Sagkod Saen sa Sirangan an Posibleng Nadumanan kan mga Misyonero?

MAYO pang 30 taon pagkagadan ni Jesus, isinurat ni apostol Pablo na an maogmang bareta ihinuhulit na sa “gabos na linalang” sa sirong nin langit. (Colosas 1:23) An sinabi nia dai maninigong saboton nin literal, na garo baga nangangahulogan na an lambang tawo na nabuhay kan panahon na iyan nakadangog na kan maogmang bareta. Dawa siring, malinaw an punto ni Pablo: An Kristianong mga misyonero naghulit sa dakol na lugar kan kinaban na aram kaidto.

Sagkod saen nanggad an tibaad nadumanan ninda? Isinasaysay kan Kasuratan na paagi sa mga barkong pangkomersio, si Pablo nakapaghulit pasolnopan sagkod sa Italia. An misyonerong ini na makosog an boot gusto man na maghulit sa España.​—Gibo 27:1; 28:30, 31; Roma 15:28.

Pero, kumusta man an sa ibong na direksion? Sagkod saen sa sirangan nagduman an enot na Kristianong mga ebanghelisador? Dai kita nakakasierto, huling an Biblia mayong sinasabi dapit digdi. Minsan siring, tibaad magngalas kamo na maaraman kun sagkod saen nanggad an naabot kan mga ruta nin negosyo sa pag-oltanan kan Mediteraneo asin Oriente kan enot na siglo C.E. Minsan paano, an pag-eksister kan siring na mga ruta nagpaparisa na may dakulang posibilidad na magbiahe pasirangan.

An Pamana ni Alejandro

Huli sa pananakop ni Alejandrong Dakula, sia nagpasirangan na nag-agi sa Babilonya asin Persia saka sagkod sa Punjab, na nasa amihanan na parte nin India. Paagi sa mga ekspedisyon na iyan, an mga Griego nagin pamilyar sa mga baybayon poon sa bukana kan Eufrates, sa Golpo Persiano, sagkod sa bukana kan Indus.

Dai nahaloy, an mga espesya (spices) asin insenso dinara sa lugar nin mga Griego hale sa ibong kan  Dagat Indio, na maagi sa Dagat na Pula. An negosyong ini enot na kontrolado kan mga negosyanteng taga India asin Arabia. Alagad kan madiskobre kan mga Tolomeo nin Egipto an dapit sa panahon nin habagat asin amihan, sinda naglaog man sa negosyo sa Dagat Indio.

Sa dagat na iyan, an doros dagos-dagos na naghuhuyop gikan sa timog-solnopan poon Mayo sagkod Setyembre, na huli kaiyan nakakapaglayag an mga barko hale sa bukana kan Dagat na Pula, na minaagi sa may baybayon sa timog nin Arabia o minadirekta pasiring sa timog na parte nin India. Sa pag-oltanan nin Nobyembre asin Marso, an doros naghuhuyop hale sa ibong na direksion, na huli kaiyan nagigin pasil an pagbiahe pabalik. Ginatos nang taon na ginagamit kan mga marinerong taga Arabia asin India an kaaraman ninda dapit sa mga doros na ini, mantang sinda nagbibiahe nin pabalikbalik sa pag-oltanan nin India asin Dagat na Pula na may kargamentong cassia, kanela (cinnamon), nardo, asin sili.

Mga Ruta sa Dagat Pasiring sa Alejandria Asin Roma

Kan masakop kan mga Romano an kadagaan na pinamahalaan kan mga kasalihid ni Alejandro, an Roma an nagin pangenot na pinapabakalan kan mahalon na mga produkto hale sa Sirangan​—an marfil hale sa Aprika, insenso asin mira hale sa Arabia, mga espesya asin mahalon na mga bato hale sa India, pati seda hale sa Tsina. An mga barko na may darang siring na paninda nagtataragboan sa duwang pangenot na duongan sa Baybayon kan Dagat na Pula sa Egipto​—an Berenice asin Myos Hormos. An duwang iyan parehong igwa nin mga ruta nin karaban pasiring sa Coptos, sa Nilo.

Hale sa Coptos, an mga produkto minaagi sa Nilo, an pangenot na ruta nin Egipto, pasiring sa Alejandria, na duman ikinakarga iyan sa mga barko pasiring sa Italia asin sa iba pang lugar. An alternatibong ruta pasiring sa Alejandria iyo an sarong kanal na nagkokonektar sa amihanan na parte kan Dagat na Pula​—harani sa presenteng panahon na Suez—​asin sa Nilo. Siempre, an Egipto asin an mga duongan kaiyan medyo harani sa kadagaan na hinulitan ni Jesus asin pasil na madumanan hale sa mga lugar na ini.

Segun sa Griegong geograpo kan enot na siglo na si Strabo, kan panahon nia, 120 barko nin Alejandria an naglalayag hale sa Myos Hormos tanganing makipagnegosyo sa India kada taon. Sarong libro, kan enot na siglo, dapit sa pagnabigar sa lugar na ini an yaon pa sagkod sa panahon niato. Sarong negosyanteng taga Egipto na an tataramon Griego an posibleng nagsurat kaiyan para sa kapakinabangan nin mga kapwa negosyante. Ano an puedeng manodan sa suanoy na librong ini?

