1. Mulandu nshi Yeremia na bakasesema bambi aba kwa Yehova bashaikalile tondolo?

“UMFWENI amashiwi ya kwa Yehova.” Aya mashiwi e yaleumfwika mu misebo na mu mansa sha mu Yerusalemu ukutendeka mu 647 B.C.E. Kabili kasesema wa kwa Lesa talekele ukubila aya mashiwi. Nangu ni lintu papitile imyaka 40 ukutula apo umusumba baonawilile, alibwekeshepo ukubila aya mashiwi. (Yer. 2:4; 42:15) Lesa Wa Maka Yonse atumine bakasesema pa kutila abaYuda bomfwe ukufunda kwakwe no kulapila. Nge fyo twasambilile muli cino citabo, Yeremia e wapulilemo pali aba bonse abalelandilako Lesa. Ilyo Lesa alepeele Yeremia umulimo wa kusesema, amwebele ati: “Wime no kubeba fyonse ifyo nakweba. Wibatiina.” (Yer. 1:17) Uyu wali mulimo uwayafya. Yeremia balemucusha kabili alecula na matontonkanyo, lelo te mulandu ne fi, alipeelwe amaka ya kubomba umulimo. Atile: “Umutima ulekulunkunta. Teti njikale tondolo.”—Yer. 4:19.

2, 3. (a) Bushe abasambi ba kwa Yesu bapashenye shani Yeremia? (b) Mulandu nshi mufwile ukupashanishisha Yeremia?

² Ifyo Yeremia abombele umulimo wakwe uwa kusesema cali cilangililo ca fyo ababomfi ba kwa Yehova aba ku ntanshi bali no kulabomba. (Yako. 5:10) Pa numa fye ya mutebeto wa Pentekoste uwa mu 33 C.E., intungulushi sha baYuda shaikete abatumwa babili, Petro na Yohane, no kubalesha ukushimikila. Mwalibelenga ifyo ba-aswike. Batile: “Te kuti tuleke ukulanda ifyo twamwene ne fyo twaumfwile.” (Imil. 4:19, 20) Ilyo intungulushi shasokele Petro na Yohane ukuti  nga babwekeshapo bakabakanda icabipisha, balibalekeleko. Mwalipwa no kwishiba ifyo bacitile. Balya batumwa bacitetekelo tabalekele ukushimikila.

³ Bushe namumona ifyo amashiwi ayaba pa Imilimo 4:20 ayo Petro na Yohane balandile yapalana na ya kwa Yeremia? Apo muli babomfi ba kwa Yehova Lesa abaleikala muli shino nshiku sha kulekelesha ishayafya, mufwile lyonse na imwe mulesosa amuti, “Teti njikale tondolo!” Lekeni tumone ifyo twingatwalilila ukuba abashipa nga filya Yeremia aali ilyo tuleshimikila imbila nsuma te mulandu ne fyo ifintu filebipilako.

4. Finshi abengi mu Yerusalemu batemenwe ukulanda?

⁴ Bushe mwalisumina ukuti ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti ifintu fikawama ilyo Umwana wakwe akalateka e mbila nsuma iyo abantu bengatemwa ukumfwa? Lelo abantu abengi basosa nga filya abaYuda bamo inshita imo baebele Yeremia ati: “Amashiwi ayo wasosa kuli ifwe mwi shina lya kwa Yehova, tatwaumfwe kuli iwe.” (Yer. 29:19; 44:16) Yeremia ilingi line aleumfwa aya amashiwi. E fyo caba na ku bantu ba kwa Yehova pali lelo pantu abantu abengi babeba ukuti: “Nshilefwaya.” Ifi abantu abengi bakaana ukubashimikila kuti calenga bakasabankanya ba Bufumu ukufuupulwa. Nga ca kuti ica musango uyu cilacitika mu ncende mushimikila, nelyo calicitikilapo bamo mu cilonganino mwaba, nangu ni mwe cacitikilapo, cinshi mwingacita?

5. (a) Bushe Yeremia acitile shani ilyo abantu balekaana amashiwi alebila? (b) Mulandu nshi abakaana imbila nsuma babelele mu bwafya ubukalamba nga nshi?

