“Ufwile ukulacitako ifyo abanobe balecita, pantu ifyo ulecita nga fyapusanako ne fyo bambi bacita te kuti ukwate abanobe, kabili te kuti ube ne nsansa. Tapali uukalakubikako amano, ukalaba fye weka kabili ukalatalalilwa.”—E fyalandile Carl.

 Bushe ifyo Carl alandile alekukumya fye? Kwena ifyo alandile e fyo abacaice abengi batontonkanya. Abantu bamo kuti bacita icili conse pa kuti ifyo Carl alandilepo tafibacitikiile. Bushe na iwe e fyo wingacita? Cino cipande calakwafwa ukwishiba inshila isuma iya kupangilamo ifibusa.

•  Cinshi cilenga abantu balekonkelela abanabo?

•  Ifyo ulingile ukwishiba

•  Ifyo abanobe balandapo

•   Ni co bafwaya ukutemwikwa ku banabo. “Ilyo namwene ifikope pa Intaneti ifya banandi abaile mu kwangala, natendeke ukutontonkanya pa co banshiliile mu kwangala. Nalyumfwile ububi pantu nalemona kwati tabantemenwe kabili tabalefwaya ukwangala na ine.”—E fyalandile Natalie.

   IFYO ULINGILE UKUTOTONKANYAPO: Bushe walyumfwapo ukuti abanobe tabalefwaya ukwangala nobe? Finshi wacitile pa kuti bakutemwe?

•   Tabafwaya ukucita ifipuseneko ne fyo bambi balecita. “Abafyashi bandi tabafwaya nakwata foni. Kanshi abanandi nga balomba namba yandi e lyo nabeba ukuti nshakwata foni, banjeba ukuti: ‘Apo upelele tawakwata foni? Bushe uli ne myaka inga?’ Nga nabeba ukuti ndi ne myaka 13, balang’ufwila uluse pantu bamona ukutila ningile fye ukukwata foni.”—E fyalandile Mary.

   IFYO ULINGILE UKUTOTONKANYAPO: Bushe kwaliba amafunde abafyashi bakupeela ayalenga ulecita ifyapusanako ne fyo bambi bacita? Bushe ulakonka ayo amafunde?

•   Tabafwaya ukulabacusha ku banabo. “Abana be sukulu abengi tabatemwa umuntu nga napusanako ku bengi mu fyo acita, mu fyo alanda, nelyo fye imipepele yakwe. Nga ca kuti ifyo ulecita nafipusanako ne fyo bambi balecita, abantu abengi balamona kabili kuti balafwaya ukulakucusha.”—E fyalandile Olivia.

   IFYO ULINGILE UKUTOTONKANYAPO: Bushe balikucushapo pa mulandu wa kuti tawacitileko ifyo abengi balecita? Finshi wacitile pa kuti baleke ukukucusha?

•   Tabafwaya ifibusa fyabo ukubapata. “Nale-esha ukucita ifyo abanandi naleba nabo balecita. Nalepashanya imilandile ya banandi. Naleseka nangu ca kuti tapali ifiweme. Nalekonkelela abanandi nga balepumya umuntu, nangu ca kuti nalishibe ukutila ukucita ifi takwawama.”—E fyalandile Rachel.

   IFYO ULINGILE UKUTOTONKANYAPO: Bushe calicindama sana ukutemwikwa ku banobe? Bushe inshita imo walitendeke ukucitako ifyo abanobe bacita pa kuti fye bakutemwe?

•   Inshita shimo nga watendeka ukukonkelela abanobe pa kuti fye bakutemwa, te kuti bakutemwe no ku kutemwa. Cinshi twalandila ifi? Pantu abantu kuti bamona ukuti te fyo waba lelo uleifungushanya fye. Brian uuli ne myaka 20 alandile ukuti: “Ilingi line abanandi tabalentemwa nga ca kuti natendeka ukucita ifyo nshalecita pa mulandu fye wa kufwaya ukutemwikwa kuli bena. Nalimwene ukuti cisuma sana ukulacita ifyo ucita, pantu abantu baleshiba nga ca kuti uleifungushanya pa mulandu fye wa kuti ulefwaya bakutemwe.”

