Kun Paano Tatabangan an Sarong Amigo na May Helang

NAEKSPERYENSIAHAN na daw nindo na haros mayo kamong masabi kan makipag-olay kamo sa sarong amigo na grabe an helang? Makakasierto kamo na mapapangganahan nindo an kadepisilan na ini. Paano? Mayo nin estriktong mga susundon. Puedeng kalabot dian an mga pagkakalaen sa kultura. An personalidad nin mga tawo puedeng magkakalaen man na gayo. Sa siring, an puedeng makaranga sa sarong may helang tibaad dai makatabang sa iba. Asin an mga kamugtakan saka saboot puedeng magbarobago nanggad sa kada aldaw.

Kaya an nangongorog na kaipuhan iyo na pagmaigotan na ibugtak an saindong sadiri sa situwasyon kan indibiduwal asin aramon kun ano talaga an saiyang gusto saka mga kaipuhan sa saindo. Paano nindo magigibo ini? Uya an nagkapirang suhestion na basado sa mga prinsipyo sa Biblia.

Magin Marahay na Parahinanyog

MGA PRINSIPYO SA BIBLIA:

“An gabos na tawo kaipuhan na magin listo kun dapit sa pagdangog, maluway kun dapit sa pagtaram.”—SANTIAGO 1:19.

“Igwa nin . . . panahon na dai maggirong asin panahon na magtaram.”—ECLESIASTES 3:1, 7.

▪ Kun nagbibisita sa sarong amigo na may helang, maghinanyog nin maingat asin may simpatiya. Dai tolos magtao nin sadol o magsaboot na kamo pirmeng kaipuhan na makaisip nin solusyon. Kun naghihidali kamong ipahayag an saindong saboot, tibaad dai tinutuyo na may masabi kamong nakakakolog. An amigo nindong may helang dai man pirmeng naghahanap nin mga simbag kundi nin mahinanyog na bukas an puso asin isip.

Pabayaan an saindong amigo na ipahayag na daing pag-alangan an nasa boot nia. Dai basta magsaliot mantang sia nagtataram, na pinapagian an saiyang kamugtakan paagi sa mga sarabihon na parate nang ginagamit. “Nagkaigwa ako nin mininghitis huli sa impeksion asin nabuta ako kan huri,” an sabi ni Emilio. * “Kun beses talagang nangluluya an boot  ko, asin nagpoprobar an mga amigo ko na rangahon ako paagi sa pagsabing: ‘Bako sana ika an may mga problema. May mga tawong mas grabe pa an kamugtakan.’ Minsan siring, dai ninda aram na dai nakakatabang sa sako an pagpasadit ninda sa kamugtakan ko. Sa kabaliktaran, bakong magayon an epekto kaiyan, na nagpapamondong gayo sa sako.”

Togotan an amigo nindo na iluwas an nasa puso nia na dai natatakot na tatatsaran sia. Kun sabihon nia sa saindo na natatakot sia, midbidon na iyan an namamatean nia imbes na sabihon sana sa saiya na dai sia matakot. “Kun nahahandal ako sa kamugtakan ko asin napapahibi, dai nangangahulogan na dai na ako nagtitiwala sa Dios,” an sabi ni Eliana, na nakikipaglaban sa kanser. Maghingoang mansayon an saindong amigo kun ano sia, bako kun ano an gusto nindong magin sia. Konsideraron na tibaad sensitibo siang gayo sa panahon na iyan asin na bakong normal an paggawe nia. Magin mapasensia. Maghinanyog—dawa kaipuhan nindong dangogon nin paorootro an iyo man sanang mga bagay. (1 Hade 19:9, 10, 13, 14) Tibaad nagsasaboot sia na kaipuhan niang iestorya sa saindo an naeeksperyensiahan nia.

Magpaheling nin Pakikidamay Asin Konsiderasyon

MGA PRINSIPYO SA BIBLIA:

“Makigayagaya sa mga tawong naggagayagaya; makitangis sa mga tawong nagtatangis.”—ROMA 12:15.

