1. Cinshi cali e mifwaile ya kwa Yehova ukulola ku kutantika kwa lupwa?

 LINTU Yehova alundenye Adamu na Efa mu cupo, Adamu alumbulwile ukusekelela kwakwe ukupitila mu kulanda amashiwi ya nshintu aya ciHebere ayakokwesha ayalembwa. (Ukutendeka 2:22, 23) Nangu cibe fyo, Kabumba mu muntontonkanya wakwe alikwete ifyafula ukucila pa kuletela fye icimwemwe ku bana bakwe aba buntunse. Afwaile abaupana ne ndupwa ukulacito kufwaya kwakwe. Aebele abaupana babili aba kubalilapo ukuti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha; kabili mube na bukateka kwi sabi lya muli bemba, na ku fyuni fya mu lwelele, na ku fya mweo fyonse ifyenda pe sonde.” (Ukutendeka 1:28) Mwandi wali mulimo wa kwikusha, uwa lulumbi untu bapeelwe! Fintu bene na bana babo aba nshita ya ku ntanshi baali no kuba aba nsansa nga Adamu na Efa bacitile ukufwaya kwa kwa Yehova mu cumfwila cine cine!

2, 3. Ni shani fintu indupwa shingasanga insansa shafulisha ilelo?

² Ilelo, nalyo line, indupwa shilacilapo kube sha nsansa lintu babombela pamo mu kucito kufwaya kwa kwa Lesa. Umutumwa Paulo alembele ati: “Bukapepa bwafwa ku fintu fyonse, pa kuba ne cilayo ku bwikashi bwa nomba no bukesa.” (1 Timote 4:8) Ulupwa ulwikala mu kuba na bukapepa kabili ulukonka ukutungulula kwa kwa Yehova ukwaba muli Baibolo lukasange nsansa mu “bwikashi bwa nomba.” (Ilumbo 1:1-3; 119:105; 2 Timote 3:16) Nangu fye nga ni umo uwa mu lupwa e ubomfya ifishinte fya Baibolo, ifintu filabako eyefilya ukucila nga tapali nangu umo uulefibomfya.

 ³ Cino citabo nacilanda pa fishinte fya mu Baibolo ifingi ifilenga insansa sha mu lupwa. Nakalimo naumone fyo fimo ifya fyene filemoneka imiku yafulilako ukupulinkane citabo conse. Mulandu nshi? Ni pa mulandu wa kuti fili e cine cakwatisha amaka icibomba ku kulenga ciwamine abantu bonse mu mbali shalekanalekana isha bumi bwa lupwa. Ulupwa ulutukuta ukubomfya ifi fishinte fya Baibolo lulasango kuti bukapepa mu cine cine ‘bwaba ne cilayo ku bwikashi bwa nomba.’ Natubebete na kabili pali fine ifya muli ifyo fishinte fyacindama.

4. Mulandu nshi ukuilama kwakatamina mu cupo?

⁴ Imfumu Solomone yatile: “Umuntu uushaba no kukaanyo mutima aba ngo mushi uwapumpuntwa apashabe linga.” (Amapinda 25:28; 29:11) ‘Ukukaanyo mutima,’ ukubomfya ukuilama, kwalikatama kuli abo balefwaya icupo ca nsansa. Ukunakila ku nkuntu shipomona, pamo nga icipyu nelyo ulunkumbwa lwa mibele ya bucisenene, kukaleta ukonaula ukukasende myaka pa kuwamyapo—nga kuti kwawamishiwa no kuwamishiwa.

