Bushe mukwata fye indalama ishinono pa mulandu wa fintu ukwafya mwi sonde? Ifikuko, ifinkukuma, ifimfulunganya, inkondo ne fintu fimbi filalenga imikalile ukwafya mu calo. Nga mwaleka ukukwata indalama mu kupumikisha fye kuti mwasakamikwa, lelo kwaliba fimo ifyo Baibolo yalandapo ifingamwafwa.

 Ishinte lya mu Baibolo: “Nalisambilila inkama . . . iya kukwata ifingi ne ya kubulwa.”—Abena Filipi 4:12.

 Nangu ca kuti mukwata fye indalama ishinono pali ino nshita, kuti mwasambilila ukubomfya bwino isho shine ndalama ishinono mukwata. Nga mwasumina bwangu ukuti ifintu nafyaluka mwacitapo na cimo, cikamwangukila no lupwa lwenu ukulaikala ukulingana ne ndalama mukwata.

 Mufwile ukwishiba utubungwe twa buteko nelyo fye utubungwe tumbi utwingamwafwilishako. Mufwile ukulembelako bwangu bwangu pantu bapeela fye inshita iinono iya kuti abantu abalefwaya ubwafwilisho balembeshe.

 Ishinte lya mu Baibolo: “Abantu nga tabalelanshanya amapange yalafulungana, lelo ukuli abapanda amano abengi amapange yalafikilishiwa.”—Amapinda 15:22.

 Mufwile ukulanshanya ifyo ifintu fili na bena mwenu na bana benu. Nga ca kuti mwalanshanya bwino, bonse mu lupwa kuti baishiba ukuti ifintu na fyaluka. Nga baishiba, bonse pa ng’anda kuti balebomfya bwino ifintu ukwabula ukuba no bonaushi, ne ci kuti calenga mulekumanisha ukukwata ifyo mukabila mu ndalama fye ishinono.

 Ishinte lya mu Baibolo: “[Ikaleni] pa nshi no kupenda ishingapooswapo.”—Luka 14:28.

 Nga ca kuti mwatendeka ukukwata fye indalama ishinono, calicindama ukwishiba ifya kubomfya indalama shenu shonse. Mufwile ukulemba ifyo mulekabila ukushita ukulingana ne ndalama mule-enekela ukukwata pa mpela ya mwenshi. Ico mufwile ukucita nomba kulembela kabela ifyo mu kashita muli uyo mwenshi, nangu ca kutila kuti mwaisa-alulako mumo mumo. Pa ndalama mutendeke ukukwata cila mweshi, mulesungapo shimo isho mwingabomfya nga kwacitika ifyabula ukwenekela.

 Ifyo mwingacita: Ilyo mulelemba ifya kushita, mwilalaba ukubikapo no tuntu utunono. Kuti mwapapa indalama mwingalaposa ku tuntu fye utunono nga ca kuti tamuletulemba. Ku ca kumwenako, umwaume umo ailwike ukuti alebomfya indalama ishingi sana cila mwaka ku kushitamo fye babogamu nelyo cungamu.

 Ishinte lya mu Baibolo: “Mwishibe bwino bwino ifyacilapo ukucindama.”—Abena Filipi 1:10.

 Mulelinganya indalama mukwata ku fyo mushibomfya, lyena mulemona ifyo mwingafumyapo pa kuti muleshita ifilingene ne ndalama mukwata. Kuti mwatontonkanya pa fyakonkapo:

•   Imyendele. Nga ca kuti mwakwata imyotoka shibili, bushe te kuti ciwame nga mwashitishepo imo? Nga ca kuti motoka mubomfya ilalya sana amafuta, bushe te kuti ciwame nga mwatendeke ukubomfya iishilya sana amafuta? Bushe te kuti ciwame nga mwalebomfya imyotoka sha cintubwingi nelyo incinga?

•   Ukulesha icitendwe. Bushe te kuti muleke pa nshita inono ukulipila indalama sha Intaneti, satellite, nelyo ifyo beta ukuti cable TV services? Bushe te kuti mufwayeko fimbi ifyanakako umutengo, pamo nga, ukulaya ku ma laibrare uko baashimisha amafilimu, nelyo ukuya mukwashima amabuuku ya pa foni nelyo amabuuku ya kukutikako ayo babelengela calimo ifyo bashilipilisha?

•   Ifyo Kubomfya. Kuti mwalanshanya no lupwa pa fyo mwingacita pa kucefyako indalama mubomfya ku menshi, amalaiti, e lyo na ku mafuta ya muli motoka. Ukulashimya amalaiti no kulasamba pa nshita iinono kuti kwamwafwa ukukanalalipila indalama ishingi.

•   Ifya kulya. Mwilaya mu kuliila ku fikuulwa bashitisha ifya kulya, muleyipikila fye ifya kulya pa ng’anda. Mulepanga ifyo mwalalya, muleshita no kwipika ifingi, kabili mulesunga ifyashalapo pa kuti mwaisalya inshita imbi. Mulelembela calimo ifyo mulefwaya ukushita ilyo mushilaya pa kuti tamushitile fye fyonse ifyo mwakumbwa. Muleshita umusalu ne fisabo ifyo balima ku ncende mwikala pantu kuti fyanakako umutengo. Mwilashita ifya kulya ifishaba bwino ku bumi. Kuti mwaesha no kulimako ibala lya musalu.

•   Ifya kufwala. Muleshita ifya kufwala nga ca kuti ifyo mukwete nafipwa, te kushita fye pantu kuli fashoni iipya iifumine. Muleshita ifya kufwala pa nshita finakako umutengo, muleshita ifyakosa, kabili nalimo kuti muleshita pa salaula. Nga mwawasha ifya kufwala, mulekanika fye pa ntambo, ukucila ukubomfya mashini ya kuumikilako ifya kufwala iibomfya amalaiti.

•   Ku fyo mulepanga ukushita ku ntanshi. Ilyo tamulashita fimo yipusheni amuti: ‘Bushe kuti nakumanisha ukushita? Bushe ndecikabila sana?’ Bushe kuti mwatwalilila ukubomfya motoka ne fipe fimbi ifyo mukwata ilyo tamulashita ifipya? Bushe te kuti mushitishe ifipe fimo ifyo mushibomfya nelyo ifyo mu shilekabila? Ukucita ifi kuti kwalenga mwakwata fye ifyo mulekabila no kusungako ulupya.

 Ifyo mwingacita: “Nga ca kuti mu kupumikisha mwatendeka ukukwata indalama ishinono, Iyi e nshita mwingashukila ukuleka ifintu fimo pamo nga fwaka, ukuteya ifyangalo fya kushitikapo nelyo ukunwesha ubwalwa. Ukucita ifi kuti kwalenga tamuleonaula indalama, e lyo no bumi bwenu kuti bwawama.

 Ishinte lya mu Baibolo: “Balipaalwa abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa.”—Mateo 5:3.

 Baibolo ilatupanda amano ayasuma, itila: “Amano yalacingilila filya fine indalama shicingilila; lelo ubusuma bwa mano bwa kuti yalapususha ubumi bwa bayakwata.” (Lukala Milandu 7:12) Aya amano yaba mu Baibolo, kabili abengi basanga ukuti ukukonka ifyo ilanda kwalibafwa ukukanasakamikwa sana pa fya ndalama.—Mateo 6:31, 32.