateo asin Lucas, na ginigibo iyan na tunay na daing kaagid na pagkasaysay dapit sa buhay ni Jesus.​—Helingon an  kahon sa pahina 13.

Kumusta Man an Dokumentong Q?

Ano an masasabi manongod sa dokumentong Q, na hinihingako nin nagkapira na ginamit na reperensia ni Mateo asin Lucas? Si James M. Robinson, na sarong propesor sa relihion, nagsabi: “An Q seguradong iyo an pinakaimportanteng dokumentong Kristiano na yaon sa sato.” Nakakangalas an pahayag na iyan huling an dokumentong Q dai nag-eeksister ngonyan, asin sa katunayan, mayo nin makakapagpatunay na nag-eksister iyan kasuarin man! An biyong pagkawara kaiyan orog pa nganing pambihira huling hinihingako nin mga nag-espesyalisar na nagkapirang kopya kan dokumentong iyan an seguradong naglakop. Dugang pa, an dokumentong Q nungkang sinambit kan mga Ama kan Iglesia.

Pag-isipan ini. Ipinapamugtak na an Q nag-eksister asin nagsusuportar sa teoriya na naenot na isurat an Ebanghelyo ni Marcos. Bako daw na iyan sarong teoriya na ibinasar sa saro pang teoriya? Kun mapadapit sa mga teoriya na siring kaini, madonong na girumdomon niato an talinhagang ini: “An tawong daing kabatidan naniniwala sa lambang tataramon na nadadangog nia; an tawong madonong nakakasabot kan pangangaipo nin prueba.”​—Talinhaga 14:15, The New English Bible.

An mga Ebanghelyo​—Totoo Asin Masasarigan

Sa saindang mga pagbanabana asin mayong basehan na mga teoriya, an mga nagkikritika na nag-espesyalisar irinarayo an atension kan dakol sa pagsiyasat sa masasarigan na mga pagkasaysay kan Ebanghelyo dapit sa buhay asin ministeryo ni Jesus. Malinaw nanggad na ipinapaheling kan mga pagkasaysay na ini na sa pagmansay kan enot na mga Kristiano, bakong eroestorya sana an mga pangyayari dapit sa buhay, ministeryo, pagkagadan asin pagkabuhay liwat ni Jesus. Ginatos na nakaheling mismo an nagpatunay na totoo an mga detalyeng ini. An enot na mga Kristianong ini, na andam na atubangon an pagpersegir asin kagadanan huli sa pagsunod ki Jesus, biyong nakakaaram na magigin daing saysay an pagigin Kristiano kun imahinasyon sana an ministeryo asin pagkabuhay liwat ni Jesus.​—1 Corinto 15:3-8, 17, 19; 2 Timoteo 2:2.

Manongod sa kontrobersia dapit sa mga teoriya na soboot naenot na isurat an Ebanghelyo ni Marcos asin igwa nin misteryoso saka nawawarang dokumentong Q, si George W. Buchanan, propesor sa teolohiya, nagsabi: “An pagkonsentrar sa mga teoriya dapit sa ginikanan irinarayo an atension kan nag-aadal nin Biblia sa pag-adal sa libro mismo.” An ideyang iyan kaoyon kan hatol ni apostol Pablo ki Timoteo na dai “magtao nin atension sa falsong mga estorya asin sa mga pagsusog nin ginikanan, na mayo man nin pakinabang, kundi nagtatao sana nin mga hapot para sa pagsiyasat imbes na magwaras nin ano man na bagay hale sa Dios may koneksion sa pagtubod.”​—1 Timoteo 1:4.

An mga Ebanghelyo masasarigan. Igwa iyan nin mapagtitiwalaan na mga pagkasaysay nin mga nakaheling mismo. Iyan basado sa maingat na pagsiyasat. Nagtatao iyan sa sato nin dakol na interesanteng gayo na detalye manongod sa buhay ni Jesu-Cristo. Kun siring, arog ni Timoteo kan suanoy, marahay na himateon niato an mga tataramon ni Pablo: “Magpadagos ka sa mga bagay na saimong nanodan asin nakombensir na paniwalaan.” May marigon kitang dahelan na akoon na “an gabos na Kasuratan ipinasabong nin Dios”​—kaiba an apat na Ebanghelyo.​—2 Timoteo 3:14-17.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 13]

Kun an Libro nin Marcos Dai Isinurat, Dai Niato Maaaraman na . . .

si Jesus nangalagkalag na may kaanggotan, na namomondo nin biyo sa katagasan kan saindang puso (Marcos 3:5)

si Juan asin Santiago inapod man na Boanerges (Marcos 3:17)

an babae na inaagasan nin dugo naubos nang ikabayad an gabos na sadiri nia (Marcos 5:26)

si Herodias haloy nang may raot nin boot ki Juan na Bautisador asin si Herodes natatakot dahel ki Juan saka iningatan nia ining ligtas (Marcos 6:19, 20)

inagda ni Jesus an saiyang mga disipulo na magpahingalo nin kadikit (Marcos 6:31)

hinahanawan kan mga Fariseo an saindang kamot sagkod sa siko (Marcos 7:2-4)

kinugos ni Jesus an mga aki (Marcos 10:16)

si Jesus nakamate nin pagkamoot sa hoben na namamahala (Marcos 10:21)

si Pedro, Santiago, Juan, asin Andres naghapot ki Jesus sa pribado (Marcos 13:3)

binayaan nin sarong hoben na lalaki an saiyang gubing na lino (Marcos 14:51, 52)

Apuera kaini, sa libro sana nin Marcos manonompongan an saro sa mga ilustrasyon ni Jesus asin an duwa sa mga milagro nia.—Marcos 4:26-29; 7:32-37; 8:22-26.

An Ebanghelyo ni Marcos igwa nin dakol pang detalye na direkta niang nakua, na mayo sa iba pang Ebanghelyo. Siertong matalubo an satong pag-apresyar dian kun nagtatao kita nin panahon na lubos na horophoropon an kahalagahan kan gabos na importanteng detalyeng iyan.