Icipandwa 25

Bushe Kuti Naba uwa Nsansa nga Ndeikala no Mufyashi umo fye?

“Abana abekala na bafyashi bonse babili, balabashitila sana ifya kufwala kabili cila mwana kuti aikwatila no muputule. Lelo ifwe tusendama mu muputule umo bonse; kabili te lingi banshitila ifya kufwala ifyo mfwaya. Bamayo batila indalama te kuti bashimone. Apo nine momba imilimo iingi pa ng’anda bamayo nga bali ku ncito, ng’umfwa kwati ndi mubomfi fye, momba imilimo kwati ndi mukalamba.”—E fyalandile Shalonda uwa myaka 13.

CILOMFWIKA bwino ukwikala na bafyashi bonse babili. Abafyashi bonse babili nga baleikala pamo kuti bakusha bwino abana. Baibolo itila, “Caliwamishapo ukuba babili ukucila ukuba  weka fye mpo, ukubombela capamo bonse babili, umulimo ulatunguluka.”—Lukala Milandu 4:9, ukulingana na Bible wa Mushilo.

Na lyo line, indupwa sha musango yu tashafula kabili shileya shilecepelako fye. Ica kumwenako fye, ukucila pali hafu wa bana bonse mu United States abashilakumanya imyaka 18, bakekalapo no mufyashi umo fye.

Kwena ukwikala no mufyashi umo kwaliseeka sana, na lyo line ici cilalenga abana bamo insoni. Bamo balacula sana na matontonkanyo pa mafya bakwata mu mikalile. Nga wikala no mufyashi umo fye, mafya nshi ayo ukwata? Pe samba, lembapo ubwafya bumo, ubo uculako sana.

․․․․․

Nga ukwete fye umufyashi umo uwa kukusunga, bushe ninshi tawakabale aubapo ne nsansa? Awe nakalya! Ifyo ulemona imikalile yobe e fingalenga waba ne nsansa nelyo ukuba no bulanda. Amapinda 15:15 yatila: “Inshiku shonse isha mulanda shibi; lelo uwasansamuka umutima lyonse aba ngo uuli no mutebeto.” Ukulingana ne li pinda, ilingi line ifyo muntu aletontonkanya e filenga ukuti abe uwa nsansa nelyo uwa bulanda. Finshi wingacita pa kuti uleba “uwasansamuka umutima” nangu ca kuti tautemenwe ifyo muleikala pa ng’anda?

Ifingakwafwa nga Waumfwa Ububi

Ica kubalilapo fye, wilaleka ifyo bambi balelanda ukukuletela ubulanda. Ica kumwenako fye, bakafundisha bamo balalanda ifibi pa bana abekala no mufyashi umo. Umwana uwikala no mufyashi umo nga taleumfwa ku sukulu, bakafundisha bamo batila icilenga ni co ifintu fyalilubana pa mwabo. Lelo ipushe we mwine auti: ‘Bushe abalelanda ifi, balinjishiba bwino kumo no lupwa lwandi? Nelyo bushe balelanda fye ifyo bambi balanda pa bana abasungwa no mufyashi umo?’

Nawishiba, Amalembo yalilandapo imiku iingi pa ‘bana ba nshiwa.’ Lyonse ilyo Baibolo yalanda pa bana ba nshiwa,  taibasaalula. Na kuba, mu malembo ayengi ayalanda pa bana ba nshiwa, Yehova alilanga ukuti alasakamana sana abana abasungwa ku mufyashi umo. *

Lelo, kuti kwaba na bantu bambi abashingafwaya nangu panono ukukukalifya ilyo mulelanshanya. Ica kumwenako fye, kuti baletiina ukulanda amashiwi pamo nga “wishi”, “icupo,” “ukulekana,” nelyo “imfwa,” pa mulandu wa kutiina ukukukalifya nelyo ukukulenga insoni. Bushe nga balelanda aya mashiwi, ulomfwa ububi? Nga ca kuti taumfwa ububi, kuti cawama wabeba fye bwino ukuti belatiina ukulanda aya mashiwi. Tony uwa myaka 14, taishiba bawishi abamufyalilila. Atile, abantu bamo balatiina ukulanda amashiwi yamo. Lelo Tony ena, nga alelanda nabo alalanda ayo yene mashiwi batiina. Atile: “Mfwaya baishiba ukuti nshumfwa insoni ifi nshaishiba batata.”

