TALAGA daw na nangyari an istoryang iyan na nakarekord sa Bibliya? Talaga daw na sarabay na nakapagtaram nin lain-lain na lengguwahe an mga tawo kaidto? May mga nagtutuya sa pagkasaysay kan Bibliya kun paano nagpuon asin naglakop an lengguwahe kan mga tawo. Sarong awtor an naghihingako: “An uruistorya dapit sa Tore nin Babel saro nanggad sa pinakadaing kuwentang istorya kasuarin man.” Inapod ngani iyan nin sarong Judiong rabi na “sa ignoranteng pagpurbar na ipaliwanag an ginikanan kan mga nasyon.”

Taano ta hinahabuan kan mga tawo an salaysay dapit sa Tore nin Babel? Huling kontra iyan sa nagkapirang teoriya dapit sa ginikanan nin lengguwahe. Halimbawa, an nagkapirang iskolar nagsasabi na an mga grupo nin lengguwahe dai biglang naglataw kundi luway-luway na nag-uswag hali sa sarong orihinal na lengguwahe. An iba naniniwala na an nagkapirang orihinal na lengguwahe magkasuruway na nag-uswag, hali sa simpleng ungol na nagin komplikadong tataramon. Huli kan mga ini asin iba pang nagkokorontrahan na mga teoriya, dakul an nag-uyon ki Propesor W.T. Fitch, na nagsurat sa saiyang librong The Evolution of Language: “Mayo pa kita nin biyong nakakakumbinsir na simbag.”

Ano an nadiskubre kan mga arkeologo asin parasiyasat manungod sa ginikanan asin pag-uswag kan mga lengguwahe nin tawo? Pinapatunayan daw kan mga iyan an arin man sa iprinesentar na mga teoriya? O sinusuportaran daw kan mga iyan an salaysay dapit sa Babel? Maingat ta ngunang siyasaton an salaysay na iyan sa Bibliya.

Sinasabi kan Bibliya na an pagkaribaraw sa lengguwahe asin an pagkawararak kan mga tawo nangyari ‘sa daga nin Sinar,’ na kan huri inapod na Babilonya. (Genesis 11:2) Kasuarin iyan nangyari? Sinabi  kan Bibliya na nagkabaranga an populasyon kan daga kan panahon ni Peleg, na namundag mga 250 taon bago ki Abraham. Kaya an mga pangyayari sa Babel minalataw na nangyari mga 4,200 na taon na an nakaagi.—Genesis 10:25; 11:18-26.

An teoriya kan nagkapirang iskolar iyo na an modernong mga lengguwahe naggikan sa sarong orihinal na lengguwahe na hinuhuna nindang itinataram kan mga tawo haros 100,000 na taon na an nakaagi. * An iba naghihingako na an mga lengguwahe ngunyan konektado sa nagkapirang ginikanan na lengguwahe na ginamit kisiyera 6,000 na taon na an nakaagi. Pero paano nasabutan kan mga lingguwista an pag-uswag kan dai na itinataram na mga lengguwahe? “Komplikado iyan,” an sabi kan magasin na Economist. “Bakong arog kan mga biyologo, an mga lingguwista mayong mga preserbadong tada [fossil] tanganing maaraman an nakaagi.” Sinabi pa kan magasin na an sarong lingguwistang naniniwala sa ebolusyon nagkokongklusyon paagi “sa pagkarkulo basado sa mga huna-huna.”

Minsan siring, igwa talagang “mga fossil nin lengguwahe.” Ano an mga fossil na iyan, asin ano an ihinahayag kaiyan dapit sa ginikanan kan mga lengguwahe nin tawo? An The New Encyclopædia Britannica nagpapaliwanag: “An kainot-inuting mga rekord nin nakasurat na mga lengguwahe, an solamenteng mga fossil nin lengguwahe na puwedeng lauman na makua nin tawo, may edad na dai malampas nin mga 4,000 o 5,000 na taon.” Sain nadiskubre kan mga arkeologo an “mga fossil nin lengguwahe,” o an “mga rekord nin nakasurat na lengguwahe”? Sa timog na parte kan Mesopotamia—an lugar kan suanoy na Sinar. * Kaya, an nag-eeksister na pisikal na pruweba kauyon kan mga katunayan na sinasabi sa Bibliya.

Sinasabi kan pagkasaysay sa Bibliya na sa Babel, naghiro an Diyos tanganing ribarawon ‘an saindang mga tataramon, tanganing mayong makasabot kan tataramon kan saiyang kaibahan.’ (Genesis 11:7) Bilang resulta, binayaan kan mga trabahador an pagtugdok kan banwaan nin Babel asin nagsuruwayan ‘sa ibabaw kan bilog na kinaban.’ (Genesis 11:8, 9) Kaya, dai sinasabi kan Bibliya na an gabos na lengguwahe sa presenteng panahon masususog sa saro sanang “pinaghalian na lengguwahe.” Imbes, sinasabi kaiyan an biglang paglataw nin nagkapirang bagong lengguwahe, na an kada saro kayang ipahayag an manlain-lain na sabuot saka kaisipan nin tawo asin na an kada saro kaiyan lain sa iba.

