1, 2. Mulandu nshi tacalingile ukuti Yehoyakimu atendeke ubukuule?

IMFUMU YEHOYAKIMU yalekuula ing’anda iikalamba. Yali no kukwata miputule iikalamba kabili yali no kuba iya ntunti nalimo shibili. Yali no kukwata amawindo ayakalamba pa kutila imfumu no lupwa lwa iko baleipakisha ulubuuto na ka mwela. Ku fibumba baali no kubikako imbao sha mikedari ya ku Lebanone ishakwete akacena kasuma. Mu kati baali no kupentamo penti yakashika iya mutengo iyo abakankaala ba mu fyalo fimbi balefwaisha.—Yer. 22:13, 14.

² Pali iyi ng’anda pali no kuya indalama ishingi. Lelo mu cipao ca calo mwashele fye indalama ishinono pantu ishingi balishibomfeshe ku kwafwilisha abashilika e lyo no kulipilamo umusonko uo abena Egupti balefwaya. (2 Isha. 23:33-35) Na lyo line, Yehoyakimu asangileko inshila imbi iya kufwailamo ulupiya lwa kukuulila isano. Alekele ukufolesha abalekuula! Abacitile kwati basha, ukubomfya amaka yabo ngo bupe bwa kutungilila ubufumu bwakwe.

3. Bupusano nshi bwali pali Yehoyakimu na wishi, kabili cinshi calengele ukuti cibe ifyo?

³ Ukupitila muli Yeremia, Lesa asuushishe Yehoyakimu pali ubu bukaitemwe. * Amucinkwileko ukuti wishi, Yoshia,  ali ni Mfumu ya cikuuku ku balebomba e lyo na ku bapiina, kabili ali ni kapekape. Yoshia alebapingwilako ne milandu. Pa kulenga Yehoyakimu ukutontonkanya pa fyo Yoshia alelangulukilako abalanda, Yehova amwipwishe ati: “Bushe uku takwali e kunjishiba?”—Belengeni Yeremia 22:15, 16.

4. Mulandu nshi mufwile ukubikila amano ku kwishiba Yehova?

⁴ Ilyo ifintu filebipilako mu calo ca kwa Satana, tulakabila ukuti Yehova atwafwilishe no kutucingilila nga filya fine acita kuli bonse abamwishiba bwino. E co, tufwile ukupalama sana kuli Lesa. Na kabili tufwile ukuba ne mibele akwatako pa kuti tutunguluke mu mulimo wa kushimikila. Napamo kuti mwaipusha amuti, ‘Bushe Umwina Kristu kuti aishiba shani Yehova nga filya Imfumu Yoshia yamwishibe?’

5, 6. (a) Bushe wishi umusuma kuti alenga abana bakwe ukuba shani? (b) Finshi tufwile ukucita nga twaishiba inshila sha kwa Yehova, ukupusanako ne fyacitile Yehoyakimu?

⁵ Tontonkanyeni pa fyo wishi umusuma alenga abana bakwe ukulamupashanya. Ku ca kumwenako, ilyo balemona ifyo aleafwilisha abalebulisha, nabo kuti baba bakapekape. Ilyo balemona ifyo shibo atemwa banyinabo ne fyo abapeela umucinshi, nabo kuti balelangulukilako abanakashi. Nga baleumfwa ku bantu ukuti bashibo tabakwata ulufyengo kabili ba cishinka na ku ndalama, nabo bakaba abamulinganya kabili aba cishinka. Ca cine, abana nga baishiba ificita bashibo e lyo baishiba ne mibele yabo, nangu bakuula bakalapashanya bashibo.