“An gabos na boot nindong gibohon sa saindo nin mga tawo, dapat man na gibohon nindo sa sainda.”—MATEO 7:12.

▪ Ibugtak an saindong sadiri sa situwasyon kan amigo nindo. Kun sia nag-aandam para sa operasyon, nagpapabolong, o naghahalat kan mga resulta kan saiyang pagpaeksamin, sia tibaad natetension asin may tendensiang magin sensitibong gayo. Pagmaigotan na midbidon ini asin makibagay sa pabarobagong timplada kan saiyang payo. Tibaad bako ini an panahon na magparahapot nin kadakol, nangorogna dapit sa personal na mga bagay.

“Togotan an mga pasyente na mag-estorya dapit sa helang ninda kun gusto ninda asin dai sinda paghidalion,” an sabi ni Ana Katalifós, sarong klinikal na sikologo. “Kun gusto nindang makiestoryahan, makipag-olay sa sainda dapit sa ano man na bagay na gusto ninda. Alagad kun mayo sindang ganang makiestoryahan, puedeng tumukaw na sana kamo nin daing girong, asin an pagkapot nindo sa kamot ninda puedeng magkaigwa nin marahayon na epekto. O tibaad madiskobre nindo na an kaipuhan man sana ninda iyo an masasabihan kan saindang problema.”

Igalang an pribadong buhay kan saindong amigo. An autor na si Rosanne Kalick, na duwang beses nang nakaligtas sa kanser, nagsurat: “Kun nagmamaigot na mabatid kun paano nindo tatabangan an saindong amigo, ipamugtak na kompidensial an ano man na sinabi nia sa saindo. Apuera sana kun pinakiolayan kamo kan pamilya na magin representante ninda sa pagtaram, dai magpaluwas nin impormasyon. Hapoton an pasyente kun ano an gusto niang ipaaram sa iba.” Si Edson, na nakaligtas sa kanser, nagsabi: “Sarong amigo an nagpalakop na igwa ako nin kanser asin na ako madali nang magadan. Isip-isipon mo yan, kaooperar pa sana sa sako. Aram ko na may kanser ako, alagad hinahalat ko an mga resulta kan biopsi. Dai naglakop an kanser. Pero nagibo na an danyos. Nakolgan na gayo an boot kan sakong agom huli sa dai pinag-isipan na mga sinabi asin hapot nin iba.”

Kun tinuturotimbang kan saindong amigo an pipilion niang pagbolong, dai tolos magsabi kun ano an gigibohon nindo kun kamo an nasa situwasyon nia. An parasurat na si Lori Hope, na nakaligtas sa kanser, nagsabi: “Bago magpadara nin ano man na artikulo o bareta sa saro na may kanser o nakaligtas sa kanser, pinakamarahay na hapoton sinda kun gusto nindang makaresibi nin siring na bareta. Ta kun dai, an paggibo nindo kaiyan, minsan ngani marahay an intension, puedeng makakolog sa saindong amigo, asin tibaad dai nindo noarin man maaraman iyan.” Bakong gabos gustong makaresibi nin kadakol-dakol na impormasyon manongod sa laen-laen na klase nin medikal na pagbolong.

Dawa kun kamo dayupot na amigo, dai maghaloy na marhay kun kamo nagbibisita. Mahalagang marhay an saindong presensia, alagad tibaad daing gana an saindong amigo na makiibaiba sa saindo. Sia tibaad pagal asin daing kosog na makipag-olay o dawa magdangog sa saindo nin haloyon. Sa ibong na lado, likayan an pagtao nin impresyon na naghihidali kamong humale. Maninigong maheling kan saindong amigo na nagmamakolog nanggad kamo.

Kalabot sa pagpaheling nin konsiderasyon an pagigin timbang asin marahay na paghusgar.  Halimbawa, bago mag-andam nin pagkakan para sa amigo nindong may helang o dawa magdara sa saiya nin mga burak, puede nindong aramon nguna kun anong mga bagay an nakakaraot sa saiya. Kun may helang kamo, tibaad may sipon, mamomoton na maghalat sagkod na magrahay kamo bago magbisita sa amigo nindo.