⁵ Elenganyeni ifyo Yeremia aletontonkanya ilyo abaYuda abengi balekaana ukumfwa ifyo alebila. Lintu atendeke fye umulimo, Yehova alimulangile libela ifyo ubupingushi aali no kuleta bwali no kuba. (Belengeni Yeremia 4:23-26.)  Lyena kasesema ailwike ukuti pa kutila abantu bapusuke balekabila ukumfwa amashiwi alebila no kuyakonka. Na muno nshiku mwine, abantu bali mu mibele yapalako, ukusanshako fye na baba mu cifulo mushimikila. Yesu alandile pa “bushiku bulya” ubo Lesa akapingula abantu babipa aba pano calo ati: “Bukesa pali bonse abaikala pano isonde ponse. E ico, mulelola inshita yonse no kulapepa amapepo ya kupapaata pa kuti mukapusuke kuli fyonse ifikacitika, no kwiminina pa ntanshi ya Mwana wa muntu.” (Luka 21:34-36) Aya mashiwi Yesu alandile kuti yalenga mwasondwelela ukuti bonse abakaana imbila nsuma icikabacitikila tacakawame.

6. Mulandu nshi mufwile ukutwalilila ukushimikila na ku bakaana ukumfwako?

⁶ Lelo, bonse aba kuti kale balekaana lelo pali ino nshita balitendeka ukumfwa icebo ca kwa Yehova ico tubashimikila, bakapaalwa nga nshi. Lesa aletwiswila inshila ye pusukilo iikatwingisha mu calo cakwe icipya. E fyo cali na ku mulimo Yeremia alebomba. Abekashi ba mu Yuda nga balipuswike. (Belengeni Yeremia 26:2, 3.) Pa kutila abafwe, Yeremia abombele imyaka iingi ukucincisha abantu ‘ukumfwa’ icebo ca kwa Lesa wa cine “no kuleka” imibele yabipa. Tatwaishiba impendwa ya balapiile no kwalula imibele yabo pa mulandu wa fyo kasesema alebashimikila. Lelo bamo balyalwike, na muno nshi mwine abengi balyaluka. Ilyo tulebila imbila nsuma, ilingi line tulomfwa uko bamo abalekaana ukubashimikila kale balesambilila icine. (Moneni akabokoshi kaleti  “Abakaana Kuti Basuka Baumfwa,” akali pe bula 184.) Bushe uyu te mulandu na umbi uwingalenga twacincila mu mulimo wa kubila imbila nsuma uukalenga abantu ukupusuka?

7. Finshi abalwani ba kwa Yeremia balecita pa kuti fye bonaule umulimo wa kusesema uo alebomba?

⁷ Icintu cimo icapulilemo sana mu mulimo wa kwa Yeremia ni filya abalwani bakwe bale-esha libili libili ukumwipaya no konaula umulimo wakwe. Bakasesema ba bufi balemulengulwila pa cintubwingi. (Yer. 14:13-16) Ilyo Yeremia alepita mu misebo ya mu Yerusalemu, abantu balemupontela no kumupumya. (Yer. 15:10) Abalwani bakwe bamo balepangana ne nshila shimbi ishakonawilamo ishina lyakwe. (Yer. 18:18) Bambi nabo batendeke ukulanda ifibi pali ena pa kuti abalefwaya ukumfwa bafuupulwe, bakaane ne cine ico Yeremia alebashimikila. (Inyimbo 3:61, 62) Bushe Yeremia alilekele ukubomba? Iyo, atwalilile fye ukushimikila. Bushe cinshi camwafwile ukutwalilila ukushimikila?

8. Ilyo abalwani bacililemo ukucusha Yeremia, cinshi acitile?

⁸ Ica-afwile sana Yeremia ukukanaleka ukubomba ilyo balemukaanya, kucetekela Yehova. Ilyo fye Yeremia atendeke umulimo, Lesa amwebele ati ali no kumutungilila no kumucingilila. (Belengeni Yeremia 1:18, 19.) Yeremia alicetekele ifyo Yehova amwebele kabili Lesa tamulekeleshe. Ilyo abalwani bacililemo ukumucusha no kwesha inshila shimbi ishayafya isha kumufupwilamo, e lyo akonkenyepo ukuba uwashipa kabili talekele ukushipikisha. Moneni ifyo iyi mibele yamwafwile.

