Tutile uko wile mukutandala nakuwama icine cine kabili ulefwaya wishibishe abanobe ukuti uko wile nakuwama! Kuti wabeshibisha shani? Bushe ufwile

1.   ukutumina bonse amakalata nelyo utu makardi apali icikope cobe?

2.   ukulembela abanobe bonse amameseji nelyo ama email?

3.   ukutuma ifikope pa Intaneti?

 Ilyo basokulu na banokokulu bali nga iwe, nalimo balecita fye ifili pa “A.”

 Ilyo abafyashi bobe bali nga iwe, nalimo balecita ifili pa “B.”

 Apo abacaice abengi muno nshiku balikwata insambu sha kubomfya Intaneti, batemwa ukucita ifili pa “C.” Bushe na iwe e fyo watemwa ukucita? Nga e fyo watemwa ukucita, cino cipande calakwafwa ukwishiba ifyo ulingile ukucenjelako.

•  Busuma nshi bwabamo?

•  Bubi nshi bwabamo?

•  Ifyo wingacita

•  Ifyo abaice banobe balandapo

 Kuti watuma apo pene fye. “Ilyo ndeya mu kutandala ku cifulo cimo nelyo nga tuleangala ne fibusa, kuti natuma ifikope pa Intaneti lilya line tuleangala.”—E fyalandile Melanie.

 Cintu ca-anguka. “Cintu ca-anguka ukumona ifikope ifyo abanandi babikile pa Intaneti no kwishiba ifyo bali, ukucila ukubalembela meseji nangu e-mail pa kuti njishibe ifyo bali.”—E fyalandile Jordan.

 Cilalenga ulelanshanya nabo lyonse. “Abanandi bamo e lyo na balupwa lwandi bamo bekala ukutali sana. Kanshi nga namona ifikope batuma pa Intaneti, imona fye kwati tulamonana nabo cila bushiku!”—E fyalandile Karen.

 Kuti wailetelela. Nga ca kuti kamera yobe yalikwata akalanga incende uko uli ilyo ulekopwa ifikope, ninshi abalemona ifikope uletuma pa Intaneti kuti baishiba ifyebo ifingi pali iwe. “Ukutuma ifikope, amavidio nelyo ifyapalako pa Intaneti pamo ne fyebo ifilelanga icifulo uliko, kuti kwalenga abantu abakwete programu ya pa kompyuta iilanga incende umuntu aliko kabili abafwaya ukucita ifyabipa ku bantu banabo, baishiba uko uli.”—E fyo balembele pa webusaiti ya ba Digital Trends.

 Na kuba ifipondo fimo filafwaisha ukwishiba nga ca kuti tauli pa ng’anda. Muli lipoti imo iyo balembele pa webusaiti ya ba Digital Trends, batile ifipondo fyalingiile mu mayanda 18 ninshi bonse pa mayanda tabalipo. Bushe ifipondo fyaishibe shani ukuti pali yalya mayanda tapaali abantu? Fyaliile pa Intaneti no kumona ifyo abaleikala pali yalya mayanda babikile pa Intaneti ifyalelanga ukuti tabali pa mayanda, kabili fyalibile ifipe ifingi ifyo bengashita mu ndalama ukucila pa madola ya ku America 100,000 (ukucila K1,200,000.)

 Kuti wasangapo ifyabipa. Abantu bamo tabomfwa insoni ukutuma ifili fyonse pa Intaneti pa kuti abali bonse bafimone. Sarah uuli ne myaka 18 atile: “Cilabipa sana nga waya pa Intaneti e lyo watendeka ukumona ifyo abantu abo ushaishiba batuma. Ukucita ifi kuti kwaba kwati kuya uletandala mu musumba uo ushaishiba ukwabula mapu, kabili kuti wasanga naufika na ku cifulo uko tawacilafwaya ukuya.”

 Kuti ca kusendela sana inshita. Yolanda uuli ne myaka 19 atile, “Calyanguka ukulafwaya ukumona fyonse ifyo bamo batumine pa Intaneti kabili kuti walafwaya ukubelenga fyonse ifyo bambi balandilepo. Ici kuti calenga walalolesha fye pa foni inshita yonse pa kuti umone ifipya ifyo batumine.”

 Samantha umukashana uuli ne myaka 13 na o atile, “Naliipimina inshita mfwile ukubomfya ku kumona ifili pa Intaneti.” Alandile no kuti: “Nga ca kuti wasalapo ukulatuma no kumona ifikope pa Intaneti, ninshi ulingile ukulailama.”

•   Ulingile ukulaesha na maka ukukanalamona ifyabipa ilyo uli pa Intaneti. Baibolo itila: “Nshakabike icinangwa nangu cimo pa ntanshi yandi.”—Amalumbo 101:3.

   “Libili libili ndabebeta ifyo abo nanshanya nabo pa Intaneti babikapo, kabili nga namona ukuti balebikapo ifyabipa, ndaleka ukulalanshanya nabo.”—E fyalandile Steven.

•   Wilalanshanya na bantu abashacindika ifyo wasuminamo, pantu kuti balenga waleka ukuba ne mibele iisuma. Baibolo itila: “Mwilufiwa. Ukwampana pamo na babi kulonaula imibele isuma.”—1 Abena Korinti 15:33.

   “Te kuti ciwame ukulaya pa mawebusaiti abantu babikapo ifikope pa mulandu fye wa kuti abantu abengi baliyeshiba. Pantu ilingi line pa mawebusaiti ya musango uyu epo basuusha ifyo abantu basuminamo, kabili epo batuma ne fikope fye shiku nelyo ifintu fimbi ifyabipa.”—E fyalandile Jessica.

•   Uleipimina inshita wa kulabomfya ukuya pa Intaneti e lyo ne miku ufwile ukubika ifikope pa Intaneti. Baibolo itila: “Cenjeleni, mwilaenda kwati bawelewele lelo mule-enda nga ba mano, mulebomfya bwino inshita yonse iyo mwashukila.”—Abena Efese 5:15, 16.

   “Nalileka ukulanshanya na bantu ‘ababika ifikope ifingi’ pa Intaneti. Ku ca kumwenako, abantu bamo nga baya mu kwangala ku lulamba lwa bemba, kuti babika ifikope pa Intaneti ifya musango umo wine ifili 20, ifyo bakopelwe. Te kuti utemwe ukulatamba ifikope ifilemoneka fye cimo cine! Kabili kuti capoosa inshita iikalamba pa kuti upwishe ukutamba ifikope fyonse!”—E fyalandile Rebekah.

•   Ufwile ukushininkisha ukuti ifikope ulebika pa Intaneti tafilengele abalefimona balamona kwati ulayumfwa. Paulo uwalembeleko Baibolo atile: “Nde-eba imwe bonse ukuti mwilaitunga ukucila pa fyo mwaba.” (Abena Roma 12:3) Wilatontonkanya ukuti abanobe balatemwa sana ifikope fyobe ne fyo ulecita.

   “Abantu bamo balaikopa ifikope ifingi sana no kufibika pa Intaneti. Nga uli munandi ninshi nalishiba ifyo umoneka, kanshi taulingile ukulantumina ifikope fyobe inshita yonse!”—E fyalandile Allison.