Magin Nakakapakosog

MGA PRINSIPYO SA BIBLIA:

“An dila kan mga madonong bolong.”—TALINHAGA 12:18.

“An saindo logod na pagtaram danay na may kabootan, na tinimplahan nin asin.”—COLOSAS 4:6.

▪ Kun pinapagdanay nindo an positibong pagmansay sa saindong amigo na may helang, posibleng marhay na maheheling iyan sa saindong mga sinasabi asin ginigibo. Mansayon an amigo nindo bilang an dati man giraray na tawo na igwa kan iyo man sanang mga kualidad na nagin dahelan na mapadayupot kamo sa saiya kan enot. Dai dapat magbago an saindong pagtratar sa saiya huli sana sa helang nia. Kun kakaolayon nindo an saindong amigo na garo baga sia sarong daing maginibong biktima, tibaad ponan niang mansayon nin siring kaiyan an saiyang sadiri. Si Roberta, na igwa nin bakong ordinaryo asin namamanang helang sa tolang, nagsabi: “Trataron nindo ako bilang normal na tawo. Baldado ako, alagad may sadiri akong mga opinyon asin pagmawot. Dai nindo ako paghelingon na garo kinakaherakan nindo ako. Dai nindo ako pagkaolayon na garo ako daing isip.”

Girumdomon na an mahalaga bako sana an sinasabi nindo kundi kun paano nindo iyan sinasabi. Dawa an tono kan boses nindo puedeng magkaigwa nin epekto. Dai nahaloy pagkatapos madiskobre na may kanser si Ernesto, sarong amigo an nag-apod sa saiya sa telepono hale sa ibang nasyon, na nagsabi: “Dai ako makapaniwala na may kanser ka!” Nagigirumdoman ni Ernesto: “Nanggirabo ako sa tono kan pagkasabi kan amigo ko sa mga terminong ‘kanser’ asin ‘ka.’”

An autor na si Lori Hope nagtao nin saro pang halimbawa: “An paghapot nin ‘Kumusta ka?’ puedeng mangahulogan nin dakol na laen-laen na bagay sa sarong pasyente. Depende sa tono nin boses, hiro kan hawak, marahay na pakikiiba, pagigin pamilyar, asin siempre, sa tiempo kan paghapot, iyan puedeng may kabootan na makapakalma, makakolog, o makapukaw sa nakatagong takot.”

Posibleng marhay na gustong mamatean nin sarong amigong may helang na sia pinagmamakolgan, nasasabotan, asin iginagalang. Kaya aseguraron an indibiduwal na mahalaga nanggad sia sa saindo asin na yaon kamo tanganing tumabang. Si Rosemary, sarong pasyenteng may tumor sa hotok, nagsabi: “An talagang nakaparigon sa boot ko iyo na madangog an mga amiga ko na nagsasabing namomotan ninda ako asin na sinda yaon para sa sako ano man an mangyari.”—Talinhaga 15:23; 25:11.

Magin Matinabang

PRINSIPYO SA BIBLIA:

“Mamoot kita, bakong sa tataramon ni sa dila, kundi sa gibo asin katotoohan.”—1 JUAN 3:18.

▪ An mga pangangaipo magbabarobago mantang an amigo nindo mabalyo hale sa diagnosis pasiring sa pagbolong. Alagad sa bilog na panahon na ini, tibaad kaipuhanon nia an tabang. Kun nag-aalok nin tabang, pagmaigotan na magin espesipiko imbes na magsabi sanang “kun kaipuhan mo nin ano man na tabang, apodan mo ako.” An pag-alok na tumabang sa pangaroaldaw na mga gibohon arog kan pag-andam nin pagkakan, paglinig, paglaba, pagplantsa, pag-asikaso sa mga bagay na dapat lakawon, pamamakal, asin pagmaneho sa saindong amigo pasiring saka pabalik hale sa klinika o ospital para sa pagbolong pira sana sa praktikal na mga paagi na ikakapaheling nindo na nagmamakolog kamo. Magin masasarigan asin nasa oras. Otobon an saindong sinabi, asin gibohon an saindong mga ipinanuga.—Mateo 5:37.