9, 10. Finshi ifyacitikile Yeremia ifingalenga na imwe mwashipa?

⁹ Inshita imo, bashimapepo na bakasesema abapondweke batwele Yeremia kuli bacilolo ba mu Yuda ukuti bamwipaye. Bushe ifintiinya fyabo fyalengele Yeremia ukumfwa umwenso ica kuti afilwa no kubomba? Iyo. Ifyo alandile fyalengele bacilolo ukukanakonka ifyalefwaya balya bacipondoka kabili tabamwipeye.—Belengeni Yeremia 26:11-16; Luka 21:12-15.

¹⁰ Nga muleibukisha, ilyo Pashihuri umulashi wa pe tempele  aumfwile ubukombe ubo kasesema alebila, amubikile mu makusu. Pashihuri afwile aletontonkanya ukuti nga abika Yeremia mu makusu kuti amulenga ukwikala tondolo. E co ubushiku bwakonkelepo alimukakwile. Lelo Yeremia, nangu ca kutila aleumfwa ubukali pa fyo bamucushishe, aebele Pashihuri ukwabula ukupita na mu mbali ifyo Yehova amupingwile. Yeremia taikele tondolo ilyo bamucushishe! (Yer. 20:1-6) Mulandu nshi? Yeremia umwine atweba ati: “Yehova ali na ine nge mpalume iya maka icine cine. E mulandu wine abancusha bakaipunwina no kufilwa.” (Yer. 20:11) Nangu fye ni lintu abalwani abamupatile sana bamwimine, Yeremia tatiinine. Alicetekele sana Yehova, na imwe mufwile ukumucetekela.

11, 12. (a) Bushe Yeremia abomfeshe shani amano ilyo Hanania amulengulwile? (b) Busuma nshi bufumamo ilyo ‘twashishimisha ububi’?

¹¹ Cisuma ukulaibukisha ukuti Yeremia talecita ifintu ukwabula ukutontonkanya. Ilyo alelanda na balwani bakwe alelingulula. Aleishiba ilyo afwile ukufumapo. Ku ca kumwenako, moneni ifyo acitile ilyo ali na Hanania. Ilyo uyu kasesema wa bufi aloseshe mumbi ifyebo  fya kwa Yehova ifya kusesema pa cintubwingi, Yeremia alimulungike kabili alondolwele ifyo abantu bengeshiba kasesema wa cine. Yeremia asendele ikoli ilya mapulanga ku kulangilila abaYuda ukuti bali no kuba abasha ba bena Babiloni; lelo ilyo Hanania amwene fi, alikalipe sana no kufunaula ikoli. Cinshi Hanania nomba alepanga ukucita? Inga Yeremia ena, cinshi acitile? Tubelenga ukuti: “Kasesema alifuminepo aya.” Ca cine Yeremia alifuminepo. Pa numa, ukulingana ne fyo Yehova amwebele, Yeremia alibwelele no kweba Hanania ifyo Lesa alepanga ukucita, e kutila ukulenga abaYuda ukuba abasha ba mfumu ya bena Babiloni e lyo no kulenga Hanania ukufwa.—Yer. 28:1-17.

¹² Natumona muli ili lyashi lya mu Baibolo ukutila ilyo tuleshimikila, tufwile ukuba abashipa kabili tufwile ukulalingulula. Nga ca kuti pa ng’anda apo tuleshimikila bakaana ukumfwa ifyo Amalembo yalanda kabili bakalipa, nalimo bafwaya no kutucena, tufwile mu mucinshi ukufumapo no kuya pa ng’anda imbi. Tatufwile ukulaumana no uli onse pa mbila nsuma iya Bufumu. Nga ca kuti ‘twashishimisha ububi,’ tukalenga ukuti tukakwate ishuko lya kwafwa abo bantu pa nshita imbi iingalinga.—Belengeni 2 Timote 2:23-25; Amapi. 17:14.

