An Vatican Codex—Taano ta Sarong Kayamanan?

AN Vatican igwang koleksion nin mahahalagang kayamanan. An mga drowing sa lanob, eskultura, asin arkitektura pinapahalagahan na marhay huli sa kagayonan asin pagigin kahangahanga kaiyan. Pero, an saro sa pinakadakulang kayamanan kaiyan linimitaran an pagpaheling sa laog nin ginatos na taon. Yaon sa Vatican Library an sarong mahalagang marhay na manuskrito na nagtataong liwanag sa mga kabtang kan Tataramon nin Dios na isinurat rinibong taon na an nakaagi. Inaapod iyan na Vatican Codex. *

An kodiseng Alexandrine asin kodiseng Sinaitic, duwa pang enot na manuskrito kan Biblia na pinapahalagahan na marhay nin mga iskolar, may interesanteng mga kasaysayan nin pagkadiskobre asin pagkasalbar sa pagkaraot. Sa ibong na lado, daing gayo aram an ginikanan kan Vatican Codex.

Sarong Nakatagong Kayamanan

Saen naggikan an Vatican Codex? An kaenot-enoteng pagkasambit dian iyo an paglista kaiyan sa katalogo kan Vatican Library kan ika-15 siglo. Isinuherir nin mga iskolar na posibleng ginibo iyan sa Egipto, Cesarea, o sa Roma pa ngani. Minsan siring, pagkatapos na ebalwaron an mga teoriyang ini, nagkongklusyon si Propesor J. Neville Birdsall kan University of Birmingham, sa Inglatera: “Sa halipot na pagtaram, dai kita makakasegurado sa eksaktong petsa ni sa lugar na ginikanan kan Codex Vaticanus, ni na masususog niato an kasaysayan kaiyan bago kan ikakinseng siglo, sa ibong kan mga paghihingoa nin mga iskolar. Dawa siring, inaapod an Vatican Codex na saro sa pinakaimportante asin daing kaagid na mga manuskrito kan Biblia. Taano?

Sa nakaaging mga siglo, an nagkapirang parakopya dai tinutuyong nasala sa saindang pagkopya kan mga teksto sa Biblia. Kun siring, depisil para sa mga paratradusir, na gustong magtradusir base sa daing kasalasalang orihinal na manuskrito, na makakua nin masasarigan na mga manuskrito na nagpapaabot kan yaon sa orihinal na mga isinurat. Kaya imahinaron kun gurano nanggad kainteresado kan mga iskolar na siyasaton an Vatican Codex, sarong Griegong manuskrito na may petsang kaidto pang ikaapat na siglo C.E., mayo pang 300 na taon pagkatapos na makompleto an Biblia! An kodiseng ini igwa nin kompletong teksto kan Hebreo asin kan Kristianong Griegong Kasuratan, apuera sa pirang kabtang na nawara sa paglihis nin panahon.

Sa haloy na panahon, an mga namamahala sa Vatican habong ipaheling an kodise sa mga iskolar sa Biblia. An bantog na nag-espesyalisar sa mga teksto na si Sir Frederic Kenyon nagsabi: “Kan 1843, pagkatapos na maghalat nin nagkapirang bulan, tinogotan si [Konstantin von] Tischendorf [iskolar sa Biblia] na maheling iyan sa laog nin anom na oras. . . . Kan 1845, an prominenteng iskolar na Ingles na si Tregelles tinogotan nanggad na maheling iyan basta dai magkopya ni sarong tataramon.” Nakiolay si Tischendorf na maheling giraray an kodise, alagad dai na sia tinogotan huli ta kinopya nia an 20 pahina kaiyan. Pero, arog kan ibinareta ni Kenyon, “huli sa pakimaherak giraray tinawan sia nin anom pang aldaw na pag-adal, kaya nagin  katorseng aldaw gabos na tigtorolong oras kada aldaw; asin paagi sa lubos na paggamit kan saiyang panahon, ikinapublikar ni Tischendorf kan 1867 an pinakadaing kasalasala na edisyon kan manuskrito na iluluwas sa kaenot-enote.” Kan huri, ilinuwas kan Vatican an mas marahay na kopya kan kodise.

“Maingat na Pagkopya”

Anong klaseng teksto an ihinayag kan Vatican Codex? An Oxford Illustrated History of the Bible nagsasabi na iyan “nagpapaheling nin pagkaoroyon sa ispeling sagkod pagigin daing kasalasala sa pagkopya, asin huli kaini maingat na napagdanay an kualidad sa teksto.” An iyo man sanang reperensia nagsabi pa: “Sa siring, posible na magkongklusyon na an tekstong ini resulta nin napagkatodan nang intelektuwal na pagkopya.”

