Abana abengi balikwata amafoni ayaya pa Intaneti kabili balayabomfya nga bali beka mu miputule yabo. Bubi nshi bwabamo mu kupeela umwana wenu foni iiya pa Intaneti? Busuma nshi bwabamo? Cinshi cingacitika nga ca kuti umwana wenu alepoosa inshita iikalamba pa foni?

•  Ifyo mulingile ukwishiba

•  Ifyo mulingile ukutontonkanyapo

•  Bushe na imwe namuipekanya?

 Ubusuma Bwaba mu Kukwata Foni

•   Abana balacingililwa kabili abafyashi tabasakamikwa. Ba Bethany abakwata abana babili imisepela batile: “Muno calo mulacitika ifintu ifyabipa ifingi. Kanshi abana bafwile ukukwata inshila ya kulandilamo na bafyashi nga kwacitika fimo.”

   Ba Catherine abafyashi nabo balandile ukuti: “Amafoni yamo yalikwata ama app aya kuti nga watumina umwana obe kuti waishiba uko ali.”

•   Abana kuti baibomfya ku fya ku sukulu. Ba Marie abafyashi balandile ukuti “Abana balabatumina ifya ku sukulu ukubomfya amameseji ya pa Intaneti nelyo aya pa foni kabili balalanda na bakafundisha babo ukubomfya ishi nshila.”

 Ububi bwaba mu kukwata foni iiya pa Intaneti

•   Ukupoosa inshita iikalamba pa foni. Imisepela ilapoosa inshita iikalamba pa foni. Na bafyashi nabo bene balapoosa inshita iikalamba pa mafoni nga filya fine abana babo bacita. Ba Thomas Kersting balembele mu citabo cabo ukuti: “Indupwa shimo shaba kwati bantu abashaishibana abali pamo lelo abalelolesha fye pa mafoni yabo.” *

•   Ukutamba ifye shiku. Abafwailikisha bamo basangile ukuti cila mweshi ukucila pali hafu ya misepela mwi sonde lyonse balatamba ifye shiku pantu calyanguka ukusanga ifye shiku pa Intaneti ukubomfya amafoni. Ba William abafyashi abakwata abana babili imisepela batile: “Ukupeela umwana foni iiya pa Intaneti kuti kwalenga aletamba ifye shiku konse kuntu ali.”

•   Ukulafwaya ukuba na foni lyonse. Abantu abengi teti bekale ukwabula foni yabo. Nga yaluba balasakamana sana, tabeshiba ifya kucita kabili balalwala. Abafyashi bamo batila abana babo nga bali pa foni balaba no musaalula. Ba Carmen batile: “Nga ndefwaya ukulanda no mwana ilyo ali pa foni, alanshuluka nelyo ukulanda amashiwi ya musaalula pantu tafwaya ukumupumfyanya.”

•   Ububi na bumbi ubwaba mu kukwata foni iiya pa Intaneti. Amafya yambi ayaba mu kubomfya foni iiya pa Intaneti ya kuti, kulaba ukupumya abantu pa Intaneti, ukutumishanya amashiwi, amavidio, ne fikope fye shiku. Kabili kuti kwalenga no muntu alwala amalwele yambi pa mulandu wa kukontama sana na pa mulandu wa kukanalaala. Abacaice bamo balabomfya ama app ayamoneka kwati yaliba fye bwino, pamo nga calculator lelo balabikamo ifintu ifyo bashifwaya abafyashi babo ukumona.

   Ba Daniel abakwata umwana umukashana batile: “Foni iiya pa Intaneti ilalenga umwana ukulamona fyonse ifyaba pa Intaneti, ifisuma ne fibi.”

•   ‘Bushe umwana wandi alingile fye ukukwata foni iiya pa Intaneti?’

   Baibolo itila: “Uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.” (Amapinda 14:15) Kanshi mufwile ukuyipusha ukuti:

   ‘Bushe ico ndefwaila umwana wandi ukuti akwate foni ni co ndefwaya ukulaishiba bwangu ifingamucitikila nelyo kuli umulandu umbi? Bushe nintontonkanyapo bwino pa busuma bulimo e lyo no bubi ubwingafumamo? Bushe pali fimbi ifyo ningamupeela ukucila ukumupeela foni iiya pa Intaneti?’

   Abafyashi bamo ba Todd batile: “Amafoni ayashiya pa Intaneti ayo mwingapeela umwana e ko yaba kabili no kulanshanya kuti mwalanshanya fye bwino nankwe nelyo ukumulembela meseji. Na kuba tayakosa no mutengo.”

•   ‘Bushe umwana wandi kuti abomfya fye bwino foni iiya pa Intaneti?’

   Baibolo itila: “Amano ya wacenjela yamulenga ukwishiba imibele yakwe.” (Amapinda 14:8) Kanshi mufwile ukuipusha ukuti:

   ‘Cinshi calenga nshininkishe ukuti umwana wandi kuti namucetekela? Bushe tulalanshanya fye bwino bwino no mwana wandi? Bushe umwana wandi lyonse alalanda icishinka nelyo limo alamfisako fimo, ku ca kumwenako, bushe alamfisa ifibusa fyakwe? Bushe alailama ilyo alebomfya ifintu fimbi pamo nga TV, tabuleti, nelyo kompyuta?’ Abafyashi bamo ba Serena batile: “Foni iiya pa Intaneti yaliba fye bwino lelo kuti yaletelela umwana. Kanshi mulingile ukutontonkanyapo sana nga ca kuti umwana acili umwaice.”

•   ‘Bushe ninjipekanya ukucingilila umwana wandi pa kuti alebomfya bwino foni?’

   Baibolo itila: “Sambilisha umwaice umo afwile ukubela.” (Amapinda 22:6) Kanshi mufwile ukuyipusha ukuti:

   ‘Bushe nalishiba ifya kubomfya foni ica kutila kuti nasambilisha umwana wandi ifya kuibomfya pa kuti taimuletelele? Bushe nalishiba ifya kuikoma pa kuti umwana wandi elamona ifintu fimo ifyabipa ifyaba pa foni? Kuti nacita shani pa kuti umwana wandi eshibe ifya kubomfya foni?’ Ba Daniel abo tulandilepo kale batile: “Ica bulanda ca kuti abafyashi abengi balapeela abana babo foni iiya pa Intaneti lelo tabeshiba ne fyo abana babo baibomfya.”

 Icishinka ca kuti: Abafyashi balingile ukusambilisha abana babo ifyo bengalabomfya bwino foni iiya pa Intaneti. Icitabo ca Indistractable citila: “Abana abengi cilabakosela ukukanapoosa inshita iikalamba pali foni, maka maka abafyashi babo nga tabeshibe ifyo baleibomfya nelyo nga tabalebasambilisha ifyo bafwile ukulaibomfya.”