13. Mulandu nshi Yehova aebele Yeremia ukuti: “Witiina,” kabili finshi twingasambililako?

¹³ Ifyabipa ifyalecitika ilyo Yerusalemu ishilaonaulwa mu 607 B.C.E., fyalikumine bakapepa ba cine. Kanshi kuti mwamona umulandu Lesa aebele Yeremia ukuti: “Witiina.” (Yer. 1:8; Inyimbo 3:57) Kabili Yehova amwebele ukwebako abantu  bakwe bambi amashiwi yamo yene aya kubakoselesha. (Belengeni Yeremia 46:27.) Finshi twingasambililako? Muli shino nshiku sha kulekelesha ishabipa, na ifwe kuti tuleumfwa umwenso inshita shimo shimo. Pa nshita sha musango yo, bushe tukomfwila Yehova uuli kwati aletweba ukuti: “Mwitiina”? Ku kutendeka kwa cino citabo, twasambilile ifyo Lesa asakamene Yeremia ilyo ifintu fyayafishe nga nshi. Lekeni tupitulukemo fye panono mu fyacitike, pa kuti tusambilileko fimo.

14, 15. (a) Bwafya nshi Yeremia alimo? (b) Bushe Yehova afikilishe shani ubulayo bwakwe ubwa kucingilila Yeremia?

¹⁴ Ilyo abena Babiloni bashingile umusumba wa Yerusalemu, abantu baliculile ku nsala. Pashipita fye inshita iinono, abengi ifya kulya fyalipwile. (Yer. 37:21) Pali iyi nshita ya cipowe, Yeremia bamupoosele na mu cishima, umo ali no kufwila. Bacilolo ba mu Yuda bapatikishe Imfumu Sidekia ukusumina ukucita ifyo balefwaya. Lyena bapoosele Yeremia mu cishima icitali, umushali amenshi lelo umwali fye amatipa. Ilyo Yeremia aleibila mu matipa, amwene fye kwati capwa tapusuke. Nga cali ni mwe, bushe nga tamwaumfwile umwenso?—Yer. 38:4-6.

¹⁵ Nangu ca kuti Yeremia ali fye nga ifwe, alicetekele amashiwi Yehova amwebele aya kuti takamushe. (Belengeni Yeremia 15:20, 21.) Bushe Yehova alimupaalile pa fyo amucetekele? Twalishiba ukuti alimupaalile. Lesa alengele Ebede-meleke ukukanakonkelesha bacilolo no kupususha Yeremia. Ebede-meleke ailelomba ulusa ku mfumu ulwa kuti ayefumya kasesema mu cishima umwali amatipa no kumupususha.—Yer. 38:7-13.

16. Bushe mafya nshi ayo Yehova apuswishemo ababomfi bakwe aba cishinka?

¹⁶ Nangu ni lintu Yeremia bamufumishe mu cishima, ali acili mu bwafya. Ebede-meleke ailemupaapatilako ku mfumu ati: ‘Alefwa pa mulandu wa cipowe. Pantu mu musumba tamuli umukate nakalya.’ (Yer. 38:9) Ifya kulya fyalicepele  mu Yerusalemu ica kuti abantu batendeke ukulya abantu banabo. Lelo Yehova na kabili alyafwile kasesema wakwe no kumupususha. Yeremia na o aebele Ebede-meleke ukuti Yehova akamucingilila. (Yer. 39:16-18) Yeremia talabile ifyo Lesa amulaile ukuti: “Ine ndi na iwe pa kuti nkupokolole.” (Yer. 1:8) Pa mulandu wa kuti Lesa Wa Maka Yonse alecingilila aba babomfi bakwe babili aba cishinka, tabali no kufwa ku balwani babo nelyo ku nsala. Te mulandu na macushi yonse ayaishile muli ulya musumba, balipuswike. Finshi twasambililako? Twasambililako ukuti Yehova alibalaile ukuti akabacingilila kabili na cine alifikilishe amashiwi yakwe.—Yer. 40:1-4.