⁶ Umwina Kristu uwaishiba Yehova nga fintu Yoshia amwishibe, tafwile ukupelela fye pa kwishiba ukuti Lesa e Mulopwe wa fintu fyonse. Ilyo Umwina Kristu alebelenga Baibolo, aleshiba ifyo Lesa acita ku bantu bambi, kabili afwaya ukulapashanya Wishi wa ku muulu. Ukutemwa atemwa Yehova kulakulilako ilyo cila bushiku ale-etetula pa  fyo Lesa atemwa ne fyo apata. Lelo, uushikonka amafunde ya kwa Lesa ne fyo atucinkulako, e kutila uushifwaya nangu panono ukukonka ifyo Lesa alanda, teshiba Lesa wa cine. Umuntu wa musango yu kuti twamupashanya kuli Yehoyakimu, uwaocele icebo ca kwa Yehova ico alandiile muli Yeremia.—Belengeni Yeremia 36:21-24.

7. Mulandu nshi mufwile ukwishibila Yehova nga filya Imfumu Yoshia yamwishibe?

⁷ Pa kuti tutunguluke mu mulimo wa kwa Lesa na pa kuti tube ne subilo lya mweo mu calo cipya kano twaishiba bwino Yehova. (Yer. 9:24) Lekeni tubebete imibele imo imo iya kwa Lesa iyasokololwa mu fyo Yeremia alembele. Ilyo tulelanda pa mibele ya kwa Lesa, monenimo inshila mwingamwishibilamo e lyo ne fyo mwingamupashanya nga filya Imfumu Yoshia yacitile.

8. Bushe finshi fyaba mu cikuuku?

⁸ Mu ndimi ishingi, tamwaba ishiwi ililondolola bwino imibele Lesa akwata iya icikuuku. Icitabo cimo icilondolola amashiwi ya mu Baibolo citila, ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ati icikuuku lilondolola ifyo ubukose, ukushikatala, no kutemwa fyaikatana. Ici citabo cikonkanyapo ati: “Ishiwi ilyapilibulwa mu lulimi ululi lonse nga talikwete ifi fitatu, talilingana ne lya ciHebere.” Kanshi, uwa cikuuku te muntu uwaba fye bwino. Lelo alabikako sana amano ilyo ale-esha na maka yakwe yonse ukwafwilisha bambi mu fyo balekabila, maka maka mu fya kwa Lesa.  Icikalamba ico acitila ifyo ni co afwaya ukusekesha Lesa Wa Maka Yonse.

9. Ifyo Yehova alecitila abena Israele fyalangile cinshi?

⁹ Inshila isuma iya kwishibilamo ifyo ili shiwi lya mu Baibolo ilya kuti “icikuuku” lipilibula kusambilila ifyo Lesa alecitila abantu bakwe mu nkulo shalekanalekana. Yehova alicingilile abena Israele no kubapeela ifya kulya ilyo bali mu matololo pa myaka 40. Ilyo baikele mu Calo ca Bulayo, alibapeele abapingushi abalebapokolola ku balwani no kubabwesesha ku kupepa kwa cine. Apo Yehova aleba nabo lintu ifintu fyaweme na lintu fyalebipa pa myaka yonse ilya, e co aebele abena Israele ati: “Nalikutemwa ukutemwa kwa muyayaya. E mulandu wine nakupalamikila ukubomfya icikuuku.”—Yer. 31:3. *

10. Ukulingana ne lyashi lya baYuda bali mu Babiloni, bushe Yehova alanga shani icikuuku mu nshila akutikilamo amapepo?

 ¹⁰ Muno nshiku, Lesa alikonkanyapo ukuba ne cikuuku ku bantu bakwe mu nshila shalekanalekana ishibafwa mu kulungatika. Katulande pe pepo. Yehova alakutika ku mapepo yonse ayo abantu bapepa mu bufumacumi, lelo abika sana amano ku mapepo ya babomfi bakwe abaipeela kuli ena. Nangu ca kuti pa myaka iingi tupepela fye pa mafya yamo yene, tatendwa; kabili tatila nanaka ukumfwa amapepo ayalelanda fye pali cimo cine. Inshita imo, Yehova aebele Yeremia ukutuma ubukombe ku baYuda bali muli bunkole ku Babiloni. Uko bali na pa belele itempele pali amakilomita 800, kanshi ku Yuda ukwashele balupwa ne fibusa kwali ukutali sana. Lelo nangu ca kutila bali ukutali sana, ico tacalengele Yehova ukufilwa ukukutika ku mapepo yabo umo balemutasha e lyo no kulomba ukuti abapaale. Ilyo muletontonkanya pa mapepo mupepa mu bufumacumi, elenganyeni ifyo abaYuda basansamushiwe ilyo  baumfwile amashiwi ya kwa Lesa, ayaba pali Yeremia 29:10-12.—Belengeni.