An duwang bantog na iskolar na naghanga sa marahay na kualidad kan Vatican Codex iyo si B. F. Westcott asin F. J. A. Hort. An saindang New Testament in the Original Greek, na ilinuwas kan 1881 asin basado sa manuskritong Vatican asin manuskritong Sinaitic, iyo pa man giraray an pangenot na teksto para sa nagkapirang modernong traduksion kan Kristianong Griegong Kasuratan, kaiba an The Emphasised Bible, ni J. B. Rotherham, asin an New World Translation.

Minsan siring, inisip nin nagkapirang kritiko na napasala si Westcott asin Hort sa pagtiwala sa Vatican Codex. An kodise daw na iyan daing kasalasalang pagkatradusir kan orihinal na teksto? An pagpublikar kan papirong Bodmer, sa pag-oltanan kan 1956 asin 1961, nagpaogma sa mga iskolar huli ta kaiba sa papirong iyan an mga kabtang kan Lucas asin Juan kaidtong enot na mga taon kan ikatolong siglo C.E. Papatunayan daw kaini an maheheling sa Vatican Codex kan huri?

“May pambihirang pagkakaagid sa teksto kan Vaticanus asin sa nag-eeksister na teksto kan papirong Bodmer,” an sinurat ni Philip B. Payne asin Paul Canart sa Novum Testamentum. “Huli sa pagkakaagid na ini, tama sanang magkongklusyon na an orihinal na parakopya kan Vaticanus nagkopya sa sarong manuskrito na konektadong marhay sa papirong Bodmer. Sa siring, an parakopya seguradong nagkopya magsalang sa sarong daan nang marhay na manuskrito o sa saro na nakabasar sa daan nang marhay na manuskrito.” Si Propesor Birdsall nagsabi: “An duwang manuskrito konektadong marhay sa lambang saro. . . . [An Codex] sarong maingat na kinopyang teksto: an maingat na pagsiyasat sa orihinal na mga manuskrito asin maingat na pagkopya kan teksto.”

Kapakipakinabang sa mga Paratradusir

Siempre, an pinakadaan na manuskrito dai pirmeng nagpapatunay na pinakaharani sa orihinal na teksto. Minsan siring, an pagkomparar kan Vatican Codex sa iba pang manuskrito nakatabang na marhay sa mga iskolar na madeterminaran an yaon sa orihinal na teksto. Halimbawa, an natatadang kabtang kan Sinaitic Manuscript, na ginibo man kan ikaapat na siglo C.E., mayo kan kadaklan sa historikong mga libro poon Genesis sagkod 1 Cronica. Alagad an pagigin yaon kaiyan sa Vatican Codex nakakatabang na mapatunayan na iyan tamang kaiba sa opisyal na lista kan mga libro sa Biblia.

Segun sa The Oxford Illustrated History of the Bible, “an mga kabtang na nagsasambit dapit sa pagkapersona ni Cristo asin sa banal na Trinidad” partikularmente nang kontrobersial para sa mga iskolar. Paano an Vatican nakatabang na linawon an mga kabtang na ini?

Estudyare an sarong halimbawa. Siring kan nakasurat sa Juan 3:13, si Jesus nagsabi: “Mayo nin tawo na nagsakat sa langit kundi an naghilig hale sa langit, an Aki nin tawo.” Idinagdag nin nagkapirang paratradusir an mga tataramon na “na nasa langit.” Isinusuherir kan idinagdag na mga tataramon na iyan na si Jesus nasa langit asin nasa daga sa parehong panahon—sarong paniniwala na nagsusuportar sa ideya kan Trinidad. An idinagdag na mga tataramon na iyan yaon sa pira sanang manuskrito kan ikalima asin ikasampulong siglo C.E. Minsan siring, huling mayo an mga tataramon na iyan sa naenot na manuskritong Vatican asin manuskritong Sinaitic, hinale iyan kan dakol na paratradusir sa presenteng panahon. Hinale kaini an karibarawan manongod sa kun siisay si Cristo asin kaoyon ini kan iba pang kabtang kan Kasuratan. Imbes na nasa duwang lugar sa parehong panahon, si Jesus hale sa kalangitan asin dai mahahaloy mabalik sa  kalangitan, na “masakat sa” saiyang Ama.—Juan 20:17.