   ICISUMA ICO WINGACITA: Tontonkanya sana pa fyo umona ukuti fyalicindama sana. Baibolo itila: “Mwishibe bwino bwino ifyacilapo ukucindama.” (Abena Filipi 1:10) Kanshi ufwile ukuyipusha auti, ‘Cinshi cacindamapo sana pa kulakonkelela abanandi pa kuti fye bantemwe, na pa kutwalilila ukulacita ifisuma ifyo ncita?’

   “Tamwaba ubusuma ubuli bonse mu kukonkelela abanobe abacita ifyabipa pa kuti fye bakutemwe. Pantu ukucita ifi takwakalenge abantu bakakutemenweko, kabili takwakalenge ukabe umuntu umusuma.”—E fyalandile James.

•   Ukukonkelela abanobe pa kuti fye bakutemwe kuti kwalenga walafilwa ukulanda ifyo uleumfwa. Ukucita ifi kuti kwalenga walabika fye amano ku kucita ifyo ulemona ukutila kuti fyalenga abantu bakutemwa. Umulumendo wacaice Jeremy alandile ukuti: “Nalecita fye icili conse pa kuti abanandi bantemwe, nangu ca kuti fimo ifyo nalecita fyalengonawila ishina. Natendeke ukulakonkelela fye abanandi ica kuti nalecita fyonse ifyo balefwaya.”

   ICISUMA ICO WINGACITA: Mu cifulo ca kulaalukaaluka nga filya lufwinyemba acita, ufwile ukwishiba ifisuma ifyo ulingile ukulacita kabili ulecita ifyo fine lyonse. Mwaliba ubusuma mukucita ifi, pantu Baibolo itila: “Wilacita ifintu pa mulandu fye wa kuti abantu abengi e fyo balecita.”—Ukufuma 23:2, e filanda Baibolo ya Holy Bible—Easy-to-Read Version.

   “Nale-esha ukulanga abanandi ukuti nalitemenwe fyonse ifyo batemenwe pamo nge nyimbo batemenwe, ifyangalo baleteya, ifya kufwala, e lyo ne fintu fimbi. . . Nalefwaya ukuba ifyo baali. Abanandi bafwile balimwene ukuti ico nalecitila filya ni co nalefwaya fye bantemwe. Bonse balishibe, ukubikako na ine wine. Nalyumfwile sana ububi kabili nshaishibe bwino ifyo natemenwe. Nalisambilile ukuti taulingile ukulacitako ifyo abanobe bacita pa kuti bakutemwe, pantu te bonse abengakutemwa nangu ca kuti ulebankokelela. Nomba ici tacilolele mu kuti ufwile ukuleka ukucita ifingalenga wapanga ifibusa. Ulingile ukutekanya kabili ufwile ukulaibukisha ukuti palapita inshita pa kuti umuntu apange ifibusa na pa kuti atendeke ukucita ifintu ngo mukalamba.”—E fyalandile Melinda.

•   Ukufwaya ukutemwikwa ku bantu kuti kwalenga waba ne mibele yabipa. Ifi twalandapo e fyacitikiile umufyala wa kwa Chris. Chris alandile ukuti: “Apo umufyala wandi alefwaya ukutemwikwa ku banankwe, alitendeke ukucita ifintu ifyo ashalecita kale pamo ngo kubomfya imiti babinda. Alikunkwime mu kubomfya imiti babinda ica kuti no kufwa nga alifwile.”

   ICISUMA ICO WINGACITA: Ulesengauka ukuba pamo na abantu abalanda no kucita ifintu ifilanga ukuti tababa ne mibele iisuma. Baibolo itila: “Uule-enda na ba mano akaba uwa mano, lelo uwangala na bawelewele akacula.”—Amapinda 13:20.

   “Kwena inshita shimo kuti watendeka ukucitako fimo ifyo bambi bacita pa kuti mube ifibusa. Lelo taulingile ukulacitako ifyabipa ifyo bacita pa kuti fye babe ifibusa fyobe. Abantu abengaba ifibusa fyobe ifisuma bakakutemwa nga ca kuti tauleifungushanya.”—E fyalandile Melanie.

   Ifyo wingacita: Nga ulefwaya ukupanga ifibusa, wilabika fye amano ku batemwa ifyo watemwa. Lelo ulebika amano ku bantu abatemwa ifya kwa Lesa, ababa ne mibele iisuma kabili abacita ifyo waishiba ukuti fisuma.