Bushe Icipao ca Cipangano ni Cinshi?
Icasuko ca mu Baibolo
Icipao ca cipangano cali cibokoshi ca mushilo ico Lesa aebele abena Israele ukupanga, kabili bacipangile filya fine Lesa abebele ukucipanga. E mo balesungila Amafunde Ikumi ayo balembele pa mabwe ayo baleita no kuti amabwe ya “Cipangano.”—Ukufuma 25:8-10, 16; 31:18.
Ifyo bacipangile. Icipao calepele amasentimita 111 mu butali, amasentimita 67 mu bwipi, e lyo na masentimita 67 ukuya mu muulu. Bacipangile ku mbao isho bafumya ku muti wa mushita e lyo bapenta golde mu kati na ku nse. Inkupiko ya ciko baipangile na golde, kabili pali na bakerubi babili abaloleshanya. Aba bakerubi balifungulwile amapindo yabo. Pa muulu wa mikonso ya Cipao pali imipeto ya golde ine. Balibikileko ne mitembo ya miti ya mushita iyo basubileko golde kabili e yo balecisendelako.—Ukufuma 25:10-21; 37:6-9.
Uko balecisungila. Pa kubala balesungila Icipao mu muputule wa mushilo sana, uwa cikuulwa ca ku kumaninapo, ico bapangile na matenti pa kuti cilaafya pa ku kuusha kabili ico bapangile pa bushiku bumo bwine ne Cipao. Balibikile insalu iyalekenye umuputule uwa mushilo sana ku muputule wa mushilo pa kuti bashimapepo na bantu bambi balemona ifyaba mu Muputule wa Mushilo Sana. (Ukufuma 40:3, 21) Shimapepo mukalamba e waleingila fye muli uyu umuputule no kumona Icipao umuku umo mu mwaka pa Bushiku bwa Kutuula Icifuta Mulandu. (Ubwina Lebi 16:2; AbaHebere 9:7) Mu kuya kwa nshita, Icipao bacitwele mu Muputule wa Mushilo Sana uwali mwi tempele lya kwa Solomone.—1 Ishamfumu 6:14, 19.
Umulimo cakwete. Mu Cipao e mo balesungila ifintu fya mushilo ifyaleibukisha abena Israele pa cipangano bapangene na Lesa pa Lupili lwa Sinai. Na kabili calebomba umulimo uwacindama sana pa Bushiku bwa Kutuula Icifuta Mulandu.—Ubwina Lebi 16:3, 13-17.
Ifyo babikilemo. Pa kubala, babikilemo amabwe yabili apalembelwe Amafunde Ikumi. (Ukufuma 40:20) Pa numa, balibikilemo ne nongo ya golde umwali mana, e lyo ne “nkonto iya kwa Aarone iyabalwile amaluba.” (AbaHebere 9:4; Ukufuma 16:33, 34; Impendwa 17:10) Cimoneka kwati mu kuya kwa nshita balifumishemo inongo e lyo ne nkonto, pantu tafyalimo ilyo baletwala Icipao mwi tempele.—1 Ishamfumu 8:9.
Ifyo balecisenda. Abena Lebi e balingile ukulacisendela pa mabeya yabo ukubomfya imitembo ya muti wa mushita iyo babikileko. (Impendwa 7:9; 1 Imilandu 15:15) Iyi imitembo tabaleifumya ku Cipao pantu abena Lebi tabalingile ukucikatamo. (Ukufuma 25:12-16) “Insalu” iyaleba pa kati ka muputule wa Mushilo no wa Mushilo Sana, e yo balefimba pa Cipao pa kuti tacilemoneka nga na bacisenda.—Impendwa 4:5, 6. *
Ifyo caleimininako. Icipao caleimininako ukubapo kwa kwa Lesa. Ku ca kumwenako, ikumbi ilyaleba pa muulu wa cipao mu Muputule wa Mushilo Sana na mu nkambi ya bena Israele, lyalelanga ukuti Yehova ali nabo no kuti akulabapaala. (Ubwina Lebi 16:2; Impendwa 10:33-36) Na kabili Baibolo ilanda ukuti, Yehova “[aikala] pali bakerubi” ukuloosha kuli bakerubi babili abali pa nkupiko ya Cipao. (1 Samwele 4:4; Amalumbo 80:1) Kanshi aba bakerubi baleimininako “iceleta” lya kwa Yehova. (1 Imilandu 28:18) Apo Icipao caleimininako ukubapo kwa kwa Yehova, ilyo cali mu Sione, Imfumu Davidi yalembele pali Yehova ukuti “uwikala mu Sione.”—Amalumbo 9:11.
Amashina bacita. Mu Baibolo balacita amashina ayalekanalekana pamo nga, “Icipao ca Cipangano,” “Icipao ca kwa Yehova” e lyo ne lya kuti “Icipao ca maka yenu [amaka ya kwa Yehova].”—Impendwa 7:89; Yoshua 3:6, 13; 2 Imilandu 6:41.