11, 12. (a) Cinshi Yehova alaile abantu ba mu Yerusalemu? (b) Bushe uo basalapula pa fyo alufyenye kuti aafwiwa shani?

¹¹ Ubushininkisho na bumbi ubwa kuti Yehova wa cikuuku bumonekela mu fyo amona ifintu. Ilyo ubonaushi bwa musumba wa Yerusalemu bwalepalama abena musumba balikonkenyepo bucipondoka, kabili ifi balecita balepondokela fye Lesa. Cinshi cali no kubacitikila? Bushe napamo cipowe cali no kubepaya nelyo bena Babiloni? Nga ca kuti ifi fibili tafyali no kubacitikila, na lyo line bali no kwikatwa bunkole pa myaka iingi no kufwila mu calo ca bene. Lelo Yehova alikwatile ‘amashiwi ayasuma’ abaYuda abalapile kabili aba-alwile imibele yabo. Alaile ukuti ali no ‘kubapempula.’ Ali no kubafumya ku Babiloni ukutali nga nshi, no ‘kubabwesesha kuli cino cifulo,’ e kutila ku calo cabo. (Yer. 27:22) Ici cali no kubalenga ukusansamuka no kutila: “Lumbeni Yehova, Lesa wa mabumba, pantu Yehova musuma; pantu icikuuku cakwe ca muyayaya!”—Yer. 33:10, 11.

¹² Yehova fye eka e wingakoselesha bonse abapelelwa pantu aliba ne cikuuku. Kwaliba bamo abaali mu cilonganino lelo balibasalapula pa mulandu wa fyo balufyenye. Nalimo kuti baleyumfwa ukuti calipwa tabakabe nga ifyo bali kabili kuti baleshimunuka no kubwelela mwi cinka lya bantu ba kwa Lesa. Napamo kuti baletontonkanya ati Yehova takabelele no kubapokelela. Lesa Wa Maka Yonse alikwatila bonse abayumfwa ifyo ‘amashiwi ayasuma.’ Kuti ba-afwiwa ukwalula amatontonkanyo yabo ne micitile yabo. Kabili ifyo twabelenga mu paragrafu 11 kuti fyabomba na kuli aba bene—Yehova ‘akababwesesha ku cifulo cabo,’ e kutila mu bantu bakwe aba nsansa.—Yer. 31:18-20.

13. Mulandu nshi ifyo Yehova atungilile Yeremia fingamikoselesesha?

¹³ Apo Yehova ni Lesa wa cikuuku, alatungilila na babomfi bakwe aba cishinka. Muli ishi nshiku sha kulekelesha  isha calo ca kwa Satana, te kuti tutwishike ukuti Yehova akafwa no kucingilila bonse abafwaya Ubufumu bwakwe intanshi. Nga muleibukisha, Yeremia ashintilile pali Yehova ukumupeela ifya kulya e lyo no kumucingilila mu nshiku sha kulekelesha isha musumba wa Yerusalemu. Lesa tafililwe ukwafwilisha kasesema. (Yer. 15:15; belengeni Inyimbo sha Bulanda 3:55-57.) Nga mwaba no bwafya ubukalamba, lyonse muleibukisha ukuti Yehova talaba ifyo mu mubombela mu cishinka. Pa mulandu wa cikuuku cakwe, afwaya ukulamitungilila pa kutila ‘mwikaloba.’—Inyimbo 3:22.