5. Ni shani fintu umuntunse uushapwililika engalundulula ukuilama, kabili kumwenamo nshi kwingabako?

⁵ Kwena, takwaba intuntuko ya kwa Adamu uwingafishapo ukulama umubili wakwe uushapwililika. (Abena Roma 7:21, 22) Nalyo line, ukuilama caba cisabo ca mupashi. (Abena Galatia 5:22, 23) Kanshi, umupashi wa kwa Lesa ukaletako ukuilama muli ifwe nga twapepela iyi mibele, nga twabomfya ukufunda kwalinga ukusangwa mu Malembo, kabili nga twabishanya na bambi abakulangisha no kusengauka abashilangisha kwene. (Ilumbo 119:100, 101, 130; Amapinda 13:20; 1 Petro 4:7) Inshila ya musango yo ikatwaafwa ‘ukufulumuko bulalelale,’ nangu fye ni lintu twatunkwa. (1 Abena Korinti 6:18) Tukakaana ulukaakala kabili tukasengauka nelyo ukucimfya ukukunkuma ku bwalwa. Kabili tukacishapo kubomba no mutima nteka ilyo twakalifiwa na mu mibele yayafya. Shi  bonse fye—ukusanshako na bana—nabasambilile ukukusha ici cisabo cakatama ica mupashi.—Ilumbo 119:1, 2.

6. (a) Muyano nshi uwaimikwa na bulesa uwa bumutwe? (b) Cinshi cintu umwaume alingile ukulaibukisha pa kuti bumutwe bwakwe buleletela ulupwa lwakwe insansa?

⁶ Icishinte cacindama ica cibili caba kwishiba bumutwe. Paulo alondolwele umuyano walinga uwa fintu lintu atile: “Ndefwayo kuti mwishibe ukuti umutwe wa mwaume onse ni Kristu, no mutwe wa mwanakashi mwaume, no mutwe wa kwa Kristu ni Lesa.” (1 Abena Korinti 11:3) Ici cilepilibulo kuti umwaume e utungulula ulupwa, umukashi wakwe alamutungilila muli bucishinka, kabili abana balomfwila abafyashi babo. (Abena Efese 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Mona, nangu ni fyo, ukuti bumutwe butungulula ku nsansa lyeka fye lintu bwabombwapo mu nshila yalinga. Abalume abekala no kuipeelesha kwa bukapepa balishibo kuti bumutwe tabwaba kuteka kwa lucu. Bapashanya Yesu, Umutwe wabo. Nangu cingatila Yesu aali no kubo “mutwe wa pa muulu wa fyonse,” “taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila.” (Abena Efese 1:22; Mateo 20:28) Mu kupalako, umwaume wa Bwina Kristu abomfya bumutwe, te ku kumwenamo kwakwe umwine, lelo ku kusakamana amabuseko ya mukashi wakwe na bana.—1 Abena Korinti 13:4, 5.

7. Fishinte nshi ifya mu Malembo ifikaafwa umukashi ukubomba ulubali lwakwe ulwapeelwa na Lesa mu lupwa?

⁷ Ku lubali lwakwe wena, umukashi uwikala mu kuipeelesha kwa bukapepa tacimfyanya no mulume wakwe nelyo ukufwaya ukumuteka. Aba uwa nsansa ku kumutungilila no kubomba na wene. Baibolo inshita shimo ilanda ulwa mukashi pamo nga ‘uwakwatwa’ ku mulume wakwe, ukukaanashako ukutwishika ukuti wene e mutwe wakwe. (Ukutendeka 20:3) Pa mulandu wa cupo esa pe samba lya “mbela ya mulume.” (Abena Roma 7:2) Pa nshita imo ine, Baibolo yamwinika nga ‘kaafwa’ na ‘kasailisha.’ (Ukutendeka 2:20, NW) Alabikamo  imibele no kulamuka fintu umulume ashakwata, kabili alamutungilila. (Amapinda 31:10-31) Baibolo na kabili itila umukashi aba ‘munankwe,’ uubomba mu kukoshanya no munankwe wa mu cupo. (Malaki 2:14) Ifi fishinte fya mu Malembo filaafwa umulume no mukashi ukutesekesha icifulo ca umo no munankwe no kulasungana no mucinshi walinga.

8, 9. Londololapo ifishinte fimo ifikaafwa bonse mu lupwa ukuwamyako ukulamuka mu kulanshanya kwabo.

