Umwaume umo atile: “Ukutumishanya amavidio, ifikope nelyo amashiwi ya fye shiku pa foni nakuseeka muno nshiku. Nga watampa fye ukutumishanya no muntu amameseji, tapakokola, kuba ukutendeka ukutumishanya ifikope fye shiku.”

 Mulandu nshi abantu batemenwa ukutumishanya ifye shiku? Mu nyunshipepala ya The New York Times, mwali amashiwi yalandile Loya uwasambilila sana aya kuti: “Imisepela batontonkanya ukuti ukusunga icikope muli foni ica muntu uo batemwa uushifwele, e bwaume, nelyo e bukashana. Ciba kwati cishibilo ca pa foni yobe.” Umukashana umo atile: “E nshila iisuma iya kulaalilamo no mutemwikwa obe pantu te kuti ukwate ifumo nelyo ukumwambukisha ubulwele.”

 Fimbi ifilenga imisepela ukulatumishanya ifye shiku ni fi:

•   Bafwaya ukubimbula uo balefwaya ukulaenda nankwe.

•   Bamo nabo umuntu nga abatumina ifye shiku, batontonkanya ukuti nabo balingile ukumutuminako.

 Nga watumina umunobe icikope ca fye shiku pa foni, ico cikope kuti cafika na ku bantu abengi, kabili te kuti wishibe ifyo balecita ne co icikope nelyo ifyo abantu bengalakumona. Ba Amanda Lenhart, abakalamba mu kabungwe ka Pew Research Center akafwailishe pa kutumishanya ifye shiku batile: “Muno nshiku calyanguka sana ukutuma, ukupokelela, no kusunga ifye shiku e lyo no kulangako abantu bambi pa kuti imibele yabipa iya mwine wa fikope ishibikwe.”

 Ificitika Limo

•    Abo batumina ifikope fya kuti umuntu tafwele, balatuminako abanabo abengi pa kuti babasekeshe.

•    Abalumendo abomfwa ububi umukashana nga aleka ukwenda nabo, balatuminako bambi ifikope fye shiku ifya uyo mukashana pa kuti bamuseebanye

 ICO UFWILE UKWISHIBA! Ilingi line umulandu uo bapeela umuntu nga atuma ifikope na mashiwi ifye shiku, ni ulya wine bengapeela uwaulungana no mwana nelyo uulelanga abana ifye shiku. Abaice bamo abatuma ifyebo ne fikope ifye shiku, balabatwala na ku cilye.

 Baibolo itila caliba fye bwino ku baupana ukupanga icupo. (Amapinda 5:18) Lelo Baibolo tayapita na mu mbali pa kweba abashaupana ukutaluka ku bulalelale. Umfweni ifyo aya Malembo yalanda:

•   “Ubulalelale no kukowela kwa musango onse nelyo ukufwaisha ukukwata ifingi te kwesha no kulafilumbula. . . . Te kwesha ukuba ne myendele ya nsoni nangu imilandile ya buwelewele nangu imipuulwe yabipa.”​—Abena Efese 5:​3, 4.

•   “Ipayeni ifilundwa fya mubili wenu umumonekela imibele yabipa, e kutila ubulalelale, ukukowela, insuuna, ulunkumbwa, no mufimbila.”​—Abena Kolose 3:5.

 Aya malembo tayatusoka fye pa “bulalelale” (ukulaala no muntu uushili mwina mobe), lelo yatweba no kutaluka ku “kukowela” (e kutila ukwampana kwa baume na banakashi konse fye ukushasanguluka), e lyo na ku “nsuuna” (te nsuuna iba pa baupana lelo ni ilya iingalenga umuntu ukucita ubulalelale).

 Yipushe ukuti:

•   Mulandu nshi ukutuma ifikope fya muntu uushifwele kwabela pa fintu ‘ifyakowela’?

•   Bushe ukucita ifi kulenga shani umuntu ukuba ne “nsuuna”?

•   Mulandu nshi cabipila ukutamba nelyo ukutumina bambi ifikope fya muntu uushifwele?

 Amalembo yakonkapo yaletweba umulandu uukalamba uo tushilingiile ukutuma ifye shiku.

•   “Uibikilisheko ukuipeela kuli Lesa ngo muntu uo asuminisha, umubomfi uushingaba ne nsoni pa mulimo wakwe.”​—2 Timote 2:15.