Wilatila “Acibula Kuba Ifi”

Kwena umwana fye onse alaba no bulanda abafyashi nga balekana nelyo umufyashi umo nga alifwa. Na lyo line, mu kupita kwa nshita ulingile fye ukwishiba ukuti ifintu nafyaluka. Baibolo itufunda ukuti: “Witila: ‘Cinshi ico inshiku sha kale shawamine ukucila shino?’” (Lukala Milandu 7:10) E fyalandile na Sara uwa myaka 13 uo abafyashi bakwe balekene ninshi ali ne myaka 10. Atile: “Te kwesha ukuba uwa bulanda umo shacela no kulatontonkanya ukuti, ‘acibula kuba ifi nga tulekala bwino,’ nelyo ukulamona kwati icilengele amafya ukwete ni co washala no mufyashi umo, kabili taufwile ukulamona kwati abana abekala na bafyashi bonse babili bena balekala  bwino.” Aya mashiwi, yasuma. Na kuba, na mu ndupwa umwaba abafyashi babili na mo mulaba amafya.

Kuti cawama ulupwa lobe nga lwaba nga bantu abaleoba ubwato capamo. Bonse abali mu bwato nga baleoba kuti cawama. Mu lupwa nga tamuli umufyashi umo, ciba kwati mu bwato namubulila umo uwa kooba. Kanshi ninshi abashala bafwile ukubombesha. Bushe nga cabe fi ninshi ulupwa tapali ico lwingacita? Iyo! Cikulu fye abashala balebombela pamo, ifintu kuti fileenda fye bwino.

Bushe Ulacita Ifyo Ufwile Ukucita?

Finshi ufwile ukulacita pa kuti iwe no lupwa lobe mulebombela pamo? Mona ifyakonkapo fitatu ifyo wingacita:

Ulebomfya bwino indalama. Mu ndupwa umwaba umufyashi umo, cilafya ukusanga indalama. Kuti wacita shani pa kuti uleafwako abafyashi bobe? Tony uo tulandilepo kale atile: “Abana be sukulu banandi balapamfya abafyashi babo ukubashitila insapato ne fya kufwala fya mutengo.  Balakaana ukuya ku sukulu nga tababashitiile. Nshakwata ifya kufwala fya mutengo ifipya, lelo ndamoneka bwino kabili uwa busaka, e lyo ndasunga bwino ifya kufwala. Bamayo baleesha nga nshi, nshifwaya no kulabacusha.” Nga wabikako amano kuti wapashanya umutumwa Paulo uwatile: “Nalisambilila ukuteko mutima ku fyo nakwata . . . , pa kuti, ukuli konse uko ndi, ne nshita fye ili yonse, nangu nkwate utunono nelyo ifingi ndeshiba ifya kwikala.”—Abena Filipi 4:11, 12, ukulingana na Baibolo ya TEV.

Inshila na imbi iyo wingasungilamo bwino indalama, kukanakwata ubonaushi bwa fyo mukwete. (Yohane 6:12) Rodney uwacaice, atile: “Ndesha na maka ukukanaonaula, ukutoba nelyo ukulufya ifintu pa ng’anda, pantu pa kulungisha nelyo pa kushitilapo fimbi palapooswa indalama. Ndashimya amalaiti ne fipe fya malaiti nga tatulebomfya. Cilalenga ukuti twilalipila indalama ishingi ku malaiti.”

Uleitendekelako ukubomba ifintu. Abafyashi abengi abashimbe, cilabafya ukukalipila abana babo nga tabalekonka amafunde ya pa ng’anda, kabili balafilwa fye no kubeba ukuti balebafwako imilimo. Mulandu nshi bafililwa? Bamo batontonkanya ukuti apo umufyashi umo tabapo, nga balekalipila sana abana babo no kulabapeela sana imilimo, kuti balaba no bulanda. Abafyashi nalimo kuti batila, ‘Nshifwaya ukuti abana baleikala inkumbabulili.’

Nga waishiba ifyo abafyashi bobe baletontonkanya limbi kuti walafwaya ukulacita fye ifyo ulefwaya we mwine. Nomba  nga walacita ifi ninshi ulecusha abafyashi bobe. Mu nshita ya kulalolela abafyashi bobe ukukweba, bushe te kuti uleitendekeleko fye we mwine? Tala tontonkanya pa fyo Tony alecita. Atile, “Bamayo babomba mu cipatala, kanshi yuniformu yabo ifwile ukuciiswa lyonse. E co ndabaciishila lyonse.” Bushe iyi te ncito ya banakashi? Tony atile, “E fyo bamo batontonkanya, lelo ndacisa pantu kwafwa bamayo imilimo.”