⁸ Muli cino citabo, ukukabila kwa kulanshanya nakukomailwapo libili libili. Mulandu nshi? Ni pa mulandu wa kuti ifintu e lyo fyenda bwino nga abantu balelanda kabili mu cituntulu ukukutika kuli umo no munankwe. Nacikomailwapo mu kubwekeshabwekeshapo ukuti ukumfwana cifwaya abantu babili. Umusambi Yakobo acilumbulwile muli iyi nshila ukuti: “Umuntu onse abe uwayanguka ku kuumfwa, uwakokola ku kulanda.”—Yakobo 1:19.

⁹ Na kabili calicindama ukusakamana pa lwa nshila tulandilamo. Amashiwi yasuswa, aya fikansa, nelyo aya kulengulula mu kucishamo tayaletako ukumfwana kusuma. (Amapinda 15:1; 21:9; 29:11, 20) Nangu fye ni lintu cintu tulesosa cili icalungama, nga calumbululwa mu nshila yakaluka, iya cilumba, nelyo iyabulo kulangulukilako, napamo kuti cacena, mu cifulo ca kuletako busuma. Imilandile yesu ilingile ukuba iyalowa, ‘iyalungwamo umucele.’ (Abena Kolose 4:6) Amashiwi yesu yalingile ukuba nga “maapele ya golde mu fipe ifyacekwa fya silfere.” (Amapinda 25:11) Indupwa ishisambilila ukulanshanya bwino shalitunguluka nga nshi ukulola ku kusange nsansa.

10. Musango nshi uwa kutemwa uwakatama mu cupo?

¹⁰ Ishiwi lya “ukutemwa” lilemoneka mu kubwekeshabwekeshapo muli cino citabo. Bushe uleibukisha umusango wa kutemwa uuleloshiwako sana? Ca cine ukuti  icintemwa (iciGriki, eʹros) cilabomba ulubali lwacindama mu cupo, kabili mu fyupo fyatunguluka, icitemwishi cashika na bucibusa (iciGriki, phi·liʹa) filakula pa kati ka mulume no mukashi. Lelo icacilanapo kucindama caba kutemwa ukwaimininwako ne shiwi lya ciGriki a·gaʹpe. Uku e kutemwa uko tukusha ukulola kuli Yehova, kuli Yesu, na ku banensu. (Mateo 22:37-39) Kwaba kutemwa uko Yehova alangisha ku mutundu wa muntu. (Yohane 3:16) Fintu cabe cisuma ukuti kuti twalanga umunensu wa mu cupo na bana umusango umo wine uwa kutemwa!—1 Yohane 4:19.

11. Ni shani fintu ukutemwa kubomba ku kutwala pa ntanshi ukutunguluka mu cupo?

¹¹ Mu cupo uku kutemwa kwasumbuka mu cine cine “e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.” (Abena Kolose 3:14) Kulakakilila capamo abaupana no kubalenga ukufwaya ukucitila umo no munankwe icawama na bana babo. Lintu indupwa shalolenkana ne mibele yayafya, ukutemwa kulaafwa shene ukubomba pa fintu mu kwikatana. Ilyo abaupana baleya balekota, ukutemwa kulabaafwa ukutungilila no kutesekesha umo no munankwe. “Ukutemwa . . . takuifwaila ifya kuko. . . . Kushipikisha fyonse, kutetekela fyonse, kucetekela fyonse, kushishimisha fyonse. Ukutemwa takupwa.”—1 Abena Korinti 13:4-8.