Inkupiko ya pa Cipao balaita no kuti “inkupiko ya cifuta mulandu,” nelyo “indelwe sha cipao.” (1 Imilandu 28:11; Baibele wa Mushilo uwa mu 1956) Ili ishina lilosha ku mulimo wacindama uo iyi inkupiko yalebomba pa Bushiku bwa Kutuula Icifuta Mulandu, pantu pali ubu ubushiku shimapepo mukalamba alesansa umulopa wa nama batuulile amalambo pa nkupiko e lyo na mupepi nayo. Ifi shimapepo mukalamba alecita, fyalelenga afuta imembu shakwe “umwine no kufutilako aba ng’anda yakwe no lukuta lonse ulwa kwa Israele.”—Ubwina Lebi 16:14-17.
Bushe icipao ca cipangano e ko caba na pali ino nshita?
Takwaba ifilanga ukuti e ko caba na pali ino nshita. Baibolo ilanda ukuti tatukabila Icipao pantu icipangano ico caleimininako calileka ukubomba kabili palipyana “icipangano cipya,” icashimpwa pe lambo lya kwa Yesu. (Yeremia 31:31-33; AbaHebere 8:13; 12:24) Baibolo yalilanda ukuti kukaba inshita ilyo takwakabe icipao ca cipangano, lelo abantu ba kwa Lesa tabakulacifuluka.—Yeremia 3:16.
Mu cimonwa umutumwa Yohane amwene ninshi icipangano cipya calipangwa kale, icipao ca cipangano cali mu muulu. (Ukusokolola 11:15, 19) Ici Icipao ca mampalanya cimininako ukubapo kwa kwa Lesa ne fyo apaala icipangano cipya.
Bushe Icipao cali cishimba ica icalebacingilila mu bulwi?
Awe. Ukukwata icipao ca cipangano takwalelenga Abena Israele ukucimfya mu bulwi. Ku ca kumwenako, abena Israele balikwete Icipao mu nkambi yabo ilyo babacimfishe ku bekashi ba mu musumba wa Ai, pa mulandu no lubembu lwa muntu umo. (Yoshua 7:1-6) Na kabili balibacimfishe ku baPelishiti nangu ca kuti balisendele icipao ca cipangano mu kulwa. Icalengele babacimfye ni co bashimapepo babili e kutila Hofini na Finehasi balecita ifyabipa. (1 Samwele 2:12; 4:1-11) AbaPelishiti balisendele Icipao ilyo kwali ubu ubulwi, nomba Lesa alengele balwala ubulwele bwabipisha mpaka bacibwesesha ku bena Israele.—1 Samwele 5:11–6:5.
Imyaka yonse ni mu (B.C.E.) |
Ifyacitike |
---|---|
Mu 1513 |
Bacipanga kuli Baselele na balemwafwa ukubomfya ifintu ifyo abena Israele basangwile.—Ukufuma 25:1, 2; 37:1. |
Mu 1512 |
Mose e walandile ukuti catendeka ukubomba ilyo alepeela bashimapepo imilimo no kwisula icikuulwa ca kukumaninako.—Ukufuma 40:1-3, 9, 20, 21. |
Mu 1512 ukufika pa numa ya 1070 |
Bacitwala mu ncende ishalekanalekana.—Yoshua 18:1; Abapingushi 20:26, 27; 1 Samwele 1:24; 3:3; 6:11-14; 7:1, 2. |
Pa numa ya 1070 |
Imfumu Davidi yacileta mu Yerusalemu.—2 Samwele 6:12. |
Mu 1026 |
Bacitwala mwi tempele lya kwa Solomone.—1 Ishamfumu 8:1, 6. |
Mu 642 |
Imfumu Yoshia yacibwesesha mwi tempele.—2 Imilandu 35:3. * |
Ilyo umwaka wa 607 taulafika |
Cimoneka kwati balicifumishe mwi tempele. Baibolo tayacilumbula pa fintu abena Babiloni basendele mwi tempele ilyo balyonawile mu 607 B.C.E. nelyo pa fintu babweseshe ku Yerusalemu ilyo papitile inshita.—2 Ishamfumu 25:13-17; Esra 1:7-11. |
Mu 63 |
Pa numa ya kusansa umusumba wa Yerusalemu no kumona ifyali mu Muputule wa Mushilo Sana uwe tempele, umukalamba wa bashilika abena Roma Pompey, alandile ukuti Icipao tacalimo. * |
^ Baibolo tayalanda uwacifumishemo, ico bacifumishemo, ne lyo bacifumishemo.
^ Belengeni paragrafu 9 mu citabo calenga 5 pa fitabo fitila The Histories, icalembelwe na Tacitus.
^ Yehova alekanda abena Israele nga tabakonkele Amafunde pa fyo balingile ukusenda Icipao nelyo nga tabafimbilepo.—1 Samwele 6:19; 2 Samwele 6:2-7.