An giyang libro na ini, na sa parate inaapod paagi sa titulo kaiyan sa Latin na Periplus Maris Erythraei (Pagbiahe sa Palibot kan Erythraean Sea), naglaladawan kan mga ruta sa dagat na rinibong kilometro an  distansia sa timog kan Egipto, sagkod sa Zanzibar. Sa pagmamasid pasirangan, ilinista kan autor an mga distansia, duongan, dakulang tindahan, produktong ipinapabakal, asin an ugale kan mga tawong nakaistar sa may baybayon sa timog nin Arabia, pasiring sa baybayon sa solnopan nin India patimog sagkod sa Sri Lanka, saka paamihanan sa baybayon sa sirangan nin India sagkod sa Ganges. An tama asin malinaw na mga paglaladawan kan librong ini minagiya sa kongklusyon na nadumanan kan autor an mga lugar na ilinadawan nia.

Mga Taga Solnopan na Nasa India

Sa India, an mga negosyanteng taga solnopan inaapod na mga Yavana. Segun sa Periplus, an saro sa saindang regular na mga destinasyon kan enot na siglo C.E. iyo an Muziris, na harani sa porong timog nin India. * An mga negosyanteng ini padagos na sinasambit sa mga bersong Tamil, na kaidto pang enot na mga siglo C.E. “An mga barko kan mga Yavana na magayon an pagkagibo nag-arabot na may darang bulawan asin nagpuruli na may darang sili, saka napano nin ribok an Muziris,” an sabi nin sarong berso. Sa saro pang berso, an sarong prinsipe sa timog na parte nin India dinadagka na uminom nin mahamot na arak na dara kan mga Yavana. Kabilang sa iba pang produkto hale sa Solnopan na nagin popular sa mga sadan sa India an mga bagay na gibo sa salming, asin mga metal, korales, saka tela.

An mga arkeologo nakakua nin dakol na ebidensia nin mga bagay hale sa Solnopan na inimportar sa India. Halimbawa, sa Arikamedu sa timog-sirangan na baybayon nin India, kaiba sa mga nadiskobre an mga pidaso nin mga dulay nin arak asin mga plato na hale sa Roma na may marka nin mga paragibo kan mga kagamitan na ini sa Arezzo, Italia sentral. “Napupukaw an imahinasyon kan nagsisiyasat sa presenteng panahon mantang ihinahawas nia hale sa Baybayon nin Bengal an mga pidaso nin mga kagamitan na may ngaran kan mga artesano, na an saindang mga horno nasa luwas nin Arezzo,” an sabi nin sarong parasurat. An komersio sa pag-oltanan kan Mediteraneo asin India orog pang pinapatunayan kan kadakol na sinsilyong Romano, na bulawan saka plata, na nakua sa timog na parte nin India. An kadaklan sa mga sinsilyong ini kaidto pang enot na siglo C.E. asin may mga ladawan kan mga Emperador nin Roma na si Augusto, Tiberio, saka Nero.

Orog pang duminakula an posibilidad, na may mga siudadano nin Roma na nag-establisar nin permanenteng mga kolonya sa pagnegosyo sa timog na parte nin India, huli sa ebidensia nin suanoy na mapa. Yaon pa ngonyan an sarong kopya kan mapang iyan na an petsa kaidto pang Edad Media. An mapang ini, na midbid na Peutinger Table​—na sinasabi na naglaladawan kan Romanong kinaban kan enot na siglo C.E.​—nagpaparisa na sa Muziris igwa nin templo ni Augusto. Nagsasabi an librong Rome’s  Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC–AD 305: “An siring na estruktura puede sanang ikatogdok kan mga sakop kan Imperyo nin Roma, asin posibleng marhay kan mga nag-istar sa Muziris o kan mga nagdanay duman nin haloy-haloy na panahon.”

An mga rekord nin Roma nagsasambit kan mga pagdalaw duman nin kisiera tolong embahador nin India durante kan paghade ni Augusto, poon 27 B.C.E. sagkod 14 C.E. “An mga embahador na ini igwa nin importante asin diplomatikong katuyohan,” an sabi nin sarong pagsiyasat dapit sa temang ini​—na iyo an pagkaoroyon dapit sa kun saen gigibohon an transaksion sa negosyo nin mga tawong hale sa laen-laen na kadagaan, kun saen puedeng magbayad nin mga buwis, kun saen puedeng mag-istar an mga taga ibang daga, asin iba pa.

Kun siring, kan enot na siglo C.E., parate asin ordinaryo na sana an pagbiahe sa mga lugar sa palibot kan Dagat Mediteraneo sagkod sa India. Seguradong pasil sana para sa sarong Kristianong misyonero na nasa amihanan kan Dagat na Pula na magsakay sa barko pasiring sa India.

Lampas Pa sa India?