Liniwanag man kan Vatican Codex an mga bersikulo mapadapit sa katuyohan nin Dios para sa daga. Mangnohon an sarong halimbawa. Segun sa King James Version, si apostol Pedro naghula na “sosoloon pati an daga asin an mga gibo na yaon dian.” (2 Pedro 3:10) Arog man kaiyan an mababasa sa iba pang traduksion, na ibinasar an pagkatradusir na ini sa ikalimang siglo na Alexandrine Codex asin sa mga manuskrito kan huri. Sa siring, dakol na sinserong nagbabasa kan Biblia an nagkongklusyon na lalaglagon nin Dios an daga.

Minsan siring, mga sarong siglo bago gibohon an Alexandrine Codex, an Vatican Codex (asin an katemporanyong Sinaitic Manuscript) trinadusir an hula ni Pedro na an “daga asin an mga gibo-gibo dian mahahayag.” Kaoyon daw ini kan iba pang kabtang kan Biblia? Iyo nanggad! An literal na daga ‘dai matatanyog sagkod sa panahon na daing talaan, o sagkod lamang.’ (Salmo 104:5) Kun siring, paano an daga “mahahayag”? Ipinapaheling kan ibang teksto na an tataramon na “daga” puedeng gamiton sa piguratibong paagi. An “daga” puedeng magtaram nin lenguahe asin mag-awit. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Kaya an “daga” puedeng nanonongod sa katawohan, o sosyedad nin tawo. Bako daw na nakakarangang isipon na dai lalaglagon nin Dios an satong planeta kundi lubos na ibubuyagyag asin tataposon an karatan saka an mga nagpapalakop kaiyan?

“Iyan Magdadanay Sagkod sa Panahon na Daing Talaan”

Makamomondo na sa laog nin dakol na siglo linimitaran na gayo an pagpaheling sa Vatican Codex, asin an mga nagbabasa kan Biblia parateng nadadaya dapit sa tunay na kahulogan nin nagkapirang teksto sa Biblia. Minsan siring, poon kan ipublikar iyan, an Vatican Codex asin an moderno saka masasarigan na mga traduksion kan Biblia nakakatabang sa mga naghahanap kan katotoohan na manodan kun ano man nanggad an itinotokdo kan Biblia.

An naenot na mga parakopya parateng iiniiba sa saindang mga manuskrito an pasabot na: “An kamot na nagsurat [kaini] nalapa na sa lolobngan, alagad an nakasurat digdi nagdadanay sa dakol na taon.” Pinapahalagahan niato ngonyan an daing kapagalan na paghihingoa kan dai nagpamidbid na mga parakopya. Alagad an kredito sa pagpapadanay kan Biblia sa katapustapusi napapaduman sa Autor kaiyan, na haloyon nang nagpasabong sa saiyang propeta na magsurat: “Naalang an berdeng doot, naluyos an burak; alagad kun dapit sa tataramon kan satong Dios, iyan magdadanay sagkod sa panahon na daing talaan.”—Isaias 40:8.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 20]

Pagpetsa sa Suanoy na mga Manuskrito

Minsan ngani irinekord nin nagkapirang parakopya an petsa kun noarin ninda natapos an saindang pagkopya, an kadaklan na Griegong manuskrito mayo kan espesipikong impormasyon na ini. Kun siring, paano dinedeterminaran nin mga iskolar kun noarin ginibo an sarong manuskrito sa Biblia? Kun paanong an lenguahe asin retrato o drowing magkalaen sa iba-ibang kapag-arakian, iyo man an surat-kamot. Halimbawa, ginamit kan ikaapat na siglo an mga letrang uncial, na an karakteristiko darakula asin nakakurba saka parantay an pagkasurat, asin nagpadagos an paggamit kaiyan sa ginatos na taon. Mas eksaktong madedeterminaran kan maingat na mga iskolar kun kasuarin ginibo an naenot na mga manuskrito paagi sa pagkomparar kan mga manuskritong uncial na mayong petsa asin kan kaparehong mga dokumento na may petsa.

Siempre, may mga limitasyon an paaging ini. Si Propesor Bruce Metzger kan Princeton Theological Seminary nagsabi: “Huling an estilo kan surat-kamot nin saro puedeng magdanay minsan paano na dai nagbabago sa bilog niang buhay, bakong realistiko na magpetsa nin mas hababa kisa sa singkuentang taon.” Basado sa siring na maingat na pag-analisar, may pangkagabsan na pagkaoroyon an mga iskolar na ginibo an Vatican Codex kan ikaapat na siglo C.E.