12. Mulandu nshi ukutemwa Lesa ukwa baupana kukosesha icupo cabo?

¹² Icikakilo ca cupo cilakosa sana lintu cakakatikwa te ku kutemwa kwa ku munobe wa mu cupo kweka lelo maka maka lintu cakakatikwa no kutemwa kwa kuli Yehova. (Lukala Milandu 4:9-12) Mulandu nshi? Cisuma, umutumwa Yohane alembele ati: “Uku e kutemwa Lesa, ukuti tunakile amafunde yakwe.” (1 Yohane 5:3) Muli fyo, abaupana balingile ukukansha abana babo mu kuipeelesha kwa bukapepa te pa mulandu fye wa kuti balitemwa abana babo mu kushika lelo pa mulandu wa kuti ili lyaba likambisho lya kwa Yehova. (Amalango 6:6, 7) Balingile ukukaana bucisenene te pa mulandu fye wa kuti  balitemwana lelo ukucilisha pa mulandu wa kuti balitemwa Yehova, ‘uukakanda aba bulalelale na bacende.’ (AbaHebere 13:4) Nangu fye nga umulume nelyo umukashi alenga ukuti kubeko amafya yabipisha mu cupo, ukutemwa kwa kuli Yehova kukakunta umo uwa bene ukutwalilila ukukonka ifishinte fya Baibolo. Mu cituntulu, sha nsansa indupwa isho shintu ukutemwana kwa shiko kukoshiwa no kutemwa Yehova!

13. Ni shani fintu ukupampamina pa kucito kufwaya kwa kwa Lesa kukaafwa abantu umo umo ukupoosa amano pa fintu fyacindama?

¹³ Ubumi bonse ubwa Mwina Kristu bwashimpwa pa kucita ukufwaya kwa kwa Lesa. (Ilumbo 143:10) Ici e cintu ukuipeelesha kwa bukapepa kupilibula mu cituntulu. Ukucito kufwaya kwa kwa Lesa kulaafwa indupwa ukupoosa amano pa fintu fyacilamo kucindama. (Abena Filipi 1:9, 10) Ku ca kumwenako, Yesu asokele ukuti: “Naisa ku kupusanya umuntu na wishi, no mwana mwanakashi na nyina, na nafyala kuli nafyala; kabili aba mu ŋanda  yakwe e bakaba abalwani ba muntu.” (Mateo 10:35, 36) Mu kufikilishiwa kwa kusoka kwa kwa Yesu, abakonshi bakwe abengi balipakaswa ku ba mu ndupwa shabo. Fintu iyo mibele ileta ubulanda, no kukalipwa! Nalyo line, bulupwa tabulingile ukutotobesha ukutemwa kwesu ukwa kuli Yehova Lesa na Yesu Kristu. (Mateo 10:37-39) Nga umo ashipikisha te mulandu no kukaanya kwa lupwa, bakakaanya kuti pambi bayaluka lintu bamona ukwambukila kusuma ukwa kuipeelesha kwa bukapepa. (1 Abena Korinti 7:12-16; 1 Petro 3:1, 2) Nangu fye nga abo balupwa tabalwike, taciletako busuma ububelelela nga waleka ukubombela Lesa pa mulandu wa kukaanya.

14. Ni shani fintu ukufwaisha kwa kucito kufwaya kwa kwa Lesa kukaafwa abafyashi ukubomba mu nshila iingawamina abana babo?

¹⁴ Ukucito kufwaya kwa kwa Lesa kulaafwa abafyashi ukupingulapo mu nshila yalungama. Ku ca kumwenako, mu fifulo fimo abafyashi ilingi line bamona abana nge cuma caseekeshiwa, kabili bashintilila pa bana babo ukubasakamana lintu bakota. Ilintu calilungama kabili calilinga abana abakulile ukulasakamana abafyashi babo abalekota, ukutontonkanya kwa musango yo takulingile ukulenga abafyashi ukwalwila abana babo ku nshila ya bumi iya kutemwe fikwatwa. Abafyashi tabacita busuma ku bana babo nga balebakusha mu nshila ya kukatamika ifikwatwa fya ku mubili ukucila ifintu fya ku mupashi.—1 Timote 6:9.

15. Ni shani fintu nyina wa kwa Timote, Yunike, aali ica kumwenako cawamisha ica mufyashi uwacitile ukufwaya kwa kwa Lesa?

