Ishina lya kwa Lesa ilyo balemba mu ciHebere muli ifi filembo 4 יהוה, e mo lyaba mu Amalembo ya ciHebere mupepi ne miku 7,000. Muli ino Baibo ifi ifilembo ifyo beta ukuti Tetragramatoni bafilemba ukuti “Yehova.” Ili ishina e lyafulishamo mu Baibo. Nangu ca kuti abo Lesa abomfeshe ukulemba Baibo balibomfya amalumbo ayengi pamo nga “Uwa Maka Yonse,” “Uwapulamo,” na “Shikulu,” pa kulemba ishina lya kwa Lesa balebomfya ifilembo 4, ifyo beta ukuti Tetragramatoni.

Yehova Lesa e waebele abalelemba Baibo ukulalemba ishina lyakwe. Ku ca kumwenako, Yehova aebele kasesema Yoele ukulemba ukuti: “Bonse abalilila kuli Yehova no kulumbula ishina lyakwe bakapusuka.” (Yoele 2:32) Na kabili, Lesa alengele uwaimbile amalumbo umo alembe ati: “Abantu nabeshibe ukuti ishina lyenu ni Yehova, kabili ni mwe mweka mwe Bapulamo pano isonde ponse.” (Amalumbo 83:18) Na kuba, mwi buuku lya Amalumbo mweka fye, mwaba ishina lya kwa Lesa imiku nalimo 700—muli ili ibuuku mwaba amashiwi ayo abantu ba kwa Lesa balelanda fye ku mutwe ne nyimbo isho baleimba. Nomba mulandu nshi mu maBaibo ayengi mushabela ishina lya kwa Lesa? Mulandu nshi muli ino Baibo bapilibwila ili ishina ukuti “Yehova”? Kabili bushe ili ishina lya kwa Lesa ilya kuti Yehova lyalola mwi?

Mulandu nshi mu maBaibo ayengi mushabela ishina lya kwa Lesa? Imilandu yalipusanapusana. Bamo batontonkanya ukuti Lesa wa Maka Yonse talingile ukukwata ishina ilya kumwishibilako. Bambi nabo cimoneka ukuti bakonka ulutambi lwa baYuda abaletiina ukulumba ishina lya kwa Lesa nalimo pa mulandu wa kuti baletiina ukumusaalula. E lyo bambi bena batila apo takwaba uwaishiba bwino bwino ifyo aba kale baleshimbula ishina lya kwa Lesa, kuti cawama ukulamwitila fye ku malumbo pamo nga “Shikulu” nelyo “Lesa.” Lelo iyi te milandu ine ine bengafumishamo ishina lya kwa Lesa mu Baibo pa mulandu ne ifi fishinka:

•   Abamona ukuti Lesa wa Maka Yonse talingile ukukwata ishina lya kumwishibilako, tababika amano ku cishinka ca kuti ishina lya kwa Lesa e mo lyaba na mu fyalembwa fya kale sana ifya Cebo cakwe, ukubikako fye na mu fyalembelwe ilyo Kristu ashilaisa pano isonde. Nga fintu tulandilepo kale, Lesa alengele abalelemba Baibo balemba ishina lyakwe imiku nalimo 7,000 mu Baibo. Ukwabula no kutwishika Lesa afwaya ukuti twishibe ishina lyakwe kabili tulelibomfya.

• Bakapilibula abafumya ishina lya kwa Lesa mu Baibo pa mulandu wa kukonka ulutambi lwa baYuda, tababika amano kuli ici icishinka icacindama. Nangu ca kuti abaYuda bamo abalekopolola Amalembo tabalelumbula ishina lya kwa Lesa, tabalelifumya mu Malembo pa kukopolola. Ku ca kumwenako, mu fimfungwa fya kale sana ifyo basangile mu Qumran mupepi na Bemba Wafwa, ishina lya kwa Lesa e mo lyaba imiku iingi. Bakapilibula ba Baibo bamo nga balepilibula, pa kulanga apaba ishina lya kwa Lesa, balembapo ilumbo lya kuti “SHIKULU” mu filembo ifikalamba. Nomba icipusho twingepusha ca kuti, Mulandu nshi aba bakapilibula babikila ilumbo apafwile ukuba ishina lya kwa Lesa nelyo ukulifumyamo e lyo ninshi balishiba ukuti e mo lyaba mu Baibo imiku iingi sana? Bushe bamona ukuti nani wabapeela insambu sha kucita ifi? Mukwai abene e bengasuka.