Kumusta an mga grupo nin lengguwahe sa kinaban ngunyan? Talaga daw na magkakaagid an mga iyan o magkakalain? An Cognitive scientist na si Lera Boroditsky nagsurat: “Miyentras na urog na pinag-aadalan kan mga lingguwista an mga lengguwahe sa kinaban (7,000 o labi pa, dikit sana sa mga iyan an nasiyasat), nahihiling ninda an dai mabilang asin dai inaasahan na mga pagkakalain.” Iyo, dawa may pagkakaagid an mga tataramon asin diyalekto nin sarong pamilya nin lengguwahe, arog kan Cantonese asin Hakka sa timog na parte kan Tsina, lain na marhay an mga iyan sa iba pang pamilya nin lengguwahe, arog kan West Catalan o Valencian sa España.

May impluwensiya an lengguwahe sa kun paano mag-isip an mga tawo asin kun paano ninda  iladawan an kinaban sa palibot ninda—an kulor, sukol, lokasyon, o direksiyon. Halimbawa, sa sarong lengguwahe sinasabi nin saro, “May insekto sa tuo mong kamot.” Pero sa ibang lengguwahe, masabi an saro, “May insekto sa timog-sulnupan mong kamot.” An siring na pagkakalain nakakaribong. Kaya nagin imposible para sa mga paratugdok sa Babel na ipadagos an saindang proyekto.

Ano an orihinal na lengguwahe nin tawo? Sinasabi kan Bibliya na an inot na tawo, si Adan, nakaimbento nin bagong mga tataramon kan nginaranan niya an gabos na hayop asin naglalayog na mga linalang. (Genesis 2:20) Si Adan nagkomponer man nin berso para ipahayag an namamatian niya para sa agom niya, asin malinaw na ipinaliwanag ni Eva kun ano an pagbuot nin Diyos asin an mga resulta nin pagsuway Saiya. (Genesis 2:23; 3:1-3) Kaya, an inot na lengguwahe nakatabang sa mga tawo na lubos na makikomunikar asin ipahayag an sabuot ninda sa artistikong paagi.

An pagribaraw sa mga lengguwahe sa Babel uminulang sa abilidad kan mga tawo na pagsararuon an intelektuwal asin pisikal nindang kakayahan. Pero, an saindang bagong lengguwahe, arog kan inot na lengguwahe, komplikado. Pakalihis nin pira sanang siglo, an mga tawo naggibo nin mga siyudad, nagbilog nin mapuwersang mga hukbo, asin nakipagnegosyo sa ibang mga nasyon. (Genesis 13:12; 14:1-11; 37:25) Magigibo daw ninda an pag-uswag na iyan kun wara sindang detalyadong bokabularyo asin gramatika? Uyon sa Bibliya, an orihinal na tataramon nin tawo asin an mga tataramon na nagpuon sa Babel bakong simpleng mga ungol saka agrutong, kundi komplikadong mga lengguwahe.

Sinusuportaran kan modernong mga pagsiyasat an kongklusyon na ini. An The Cambridge Encyclopedia of Language nagsasabi: “An lambang kultura na nasiyasat, gurano man iyan ‘kasimple’ sa kultural na paagi, minalataw na igwa nin lubos na kumpletong lengguwahe, na an pagkakomplikado ikakakumparar sa mga sinasabing ‘sibilisadong’ mga nasyon.” Kaagid kaiyan, sa saiyang libro na The Language Instinct, an propesor sa Harvard College na si Steven Pinker nagsabi: “Mayo nin masasabing Stone Age o primitibong lengguwahe.”

Pagkatapos konsideraron an edad asin lokasyon kan mga “fossil” nin lengguwahe, an pundamental na pagkakalain kan mga grupo nin lengguwahe, asin an pagkakomplikado kan suanoy na mga lengguwahe, ano an rasonableng kongklusyon ta? Dakul an nagkongklusyon na an salaysay sa Bibliya dapit sa nangyari sa Babel biyong masasarigan na paliwanag.

Sinasabi sa sato kan Bibliya na rinibaraw nin Diyos na Jehova an lengguwahe kan mga tawo sa Babel huling nagrebelde sinda saiya. (Genesis 11:4-7) Minsan siring, nanuga siya na itatao niya sa mga banwaan an pagbago na magkaigwa nin dalisay na lengguwahe, ‘tanganing umarang gabos kan ngaran ni Jehova, na sa sarong pagkasararo maglingkod sinda sa saiya.’ (Sofonias 3:9) An dalisay na lengguwaheng ini, an katotoohan hali sa Tataramon nin Diyos, pinagsasararo ngunyan an mga tawo hali sa bilog na kinaban. Kaya garo baga makatanusan na sa maabot na panahon, urog na pagkakasararuon nin Diyos an mga tawo paagi sa pagtao sainda nin saro sanang lengguwahe, na hinahali an epekto kan karibarawan sa Babel.