“Ano man an satong ginigibo, dakula man o sadit, makakatabang iyan na magin mas normal an buhay kan pasyente,” an sabi kan autor na si Rosanne Kalick. Minaoyon dian si Silvia na duwang beses nang nakaligtas sa kanser. “An pagkaigwa nin laen-laen na amigang nagmamaneho sa sako aroaldaw pasiring sa ibang banwaan para sa radyasyon talagang nakakarelaks asin nakakaranga! Mantang nagbibiahe, nag-eestoryahan kami manongod sa laen-laen na bagay, asin pagkatapos kan pagbolong, pirme kaming minahapit sa kapihan. Ipinamate kaini sa sako na normal giraray ako.”

Alagad dai pag-isipon na aram na aram nindo kun ano an pangangaipo kan amigo nindo. “Maghapot,  maghapot, maghapot,” an suhestion ni Kalick. Sinabi pa nia: “Sa pagmawot nindong tumabang, dai pagkontrolon an mga bagay-bagay. Tibaad bakong marahay an magin resulta kaiyan. Kun dai nindo ako papagibohon nin ano man, garo baga ipinapasabot nindo sa sako na mayo akong kayang gibohon. Kaipuhan kong mamatean na may kakayahan ako. Kaipuhan kong mamatean na bako akong biktima. Tabangan nindo ako na magibo an kaya ko.”

Posibleng marhay na kaipuhan kan amigo nindo na mamatean na may kakayahan sia. Si Adison na igwa nin AIDS nagsabi: “Kun may helang ka, habo mong baliwalaon ka, na garo baga ika daing halaga o biyong mayo nin kakayahan. Gusto mong makatabang minsan paano, dawa sa paggibo nin magian na mga trabaho. Marahayon sa pagmate na may kakayahan ka pang gumibo nin sarong bagay! Nagtatao iyan sa saimo nin dahelan na padagos na mabuhay. Gusto ko na pinapabayaan akong magdesisyon dangan iginagalang an sakong mga desisyon. An pagigin may helang dai nangangahulogan na dai na niato kayang otobon an satong papel bilang ama, ina, o ano pa man.”

Magdanay na Dayupot

PRINSIPYO SA BIBLIA:

“An tunay na kaibaiba mamomoton sa gabos na panahon, asin tugang na namumundag para sa oras nin kasakitan.”—TALINHAGA 17:17.

▪ Kun dai nindo mabibisita an saindong amigo huli ta harayo kamo o huli sa iba pang mga kamugtakan, puede kamong mag-apod sa telepono tanganing makiestoryahan, magsurat, o magpadara nin e-mail. Ano an puede nindong isurat? Si Alan D. Wolfelt, sarong sikologo, nagsuherir: “Balikan an nagkapira sa maogmang mga panahon na magkaibanan kamo. Manuga na masurat . . . giraray kamo tolos—dangan otobon an panugang iyan.”

Dai kamo kaipuhan na mag-alangan na parigonon an boot nin sarong amigong may helang, na natatakot na tibaad may masabi o magibo kamong sala. Sa dakol na kamugtakan, an saindong presensia an talagang mahalaga. Sa saiyang libro, isinurat ni Lori Hope: “Gabos kita nakakataram o nakakagibo nin mga bagay na puedeng mamisinterpretar o minsan paano dai tinutuyong makakolog sa iba. Bako iyan an problema. Minalataw an problema kun kamo natatakot na gayong makagibo nin sala kaya minarayo kamo sa saro na nangangaipo sa saindo.”

An sarong amigo na may grabeng helang tibaad kaipuhan kamo ngonyan orog kisa kasuarin man. Magin “tunay na kaibaiba.” An saindong mga paghihingoang tumabang tibaad dai makahale kan saiyang kolog, alagad posibleng marhay na an masakit na situwasyon magigibo nindo na mas madaling tagalan kan saindong namomotan.

[Nota sa Ibaba]