• Icipapusha ca kuti abatila tatulingile ukulabomfya ishina lya kwa Lesa pa mulandu wa kuti takwaba uwaishiba bwino ifyo aba kale balelishimbula, ishina lya kwa Yesu lyena balalibomfya. Lelo ifyo Abena Kristu abengi bashimbula ishina lya kwa Yesu te fyo abasambi ba kwa Yesu abakubalilapo balelishimbula. Abena Kristu abaYuda nalimo baleshimbula ishina lya kwa Yesu ati Ye·shuʹa‛. Kabili ishina lya kuti “Kristu” nalimo balelishimbula ukuti Ma·shiʹach nelyo “Mesia.” Abena Kristu abaGriki nalimo bena balemwita ukuti I·e·sousʹ Khri·stos,ʹ e lyo Abena Kristu abalelanda iciLatini nalimo balemwita ukuti Ieʹsus Chriʹstus. Yehova alengele abalelemba Baibo balembe ishina lya kwa Yesu ukulingana ne fyo balelipilibula mu ciGriki. Ifi bacitile filanga ukuti Abena Kristu bakubalilapo balekonka ifyo abantu abengi baleshimbula ili ishina mu lulimi lwabo. Ifi fine e fyo na bali muli Komiti ya Bapilibwile Baibo ya Amalembo ya Calo Cipya bacitile. Batontonkenye ukuti nangu ca kutila tacaishibikwa bwino ifyo kale baleshimbula ishina lya kwa Lesa mu ciHebere, kuti caba fye bwino ukubika ishina lya kuti “Yehova” ponse apaba ifilembo fya Tetragramatoni.

Mulandu nshi muli Baibo ya Amalembo ya Calo Cipya bapilibwila ifi filembo 4 ukuti “Yehova”? Mu Cibemba, ifilembo 4 ifyo beta ati Tetragramatoni (יהוה) bafilemba ukuti YHWH. Nga filya fine balelemba mu ciHebere ca kale, mu filembo fya Tetragramatoni namo tamwali amavawelo (a e i o u). Ilyo abantu abengi balelanda iciHebere ca kale, abalebelenga e baleibikilamo amavawelo pa kubelenga.

Pa numa ya myaka nalimo 1,000 ukutula apo bapwishishe ukulemba Amalembo ya ciHebere, abaYuda bamo abasambilile sana balibikileko ifishibilo fimo ifya kwishibilako amavawelo ya kubomfya pa kushimbula amashiwi mu ciHebere. Na lyo line, pali ilya nshita abaYuda abengi  balemona ukuti umuntu nga ashimbula ishina lya kwa Lesa ninshi alufyanya, e ico balebomfya fye amashiwi yambi ayo balepyanika pe shina lya kwa Lesa. Cimoneka kwati ilyo balekopolola Tetragramatoni, balebuula amavawelo ya mu mashiwi ayo balepyanika pe shina lya kwa Lesa e lyo bayabika pamo ne filembo 4 ifimininako ishina lya kwa Lesa. Kanshi ifimfungwa balembele muli uyu musango te kuti filenge twaishiba ifyo baleshimbula ishina lya kwa Lesa pa kubala mu ciHebere. Abantu bamo batila ishina lya kwa Lesa mu ciHebere balelishimbula ati “Yahweh,” e lyo bambi nabo balanda fimbi. Mu Cimfungwa ca Muli Bemba Wafwa umwaba ibuuku lya Abena Lebi mu ciGriki, ishina lya kwa Lesa balilemba ukuti Iao. E lyo bakalemba bambi abaGriki nabo balelilemba ukuti Iae, I·a·beʹ, nelyo I·a·ou·eʹ. Kwena, te kuti tulande ukuti baliluba. Icishinka ca kuti tatwaishiba ifyo ababomfi ba kwa Lesa aba kale baleshimbula ishina lya kwa Lesa mu ciHebere. (Ukutendeka 13:4; Ukufuma 3:15) Ico twaishiba fye ca kuti Lesa alebomfya sana ishina lyakwe pa kulanda na bantu bakwe, e lyo nabo balebomfya ishina lyakwe pa kulanda nankwe, kabili balelibomfya na pa kulanda na bantu bambi.—Ukufuma 6:2; 1 Ishamfumu 8:23; Amalumbo 99:9.

Nomba mulandu nshi babomfesha ishina lya kuti “Yehova” muli iyi Baibo? Pantu ukufuma na kale e fyo bashimbula ishina lya kwa Lesa mu Cibemba.

Ku ca kumwenako muli Baibo ya Cibemba iyapilibwile ba United Bible Society iyo bapulintile pa muku wa kubalilapo mu 1956, mwali ishina lya kuti “Yehoba” mu Amalembo ya ciHebere.