Uletasha. Pa mbali ya kubafwa imilimo, abafyashi bobe kuti baleumfwa bwino sana nga ca kutila no kubatasha ulebatasha. Umufyashi umo umushimbe alembele ukutila: “Ilingi line ilyo ndi uwa bulanda kabili ilyo nkwete icifukushi pa mulandu wa mafya nacikwata ku ncito, nga nabwela pa ng’anda e lyo nsanga umwana wandi umukashana nateyanya itebulo bwino, kabili alepekanya ne fya kulya fya cungulo.” Kabili  uyu mufyashi atile, “Umwana wandi umwaume alansengela no kunkumbatila.” Nomba bushe omfwa shani abana nga balecita ifi? Atile, “Apo pene ndomfwa bwino ndaba uwansansa na kabili.”

Pa fishinka fitatu ifyo tulandilepo ni cili kwi ico ulefwaya ukulacita sana, lemba pano. ․․․․․

Ukwikala no mufyashi umo kuti kwakulenga ukuba uwa luse, kuti wacetekelwa, kabili te kuti ube uwa kaso. Yesu na o atile: “Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.” (Imilimo 20:35) Kabili ukaba uwa nsansa nga nshi nga ca kutila uleafwa sana abafyashi bobe abaashala beka.

Kwena limo limo kuti walatontonkanya ukuti kanshi nga cali bwino abafyashi bonse babili ababa pamo. Lelo nangu cibe ifyo, kuti wasambilila ukulaikala fye bwino nangu ca kuti washala fye no mufyashi umo. Ifi twalanda e fyo umukashana we shina lya Nia asangile ukuti e fyo caba. Atile: “Ilyo batata bafwile, umuntu umo anjebele ati, ‘nga ulefwaya ukulaikala bwino ne nsansa, ukosepo we mwine,’ ala nshalaba aya mashiwi. Aya mashiwi yanjibukisha ukuti imfwa ya batata tailingile ukunenga ubulanda sana ica kuti nafilwa ukuba uwa nsansa.” Na iwe wine kuti uleba ne nsansa. Ico ufwile ukwibukisha ca kuti ukwikala na bafyashi bonse babili te kwingalenga ukuti ube ne nsansa nelyo ukuba no bulanda. Icingalenga ukuti uleba ne nsansa ni nshila umwenamo amafya pa ng’anda, ne fyo ucita pali ayo mafya.

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU CIPANDWA 4

[Futunoti]

ILEMBO

“Mulebika amano ku fyo bambi bafwaya lelo te ku fyenu fye epela.”—Abena Filipi 2:4, ukulingana na Baibolo ya Today’s English Version.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ca kutila ulemona kwati balakupeela imilimo ingi sana ukucila ifyo ufwile ukubomba, kuti cawama waeba abafyashi bobe bwino bwino ukuti besheko ifyakonkapo:

● Balelemba imilimo iyo umo umo mu ng’anda afwile ukulabomba.

● Nga balefwaya kuti ba-akanya cipya cipya imilimo kuli bonse pa ng’anda abengabomba.

NAWISHIBA . . . ?

Ukulabomba imilimo pa ng’anda kuti kwakwafwa ukusalapuka bwangu ukucila na baice ababa mu lupwa ulwakwata abafyashi bonse babili, pantu bena tabakwata imilimo iingi iya kubomba.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga naumfwa ububi ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Abantu abo ndi na bo nga baletiina ukulanda amashiwi ayengankalifya ifyo ningalanda ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Mulandu nshi abantu bamo basuulila abana abekala no mufyashi umo fye?

● Cinshi cingalayafisha abafyashi bobe ukukweba ukuti ubaafweko imilimo ya pa ng’anda?

● Kuti walangilila shani ukuti ulatasha abafyashi bobe?

[Amashiwi pe bula 211]

“Ukutula apo abafyashi bandi balekanina, ine na bamayo tulalanda sana ilyashi, kabili tulomfwana sana.”—E fyalandile Melanie

[Icikope pe bula 210, 211]

Ulupwa umwaba umufyashi umo, lwaba kwati bwato apabulile uwakooba umo, abashala bonse bafwile fye ukubombesha, kabili nga balebombela pamo, ifintu kuti fyaba fye bwino