•    “Imwe mufwile ukuba ne mibele ya mushilo ne milimo ya bukapepa.”​—2 Petro 3:11.

 Ifi fikomo filetulanga ubusuma bwaba mu kuba ne mibele isuma. Nga walikwata imibele isuma, ta wakulasakamikwa ukuti ifyo ucita fikalenga ukaleumfwa sana ububi ku ntanshi.​—Abena Galatia 6: 7.

 Yipushe ukuti:

•    Bushe naba shani?

•    Bushe nalibika amano ku fyo abantu batontonkanya pali ine?

•    Bushe ndomfwa bwino ukucita ifintu ifikalifya bambi?

•    Bushe ukutuma ifye shiku kukalenga abantu bakalemona shani?

•    Bushe ukutumina bambi ifye shiku pa foni kuti kwalenga abafyashi batwalilila ukuncetekela?

 ILYASHI LYA CINE “Umunandi umo ale-enda no mulumendo mu bumfisolo. Pa numa, batumishenye ifikope baikopele ninshi tabafwele. Tapapitile ne nshiku shibili, bawishi ba munandi baceecetele ifyali muli foni yakwe no kusangamo ifye shiku. Balyumfwile ububi icine cine. Ilyo balandile nankwe, alisumine no kubeba fye fyonse. Nalishiba ukuti alyumfwile ububi pa fyo acitile, lelo abafyashi bakwe balipapile kabili balikalipe sana! Katwishi nga bakatala abamucetekela.”

 Ifyo caba ni fi: Ukutuma ifye shiku pa foni kulenga abantu ukusuula uulefituma no ulepokelela. Umukashana umo uo bapatikishe ku mulumendo ale-enda nankwe ukulamutumina ifye shiku atile: “Ndomfwa ububi sana pa co nacitile.”

 Apo ukutuma ifye shiku kuti kwakuletelela no kuletelela bambi, kuti cawama wakonka filya Baibolo yalanda ukuti:

•   “Fulumuka ulunkumbwa lwa mu bulumendo” na mu bukashana.​—2 Timote 2:22.

•   “Lengeni amenso yandi ukukanalolesha ifya fye.”​—Amalumbo 119:37.

 Tontonkanya pa fyo wingakonka ifyo Baibolo ilanda ilyo fimo fyacitika. Belenga ifyo Janet alandile e lyo usalepo icingawama ukucita.

 “Bushiku bumo nakumene no mulumendo kabili twapeleshenye amanambala ya foni. No mulungu tawapwile, anjebele ukuti njikope ninshi mfwele fye utwa mu kati e lyo imutumine ifyo ifikope.”​—Janet.

 Cinshi Janet alingle ukucita? Nga ni we kuti wacita shani?

•  A Nalimo kuti watila: ‘Tapali icilubene, nalamutumina. Na kuba nga twaile ku kowa, kuti amona ninshi mfwele fye utwa mu kati.’

•  B Nalimo kuti watila: ‘Nshishibe ico alefwaila icikope ca musango yu. Kamutumine icikope icishilelanga sana umubili wandi imone ifyo alacita.’

•  C Nalimo kuti wailuka ukuti: ‘Uyu mulumendo eminine fye pa kuulungana na ine. Nalafuta iyi meseji.’

 Amashiwi yali pa C e yalelanga icingawama ukucita, te fyo? Na kuba Baibolo itila: “Umuntu wa mano alamona uko ubwafya buleisa, no kubutalukako alabutalukako; imbulwa mano yena ilabulungama, e lyo kabili pa numa yalalanguluka.”​—Amapinda 22:​3, The Bible in Bemba iya mu 1983.

 Ifi twalandapo filetulanga icikalamba icilenga abakashana na balumendo ukulatumishanya ifye shiku, e lyo no kucita ifintu ifyabipa: Bushe ulasala bwino ifibusa? (Amapinda 13:20) Sara, umukashana umo atile: “Tufwile ukula-angala na bashifwaya ukucita ifyabipa.” Delia alisuminishe ifyalandile Sara pantu na o atile: “Ifibusa fimo, tafitukoselesha ukucita ifyalungama, lelo filenga fye tulecita ifyabipa. Ifibusa fyobe nga bacita ifyo amafunde ya kwa Lesa yalesha, ninshi kuti balekukoselesha ukulacita ifyo waishiba ukuti tafyalungama. Bushe ifyo e fyo wingatemwa?”