14. Lufyengo nshi mwaimwena nomba line?

¹⁴ Abantu bamo balekala imyaka iingi mu cifungo pa milandu iyo bashacitile. Kwalibako imilandu imo iyo bashicilye  bapingwile umuntu ukumwipaya kabili pa numa ya kumwipaya e lyo basanga ukuti aali wa kaele. Abafyashi mu fyalo fimo balashitisha abana mu busha pa kuti fye basange umwakuliila. Bushe mumfwa shani pa malyashi ya musango uyu? Bushe muleti Yehova omfwa shani pali ulu lufyengo? Baibolo yalilondolola bwino ukuti afwaya ukufumyapo fyonse ifilenga abantu ukucula. E wakwata fye amaka ya kufumyapo fyonse ifi. E mulandu wine, abapiina na bakaele abalecula pali lelo bengakoseleshiwa no kusubila ukuti ifintu fikawama. Yehova, Lesa uwa mulinganya, alecitapo fimo ifili no kubafumya muli ubu bucushi.—Yer. 23:5, 6.

15, 16. (a) Mibele nshi iya kwa Yehova iyo Yeremia akomailepo? (b) Mulandu nshi mwingacetekela amafunde ya kwa Lesa na malayo yakwe?

¹⁵ Mu nshiku sha kwa Yeremia, bamo balishibe ifyo Lesa aba no mulinganya nga nshi. Ku ca kumwenako, kasesema atile abena Israele napamo kuti balapila pa membu shabo no kulanga ati nabalapila pa kusosa ati: “Na pali Yehova, mu cine na mu mulinganya na mu bulungami!” (Yer. 4: 1, 2) Aya mashiwi ya cine pantu mu mibombele ya kwa Yehova tamwaba ulufyengo. Lelo kwaliba ubushininkisho na bumbi ubwa kuti Yehova alitemwa umulinganya.

¹⁶ Lesa tabepa kabili te wa bumbimunda. Yehova taba nga bantu abengi abashifikilisha amalayo yabo. Nangu fye mafunde abika mu fintu apanga, ayo na ifwe tumwenamo, tayateluka. (Yer. 31:35, 36) Na kabili kuti twashintilila pa malayo yakwe na pa bupingushi bwakwe, pantu fisuma.—Belengeni Inyimbo sha Bulanda 3:37, 38.

17. (a) Finshi Yehova acita ilyo alepingula? (b) Mulandu nshi mwingatetekela baeluda ilyo balebombela pa mafya ya mu cilonganino? (Moneni akabokoshi akaleti “ Bapingwilako Yehova,” pe bula 148.)

¹⁷ Ilyo Yehova alepingula talolesha fye pa fyo umulandu uli. Afwaya ukwishiba ifishinka fyonse ifya uyo mulandu. Kabili alaceeceeta no mutima wa kwa shimilandu.  Badokota pali lelo kuti babomfya bamashini pa kuti bamone ifyo umutima wa mulwele uli ilyo ulebomba. Nelyo kuti baceeceeta imfyo, ilyo shilewamya umulopa. Lelo Yehova kuti acita ifyacilapo. Alaceeceeta umutima wa mampalanya no kumona ifilenga umuntu ukuti alecita ifintu fimo kabili alaceeceeta ne mfyo sha mampalanya, ishimininako ifyo umuntu ayumfwa lwa nkati. Kanshi kuti amona icalengele ukuti umuntu acite ifintu fimo kabili kuti aishiba ne fyo aleumfwa pa fyo acitile. Kabili ifishinka fyonse ifyo Uwa Maka Yonse asanga pa numa ya uku kuceeceeta tafimupesha amano. Apo alicila nga nshi pali kapingula uwakwatisha amano, alabomfya bwino ifi fyebo fyonse kabili mu nshila isuma ku kwishiba ifyo ifintu fikaba kuli ifwe ku ntanshi.—Belengeni Yeremia 12:1a; 20:12.

18, 19. Bushe ukwishiba imibele ya kwa Lesa iya mulinganya kutukuma shani?