¹⁵ Ica kumwenako cishaiwamina muli kuno kuloshako ni Yunike, nyina wa kwa Timote cibusa wacaice uwa kwa Paulo. (2 Timote 1:5) Nangu cingatila aupilwe ku ushatetekele, Yunike, capamo na nakulu kwa Timote, Loisi, balitungulwike mu kukushisha Timote mu kukonkelela ukuipeelesha kwa bukapepa. (2 Timote 3:14, 15) Lintu Timote akulileko, Yunike alimusuminishe ukufuma pa ŋanda no kutendeka umulimo wa kushimikilo Bufumu ukuba  umunankwe wa bumishonari uwa kwa Paulo. (Imilimo 16:1-5) Fintu afwile aali uwacincimushiwa lintu umwana wakwe aishileba mishonari umwine mwine! Ukuipeelesha kwakwe ukwa bukapepa lintu aali umukalamba kwalangishe fyo ukukanshiwa akanshiwe ku bwaice kwali bwino. Mu cishinka, Yunike alisangile ukwikushiwa no kusekelela mu kumfwa amalipoti ya butumikishi bwa busumino ubwa kwa Timote, nangu fye cingati nakalimo alemufuluka.—Abena Filipi 2:19, 20.

16. Pamo ngo mwana, kwangwako nshi ukwalinga kuntu Yesu alangishe, lelo cinshi cali e mifwaile yakwe ikalamba?

¹⁶ Yesu akushiwe mu lupwa lwa bukapepa kabili, lintu akulile, alangishe ukwangwako kwalinga ukwa mwana kuli nyina. (Luka 2:51, 52; Yohane 19:26) Nangu cibe fyo, imifwaile ikalamba iya kwa Yesu yali kufikilisha ukufwaya kwa kwa Lesa, kabili kuli wene ici casanshishemo ukwiswila abantunse inshila ku kuipakisha ubumi bwa muyayaya. Acitile co lintu apeele ubumi bwakwe ubwa buntunse ubwapwililika nge cilubula ca mutundu wa muntu uwa lubembu.—Marko 10:45; Yohane 5:28, 29.

17. Filolelo nshi ifya lulumbi fintu ubumi bwa busumino ubwa kwa Yesu bwaiswilile kuli abo bacito kufwaya kwa kwa Lesa?

¹⁷ Pa numa Yesu afwile, Yehova amubuushiishe ku bumi bwa ku muulu no kumupeela amaka yakalamba, kwi pele pele ukumubika ukuba Imfumu mu Bufumu bwa mu muulu. (Mateo 28:18; Abena Roma 14:9; Ukusokolola 11:15) Ilambo lya kwa Yesu lyalengele ukuti abantunse bamo basalwe ku kuyateka na wene muli bulya Bufumu. Na kabili lyaiswilile nshila abashala aba mutundu wa buntunse aba mitima yalungama ukuipakisha ubumi bwapwililika pe sonde ilikabweshiwa ku mibele ya paradise. (Ukusokolola 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Limo ilya mashuko yakulisha yantu twakwata ilelo lyaba lya kwebako abena mupalamano besu imbila nsuma.—Mateo 24:14.

18. Kucinkulako nshi no kukoselesha ifilepeelwa ku ndupwa na bantu umo umo?

 ¹⁸ Nga fintu umutumwa Paulo alangilile, ukwikala ubumi bwa kuipeelesha kwa bukapepa kwaba ne cilayo ca kuti abantu kuti baisapyana ayo mapaalo mu bumi “ubukesa.” Mu cine cine, iyi yaba e nshila yawamisha iya kusangilamo insansa! Ibukisha, “pano isonde paleya, no lunkumbwa lwa pako; lelo uucito kufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.” (1 Yohane 2:17) E ico, nampo nga uli mwana nelyo uli mufyashi, umulume nelyo umukashi, nelyo umukalamba umushimbe nelyo uushakwata bana, tukuta ukucito kufwaya kwa kwa Lesa. Nangu fye ni lintu watitikishiwa nelyo walolenkana na mafya yabipisha, te kwesho kulaba ukuti uli mubomfi wa kwa Lesa wa mweo. Muli fyo, shi imibombele yobe ingalaleto kusekelela kuli Yehova. (Amapinda 27:11) Kabili shi imyendele yobe naikuletele nsansa nomba no bumi bwa muyayaya mu calo cipya icileisa!