Ifi fine e fyo caba na mu ndimi shimbi. Ku ca kumwenako, umuku wa kubalilapo ishina lya kwa Lesa balilembele muli Baibo ya ciNgeleshi ni mu 1530 mu mabuuku ya kubalilapo 5 ayo William Tyndale apilibwile. Ili ishina alilembele ukuti “Iehouah.” Mu kupita kwa nshita, ifyo balelanda iciNgeleshi fyalyalwike kabili batampile ukulemba ishina lya kwa Lesa ukulinga ne ciNgeleshi abantu balelanda. Ku ca kumwenako, mwi buuku lya Amalumbo ilyo Henry Ainsworth apilibwile mu ciNgeleshi mu 1612, alembele ishina lya kwa Lesa ukuti “Iehovah.” Lyena mu 1639, ilyo bapitulwike  mwi buuku lyakwe, no kulipulintila pamo na mabuuku ya kubalilapo 5 aya mu Baibo, ishina lya kwa Lesa ilyalimo balilembele ukuti “Jehovah.” Mu 1901, abapilibwile Baibo ya American Standard Version balembele ishina lya kuti “Jehovah” ponse apali ishina lya kwa Lesa mu ciHebere.

Mu 1911, ilyo Joseph Bryant Rotherham uwasambilila sana Baibo kabili uo abantu bacindike sana alelondolola icalengele alembe ishina lya kuti “Jehovah” mu cifulo ca kulemba ishina lya kuti “Yahweh,” alembele mu citabo ca Studies in the Psalms ukuti ico acitile ifi, ni co alefwaya ukubomfya “ishina lya kwa Lesa ilyo abantu abengi abalebelenga Baibo baishibe bwino (ilyo bamwene ukuti lyali fye bwino).” Ifi fine e fyo na A. F. Kirkpatrick uwasambilila sana alandile pe shina lya kuti “Jehovah” mu 1930. Atile: “Muno nshiku abasambilila sana ifya kukonka pa kulemba bamo batila tulingile ukulashimbula ishina lya kwa Lesa ukuti Yahveh nelyo Yahaveh; lelo JEHOVAH e lyaishibikwa sana mu ciNgeleshi. Kabili icacindama sana te mishimbwile ye shina, lelo kwishiba ukuti ili e Shina Lyakwe ukucila ukulamwitila fye ku malumbo pamo nga ‘Shikulu.’”

Bushe ishina lya kuti Yehova lyalola mwi? Mu ciHebere ili ishina lyafuma kuli verbu iipilibula ukuti “ukuba,” kabili abasambilila sana abengi batila mu ciHebere lipilibula ukulenga ifintu fyabako. Uyu e mulandu wine Komiti ya Bapilibwile Baibo ya Amalembo ya Calo Cipya bamwenene ukuti ishina lya kwa Lesa lyalola mu kuti “Alalenga Ifintu Fyabako.” Abasambilila sana balanda ifyapusanapusana pa fyo ishina lya kwa Lesa lipilibula, e ico te kuti tumine kumo pa fyo ishina lya kwa Lesa lipilibula. Na lyo line, ubu bupilibulo bwe shina lya kwa Lesa bwalilinga pantu Yehova e Kabumba wa fintu fyonse kabili alafikilisha ifyo apanga ukucita. E wabumbile ifintu fyonse ifya ba mu muulu na pe sonde e lyo na bamalaika na bantu, kabili alitwalilila ukufikilisha ifyo afwaya ukucita ne fyo apanga ukucita.

Kanshi te kuti tutile ubupilibulo bwe shina lya kwa Yehova bwapelela fye pali filya ilembo lya Ukufuma 3:14 lilanda ukuti: “Nkaba uo Nkafwaya Ukuba” nelyo ukuti “Nkaba uo Nkaba.” Aya mashiwi tayalondolola ubupilibulo bonse ubwe shina lya kwa Lesa. Lelo yalanga fye ifyo aba, e kuti alaba uo alefwaya ukuba pa kuti afikilishe ifyo apanga ukucita. E ico nangu ca kuti mu bupilibulo bwe shina lya kuti Yehova mwaliba ifi twalandapo, ubupilibulo bwe shina lyakwe tabwapelela fye pa kuba uo alefwa ukuba. Mu bupilibulo bwe shina lyakwe mwaliba ne cishinka ca kutila, kuti alenga ifyo abumba fyacita ifyo alefwaya pa kuti afikilishe ifyo apanga ukucita.