 ¹⁸ E co kanshi, mwalikwata umulandu wine wine uwa kutetekela Yehova, nangu ca kuti inshita shimo kampingu ilamucusha pa filubo fya kale. Te kwesha ukulaba ukuti Yehova taba nga loya uufwaya fye ukukonenkesha umuntu mu mulandu pa kuti akandwe, lelo, ni kapingula uulangulukilako uufwaya ukwafwa umuntu. Nga kwalibako fimo fimo ifimucusha ifyo mwacitile kale nelyo umulandu uulebimbamo umuntu umbi, lombeni Yehova ukuti asende “ifya kupilikita,” nelyo amalangulushi, pa kutila mulabeko kuli uyo mulandu. * Ukupitila mu kwafwa kwakwe, kuti mwamona ifyo Lesa afwaisha ukuti mutwalilile ukulabomba umulimo wakwe.—Belengeni Inyimbo sha Bulanda 3:58, 59.

¹⁹ Cailanga fye ukuti Lesa uwaba no mulinganya wafikapo afwaya ukuti bonse abafwaya ukuti babe abantu bakwe baleba no mulinganya. (Yer. 7:5-7; 22:3) Ukushimikila imbila nsuma ukwabula akapatulula ni nshila yacindama iya kupashanya umulinganya wa kwa Lesa. Nga tamulelabako ukubwelela ku bo mwashimikile na ku kutungulula amasambililo ya Baibolo, ninshi mulelanga imibele yafikapo iya kwa Lesa iya mulinganya ku kwafwilisha abantu. Mulandu nshi twalandile fyo? Pantu Lesa afwaya ukuti abantu balekanalekana basambilila pali ena no kupusuka. (Inyimbo 3:25, 26) Lishuko ilikalamba nga nshi ukubombela pamo na Lesa, ukulalanga umulinganya wakwe muli uyu mulimo wa kupususha abantu!

20. (a) Mibele nshi Yeremia alandilepo iyo Lesa alanga ku bantu? (b) Bushe ‘ukulanguluka’ kuti kwalenga shani Yehova ukwelela umuntu? (Moneni akabokoshi akaleti “ Bushe Yehova ‘Alanguluka’ Shani?”)

²⁰ Abantu abengi batila mwi buuku lya kwa Yeremia ne lya Inyimbo sha Bulanda mwaba fye ilyashi ililanda pa fyabipa. Abatontonkanya ifi tababika amano ku mashiwi yalembwa muli aya mabuuku ayo Yehova alepapaata abantu bakwe ukuti babwelele kuli ena pa kuti abelele. Lesa acincishe abaYuda ukuti: “Shi bweleni cila muntu aleke imibele yakwe iibi, no kuwamya imibele yenu ne micitile yenu.” Inshita imbi, Yeremia abakoseleshe ati: “Wamyeni imibele yenu ne micitile yenu, no kumfwila ishiwi lya kwa Yehova Lesa wenu, kabili Yehova akomfwa ubulanda pa bucushi ubo atile aleleta pali imwe.” (Yer. 18:11; 26:13) Muno nshiku, Yehova alikonkanyapo ukwelela bonse abomfwa ububi pa fyabipa ifyo bacitile no kufileka.

21. Cinshi Yehova afwaya pa kwelela umuntu?

²¹ Lelo, Yehova tapelela fye pa kulanda ukuti alelela. Alabombelapo ukulingana ne fyo ifintu fili. Yehova abomfeshe Yeremia ukupapaata abantu ati: “Bwela, we Israele, we cipondoka . . . Nshakamuloleshe bukali bukali . . . Nshakakalipe umuyayaya.” (Yer. 3:12) Lesa tatwalilila ukuba no bukali nelyo icipyu ku bantu bakwe abo aelela. Lelo, nangu ca kuti umuntu nalufyanya, Yehova afwaya ukuwamya bucibusa bwakwe no uyo muntu. Te mulandu no bwingi bwa membu isho aacita, nga alapila ukulapila kwa cine cine no kulomba ubwelelo kuli Lesa, Yehova ‘akamubwesha’ kuli ena no kumupaala. (Yer. 15:19) Aya mashiwi yafwile ukukoselesha bonse pali lelo abafuma kuli Lesa wa cine ukubwelela kuli ena. Bushe tamulesumina ukuti ifi Yehova elela cilatulenga ukupalama kuli ena?—Belengeni Inyimbo sha Bulanda 5:21.