Depisil patunayan kun sagkod saen nanggad sa sirangan nagprobar na magbiahe an mga negosyante sa Mediteraneo asin an iba pang nagbibiahe, saka kun gurano kaamay iyan. Minsan siring, may mga naniniwala na kan enot na siglo C.E., an nagkapirang taga solnopan nagbiahe sagkod sa Thailand, Cambodia, Sumatra, asin Java.

An Hou Han-Shou (Kasaysayan kan Mas Huring Dinastiyang Han), na an sakop na peryodo nin panahon poon 23 C.E. sagkod 220 C.E., an nagsabi kan petsa kan saro sa siring na pagbiahe. Kan 166 C.E., nag-abot an sarong embahador hale sa hade nin Daqin, na an ngaran An-tun, sa palasyo nin Tsina na may darang tributo para ki Emperador Huan-ti. An Daqin iyo an ngaran sa Intsik kan Imperyo nin Roma, mantang an An-tun minalataw na traduksion sa Intsik kan Antonino, an apelyido ni Marco Aurelio, na emperador kan Roma kan panahon na iyan. Naniniwala an mga istoryador na bako ining opisyal na embahador kundi saro sanang paghihingoa kan mapamaaging mga negosyanteng taga solnopan na direktang makakua nin seda sa Tsina imbes na paagi sa mga ahente.

Balikan niato an hapot na nasa enotan, Sagkod saen sa sirangan posibleng dinara kan suanoy na mga barko an Kristianong mga misyonero kan enot na siglo? Sa India daw asin lampas pa duman? Tibaad. Tunay nanggad, ikinalakop nin harayoon an Kristianong mensahe kaya nasabi ni apostol Pablo na iyan “nagbubunga asin nagtatalubo sa bilog na kinaban”​—an boot sabihon, sagkod sa hararayong lugar kan kinaban na aram kaidto.​—Colosas 1:6.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon/​Ritrato sa pahina 22]

An Reklamo nin Sarong Emperador

Kan 22 C.E., an Emperador nin Roma na si Tiberio nagreklamo huli sa pagpalabilabi nanggad kan saiyang mga kahimanwa. An daing pakilabot na pagmawot ninda sa mga luho asin an labi-labing pagmawot kan Romanong mga matrona sa mga alahas nakakaubos sa kayamanan kan imperyo nia, na napapaduman sa “ibang nasyon o bakong makikatood na mga nasyon.” An Romanong istoryador na si Pliny the Elder (23-79 C.E.) nagreklamo man manongod sa kaagid na mga gastos. “Sa pinakahababa nanggad na pagkuenta,” an isinurat nia, “an India, Seres, asin Peninsula nin Arabia, nakakakua sa samong imperyo nin sanggatos na milyon na sesterce (suanoy na sinsilyong Romano na katimbang nin un-kuarto nin sarong denario) kada taon​—kaya dakulaon nanggad an samong binabayadan huli sa samong luho asin kababaihan.” *

[Nota sa Ibaba]

[Credit Line]

Museo della Civiltà Romana, Roma; Todd Bolen/​Bible Places.com

[Kahon/​Ritrato sa pahina 23]

Kun Saen Hinanap kan mga Negosyante an mga Produkto Ninda

Si Jesus nagtaram dapit sa “sarong nagbibiaheng negosyante na naghahanap nin marahay na klase nin mga perlas.” (Mateo 13:45) Kaagid kaiyan, sinasambit kan libro nin Kapahayagan an “nagbibiaheng mga negosyante” na kaiba sa saindang mga paninda an mahalon na mga bato, seda, mahamot na kahoy, marfil, kanela, insenso, asin espesya na hale sa India. (Kapahayagan 18:11-13) An gikanan kan mga produktong ini yaon sa mga ruta nin negosyo sagkod sa sirangan nin Palestina. Hale sa India an mahamot na mga kahoy, arog baga nin sandalwood. An mahalon na mga perlas makukua sa Golpo Persiano, Dagat na Pula asin, segun sa autor kan Periplus Maris Erythraei, makukua sa palibot nin Muziris asin sa Sri Lanka. An mga perlas sa Dagat Indio posibleng marhay na pinakahalangkaw an kalidad asin pinakamahal.

[Mapa sa pahina 20, 21]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

Nagkapira sa mga ruta nin negosyo na nag-eksister sa pag-oltanan nin Roma asin Asia kan enot na siglo

Arezzo

Roma

DAGAT MEDITERANEO

APRIKA

Alejandria

EGIPTO

Coptos

Salog nin Nilo

Myos Hormos

Berenice

Zanzibar

Dagat na Pula

Jerusalem

ARABIA

Salog nin Eufrates

BABILONYA

Golpo Persiano

PERSIA

↓ Doros na amihan

↑ Doros na habagat

Salog nin Indus

PUNJAB

Salog nin Ganges

Baybayon nin Bengal

INDIA

Arikamedu

Muziris

SRI LANKA

DAGAT INDIO (ERYTHRAEAN SEA)

TSINA

IMPERYONG HAN

THAILAND

CAMBODIA

VIETNAM

Sumatra

Java

[Ritrato sa pahina 21]

Sadit na representasyon nin barkong pangkargamento nin Roma

[Credit Line]

Barko: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.