•  Bushe ningile ukubweshako umubili?

•  Ni nshila nshi iisuma iya kubweseshamo umubili?

•  Ifyo wingacita

•  Ifyo abanobe balandapo

 Abacaice bamo balanda ukuti balefwaya ukubweshako umubili. Na lyo line . . .

•   Abengi babika amano ku fyo bamoneka, ukucila ukubika amano ku kuba no bumi ubusuma. Balesha ukucita ifintu ifyo bamona ukutila kuti fyalenga babwesha bwangu umubili pamo nga ukulalya fye limo limo no kunwa umuti uwingalenga baonda bwangu. Ukucita ifi ilingi line takubomba, kabili inshita shimo kuti kwakuletelela.

   “Abakashana bamo balatendeka ukulalya fye limo limo pa kuti bonde bwangu. Lelo ukucita ifi ilingi line kulalenga umubili ukukanaba bwino, kabili palapita inshita pa kuti umubili ube bwino na kabili.”—E fyalandile Hailey.

•   Abengi abamona kwati baliina, tabaina na kwina. Lelo nga bailinganya kuli bambi nelyo nga bamona ifyo abasabankanya ifya kusabankanya balanda pa Intaneti na pa milabasa, bamona kwati baliina.

   “Ilyo nali ne myaka 13, naleilinganya ku fyo abanandi balemoneka. Naletontonkanya ukutila nga nalamoneka nge fyo bamoneka, e lyo bakantemwa sana. Kanshi nalemona kwati mfwile ukonda sana.”—E fyalandile Paola.

 Nomba abacaice bamo bena, balingile fye ukubweshako umubili. Ukulingana na lipoti ya ba World Health Organization . . .

•   Abacaice amamilioni nalimo 340 abali ne myaka 5 ukufika ku 19 mwi sonde lyonse baliina ukucila mu cipimo.

•   Mu 1975 abacaice abali ne myaka 5 ukufika ku 19 abainine ukucila mu cipimo bali fye amapesenti 4. Lelo mu 2016 balilundilweko ukufika ku mapesenti 18.

•   Mu fyalo ifingi mwi sonde fye lyonse, caliseeka abantu ukuba abaina ukucila mu cipimo, ukucila ukuba abaonda sana.

•   Na mu fyalo ifipiina caliseeka abantu ukuba abaina ukucila mu cipimo, ukubikako fye na mu mayanda umo abantu bashilya ifya kulya umwaba umulyo sana.

 Ni nshila nshi wingasalapo ukubomfya pali ishi?

1.   Ukulalya fye ifya kulya limo limo.

2.   Ukulatukusha umubili no kulalya ifya kulya umwaba umulyo.

3.   Ukulanwa umuti uwingalenga umuntu ukonda.

 Icasuko ca cine: Inshila yalenga bubili: Ukulatukusha umubili no kulalya ifya kulya umwaba umulyo.

 Ukulalya fye ifya kulya limo limo nelyo ukuleka ukulya ifya kulya fimo, kuti kwalenga waonda bwangu. Lelo ukucita ifi te kuti kulenge waba no bumi ubusuma, kabili kuti kwalenga waisaina ukucila mu cipimo nga watendeka ukulya nge fyo walelya kale.

 Nomba nga ca kuti ifyo ulefwaya kuba no bumi ubusuma, ukatemwa ifyo ukulamoneka ne fyo ukalaumfwa. Ba Dr. Michael Bradley balembele ukuti: “Inshila iisuma sana, iingalenga waba no bumi ubusuma sana, kabili iingalenga watwalilila ukuba no mubili uwalinga . . . Kwalulako fimo ifyo ucita mu bumi ifyo ukatwalilila ukucita lyonse.” a Finshi ulesambililako kuli fi? Nga ca kuti ulefwaya ukubweshako umubili, taufwile ukulatontonkanya pa kuleka ukulya ifya kulya fimo nelyo ukulalya fye limo limo, lelo ulingile ukutontonkanya pa kwalulako fimo ifyo ucita mu bumi.

 Baibolo itila tulingile ukuba “abatekanya,” e kutila tulingile ukuba abatekanya na lintu tulelya. (1 Timote 3:11) Kabili yalilanda ukwabula ukupita na mu mbali ukuti tatulingile ukuba abaliili. (Amapinda 23:20; Luka 21:34) Ilyo uletontonkanya pali aya amashinte ya mu Baibolo, ule-esha ukulacita ifyakonkapo pa kuti uleba no bumi ubusuma:

•   Uleishiba ifyo cipilibula ukulya ifya kulya ifya mulyo.

   Taulingile ukucilamo ukubika amano ku fyo ulya, lelo ukwishibako fimo pa fya kulya ifingalenga waba no bumi ubusuma, kuti kwakwafwa sana. Kabili ukulya ifya kulya ifingalenga waba no bumi ubusuma, e nshila iisuma sana iingakwafwa ukuba no mubili uwalinga.

•   Uletukusha umubili lyonse.

   Tontonkanya pa fyo wingalacita cila bushiku pa kuti uletukushako umubili. Ku ca kumwenako, mu cifulo ca kubomfya icikwepe, kuti cawama ukunina amatabo. Kabili mu cifulo ca kwikala fye no kulateya ifyangalo pa kompyuta nelyo pa foni, limo kuti cawama waya ule-enda no kololako amolu.

•   Mu cifulo ca kulalya ifya kulya umushaba umulyo, ulelya ifya kulya ifingalenga waba no bumi ubusuma.

   Sophia uwacaice uuli ne myaka 16 atile: “ndesha ukubika mupepi ifya kulya ifingalenga naba no bumi ubusuma, pamo nga ifisabo no musalu. Ici cilenga lyonse ilyo ndefwaya ukulya ndelya ifya kulya umwaba umulyo.”

•   Uleteka umutima ilyo ulelya

   Abantu bamo balalya lubilo lubilo ica kuti tabeshiba no kuti baikuta. Kanshi uleteka umutima ilyo ulelya. Ulebala walolelako panono ilyo ushilabwekelapo no kuya mu kubula ifya kulya na fimbi. Ukucita ifi kuti kwalenga waishiba ukuti kanshi nawikuta, taulingile ukuliilapo ifya kulya na fimbi.

•   Uleishiba ifingalenga waina ifyaba mu fya kulya ifyo ulelya.

   Ulebelenga ifyalembwa pa fya kulya ifyo ulelya, pa kuti uleishiba ifyabamo ifingalenga waina. Pa fya kulya ifingalenga waina paba ifya kunwa ne fya kulya ifyalowa, e lyo ne fya kulya ifingi ifyo baipikila limo ifyo bashitisha mu fikuulwa bashitishamo ifya kulya.

•   Wilacilamo ukubika amano ku fya kulya ifingalenga waina.

   Sara uwa myaka 16 atile: “Inshita imo nalebika sana amano ku fya kulya ifingalenga naina ica kuti nga namona fye ifya kulya pa mbale, naletontonkanya fye pa bwingi bwa fyabamo ifingalenga naina!” Taulingile ukucilamo ukubika amano ku bwingi bwa fili mu fya kulya ifingalenga waina, nga filya akauntanti acita pa kupenda indalama. Inshita shimo kuti walya ifya kulya ifisuma nangu ca kuti muli ifingalenga waina.

 Ifingakwafwa: Kuti walanda na ba dokota nga ca kuti nausakamikwa sana pa fyo waina. Ukulingana ne fyo baishiba umbili obe, badokota kuti bakweba ifingakwafwa ifyo wingalacita pa kuti ube no bumi ubusuma.