22, 23. Ilyo mulepashanya Yehova mukwelela bambi, cinshi cifwile ukuba ubuyo bwenu?

 ²² Nga ca kuti ifyo umo acita e lyo na mashiwi amweba fyamukalipa, bushe mukapashanya Yehova? Lesa alandile pa baYuda ba ku kale ukuti aali no ‘kusangulula’ bonse abo aelelele. (Belengeni Yeremia 33:8.) Na lelo line kuti asangulula umuntu nelyo ukumuwamya, e kutila ukukanaibukisha icilubo cakwe nga alapila, no kulenga atampa cipya cipya ukumubombela. Nomba, Lesa nga aelela umuntu tacipilibula ukuti asangululwa na ku kukanapwililika uko twapyana ica kuti no kubembuka te kuti abembuke. Na lyo line, kuli ico twingasambililako mu fyo Lesa alandile pa kusangulula abantu. Tufwile ukuibikilishako ukulabako ifilubo, nelyo ifintu ifyo umuntu umbi atulufyanya, ifyo twingalandila mu mampalanya ukuti nga twalabako ifyo fintu ninshi twasangulula uyo muntu mu mutima wesu. Kuti twacita shani ifyo?

²³ Tutile bamupa icipe ca mutengo nga nshi nelyo icipe ce bumba ica kubikamo amaluba. Nga ca kuti calamba nelyo cakowela, bushe kuti mwacipoosa fye apo pene? Awe. Kuti mwabombesha ukuciwamya, ukufumyako ifiko fyonse na fyonse ifilengele ukuti cikowele. Ico mulefwaya  ca kuti cilemoneka bwino. E fyo na imwe mufwile ukubombesha ukufumya ubukali nelyo ububi mumfwa pali munyinenwe nelyo nkashi uwa mulufyenye. Lekeni ukutontonkanya pa mashiwi yabipa nelyo pa fyabipa ifyo bambi bacitile kuli imwe. Nga mwalabako, mulasangulula umuntu mwaelela, mwaleka ukumumona filya mwalemumona. Apo nomba mu mutima wenu namufumyamo amatontonkanyo yabipa pali uyu muntu, kuti camwangukila ukuipakisha bucibusa bwapalamisha ubo mwalemona kwati bwaloba.

24, 25. Fisuma nshi mukasanga nga mwaishiba Yehova filya Imfumu Yoshia yamwishibe?

²⁴ Twalandapo fye fimo fimo ifyo Yehova acita e lyo ne mibele fye imo imo iyakwe ifyo tusambilila ilyo tulemwishiba bwino. Twamona ukuti ifisuma ifyo tusanga mu kwishiba bwino Yehova e fitucincisha ukulamupepa ukulingana ne fyo afwaya. Nga twaishiba bwino Yehova nga filya Imfumu Yoshia yamwishibe, tukaba ne nsansa nga nshi, na kuba insansa mibele na imbi iyo Lesa akwata.

²⁵ Nga twaishiba bwino Yehova tukalaumfwana bwino na banensu. Ilyo twabombesha ukuba ne cikuuku, ukuba no mulinganya, no kulaelela bambi nga filya Yehova elela, bucibusa bwesu na ba mu cilonganino bukakoselako kabili bukawama nga nshi. Na kabili, tukafikapo nga nshi ukusambilisha ilyo tulebwelela ku bo twashimikileko kabili tukalatungulula amasambililo ya Baibolo ayalunduluka. Abalesambilila icine cikabangukila ukutupashanya ilyo bamona muli ifwe imibele isuma iya Bwina Kristu. Kanshi, tukaipangasha bwino bwino ukubalanga ifya kupepa Yehova ukulingana ne fyo afwaya, ukukonka “inshila isuma.”—Yer. 6:16.