17. Mulandu nshi mufwile ukucetekela ubulayo bwa kwa Yehova ubwa kucingilila ababomfi bakwe?

¹⁷ Ukufikilishiwa kwa busesemo bwa kwa Yesu pa lwa mpela ya buno bwikashi, nakupalama nga nshi. Nomba line, kuli no kuba “ifishibilo umu mwaba akasuba no mweshi ne ntanda, ne nko sha pano isonde shikaba no bulanda, shikapelelwa . . . na bantu bakalafwa umutombo pa mulandu wa mwenso na pa mulandu wa kulolela ifikacitikila aba pe sonde.” (Luka 21:25, 26) Tufwile ukulalolela fye, tukamone ifyo ifi fishibilo fikaba e lyo ne fyo fikalenga abengi  ukumfwa umwenso. Lelo te mulandu ne fikacitika, tamulingile ukutwishika amaka ya kwa Yehova e lyo ne fyo afwaisha ukupususha abantu bakwe. Nomba abantu abashicita ifyo Lesa afwaya bena tabakapusuke. (Belengeni Yeremia 8:20; 14:9.) Nangu cimoneke kwati ababomfi bakwe tabakwete isubilo, babe kwati bali mu cishima ca matipa kabili umwafita fititi, Yehova kuti abapususha! Amashiwi Lesa aebele Ebede-meleke yakabomba na ku bantu bakwe, ayatila: “‘Nkakupususha, kabili tawakafwe ku lupanga iyo; kabili ukapususha umweo obe, pantu walintetekela’ e fyasosa Yehova.”—Yer. 39:18.

18. (a) Mashiwi nshi aya-alwile ubumi bwa kwa Yeremia? (b) Cinshi mwasambililako ku cipope ca kwa Lesa icaba pali Yeremia 1:7?

¹⁸ “Ukaye kuli bonse abo nkakutumako; kabili ukacite fyonse ifyo nkakweba.” (Yer. 1:7) Ubumi bwa kwa Yeremia bwalyalwike umupwilapo ilyo aumfwile ici cipope Lesa amwebele. Ukufuma fye bulya bwine bushiku, ico alefwaya sana kulabilisha “icebo ca kwa Yehova.” Aya mashiwi yalamonekamo libili libili mwi buuku lya kwa Yeremia. Mu cipandwa ca kulekeleshako, Yeremia ashimika ifyo Yerusalemu ashingilwe ne fyo imfumu ya kulekeleshako Sidekia yasendelwe bunkole. Yeremia atwalilile ukusambilisha abaYuda no kubakonkomesha ukulaumfwila Yehova ukufikila camoneka ukutila umulimo wakwe wapwa.

19, 20. (a) Mulandu nshi mwingapashanishisha ifyo Yeremia alebomba? (b) Bushe umulimo wa kushimikila wa-ampana shani ne nsansa no kulasekelela? (c) Finshi mwanonkelamo mwi buuku lya kwa Yeremia ne lya Inyimbo sha Bulanda?

¹⁹ Umulimo Yeremia alebomba walipalana sana no mulimo Inte sha kwa Yehova shibomba muno nshiku. Nga filya cali kuli Yeremia, na imwe mubombela Lesa wa cine mu nshita ya bupingushi. Nangu ca kuti mwalikwata imilimo imbi iikabila ukuti mupooseko inshita e lyo na maka; lelo ukushimikila imbila nsuma e mulimo uwacindama  sana uo mwingabomba muli buno bwikashi. Ilyo muleshimikila, mulalumbanya ishina lya kwa Lesa ilyacila amashina yonse kabili mulasumina ukuti e wakwata fye insambu sha kuteka. (Belengeni Inyimbo sha Bulanda 5:19.) Na kabili mulalanga ukuti mwalitemwa sana abantu banenu ukupitila mu kubafwa ukwishiba Lesa wa cine ne fyo afwaya.—Yer. 25:3-6.

²⁰ Yeremia alandile pa mulimo Yehova amupeele ati: “Amashiwi yenu yanenga ukutemwa no kusekelela mu mutima wandi; pantu nainikwa ishina lyenu, mwe Yehova Lesa wa mabumba.” (Yer. 15:16) Bonse pali lelo abo imitima iicincisha ukulandilako Lesa wa cine na bo kuti basekelela no kuba ne nsansa. Kanshi pali uyu mulandu, tufwile ukutwalilila ukubila ubukombe bwa kwa Yehova nga filya Yeremia alecita.