1. (a) Bushe ni mwi umo Yesu na Yeremia bapalene? (b) Mulandu nshi tufwile ukupashanishisha Yeremia ilyo tuleshimikila?

YESU KRISTU e o bonse tupashanya ifya kushimikila imbila nsuma. Nomba ico mwingatemwa ukwishiba ca kuti abantu ba mu nshiku sha kwa Yesu abalemona uko aleshimikila, bamo balemumona kwati ni kasesema Yeremia. (Mat. 16:13, 14) Uwatumine Yesu na Yeremia ukubomba umulimo wa kushimikila ni Lesa. Amashiwi ayo Lesa inshita imo aebele Yeremia e yalanga ukuti e wamutumine. Lesa amwebele ati: “Ubebe aya mashiwi auti, ‘Yehova . . . atila.’” (Yer. 13:12, 13; Yoh. 12:49) Kabili ilyo Yeremia alebomba umulimo wakwe, akwete imibele iyapalene ne ya kwa Yesu.

2. Finshi abantu bafwile ukucita ifyo na baYuda balingile ukucita?

² Lelo ba Nte bamo kuti batila: ‘Umulimo wa kushimikila uo tubomba muno nshiku walipusana sana no mulimo Yeremia alebomba. Yeremia e o Lesa alelandilamo ku luko lwa kwa Israele ulwali ulwaipeela kuli Lesa. Lelo abengi abo tushimikila tabaishiba Yehova.’ Kwena ico cishinka. Lelo na mu nshita ya kwa Yeremia abaYuda abengi ‘tabakwete amano,’ balishiile Lesa wa cine. (Belengeni Yeremia 5:20-22.) Balekabila ukwaluka pa kutila balepepa ukulingana ne fyo Yehova alefwaya. Na lelo line, abantu balekabila ukusambilila ukulatiina Yehova e lyo no kusanga ukupepa kwa cine te mulandu no ko bapepa. Kanshi natulande pa fyo twingabombela Lesa wa cine e lyo ne fyo twingapashanya Yeremia ilyo tuleafwa abantu.

3. Cinshi Yehova acitile kuli Yeremia ilyo atendeke fye umulimo wakwe, kabili kasesema aumfwile shani?

³ Nga muleibukisha, ilyo Yeremia atendeke umulimo wa kusesema bamwebele ati: “Ukaye kuli bonse abo nkakutumako; kabili ukacite fyonse ifyo nkakweba. Wikabatiina pa mulandu wa finso fyabo, pantu ‘Ine ndi na iwe pa kuti nkupokolole,’ e fyo Yehova asosa.” (Yer. 1:7, 8) Kabili Lesa acitile ico Yeremia ashale-enekela. Yeremia ashimika ukuti: “Yehova atambulwile ukuboko kwakwe no kunkumya pa kanwa. E lyo Yehova atile kuli ine: ‘Mona, nabika amashiwi yandi mu kanwa kobe. Mona, buno bushiku nakupeela amaka.’” (Yer. 1:9, 10) Ukufuma fye bulya bwine bushiku, Yeremia alishibe ukuti alelandilako Lesa Wa Maka Yonse. * Apo Lesa alemutungilila, Yeremia alicincile sana ukubomba umulimo amupeele.—Esa. 6:5-8.

4. Bushe bamo babomba shani no mweo onse umulimo wa kushimikila?

 ⁴ Muno nshiku Yehova takumya ababomfi bakwe pa kanwa. Lelo abomfya umupashi wakwe uubalenga ukufwaisha ukulashimikila imbila nsuma. Abengi balabomba no mweo wabo onse uyu mulimo. Natulande pali ba Maruja aba ku Spain abo amaboko na molu fyaleka ukubomba ukucila pa myaka 40 pa mulandu wa bulebe. Apo te kuti bashimikile ku ng’anda ne ng’anda, balabomfyako inshila shimbi isha kushimikilamo. Inshila imo iyo basalapo, kulashimikila mu makalata. Ba Maruja baleba umwana wabo ukubalembelako amakalata. Ilyo kwali kampeni pa umweshi umo uutuntulu, ba Maruja no mwana wabo batumine amakalata 150 kabili mu ma enifulupu yonse balibikilemo ka trakiti. Pa mulandu wa fyo babombeshe, imbila nsuma yalifikile ku bantu abengi abekala mu mushi wa mupepi. Ba Maruja baebele umwana wabo ati, “Nga ca kuti pa makalata twalemba imo yafika ku muntu uwaba no mutima uwalungama, Yehova kuti alenga twatendeka isambililo lya Baibolo.” Eluda wa mu cilonganino cabamo uyu nkashi alembele ati, “Ndatasha Yehova pa kutupeela bankashi ababa nga ba  Maruja abasambilisha bambi ukubika amano ku fyacindamisha.”

5. (a) Bushe Yeremia atwalilile shani ukucincila mu mulimo wakwe nangu ca kuti abo aleshimikila tabalebikako amano? (b) Bushe kuti mwatwalilila shani ukucincila mu mulimo wa kubila imbila nsuma?

⁵ Mu nshiku sha kwa Yeremia, abengi abaleikala mu Yerusalemu ‘tabatemenwe’ amashiwi ya kwa Lesa. Bushe kasesema Yeremia alilekele ukushimikila pantu abengi tabalebikako amano ku bukombe alebila? Iyo! Yeremia atile: “Ninkwatisha ubukali bwa kwa Yehova. Nanaka ukuba no bu ubukali.” (Yer. 6:10, 11) Bushe kuti mwacita shani pa kuti mucincile nga Yeremia? Inshila imo, kulatontonkanya sana pe shuko mwakwata ilya kwimininako Lesa wa cine. Mwalipwa no kwishiba ukuti abantu abalumbuka sana muno calo balisaalula ishina lya kwa Lesa wa cine. Tontonkanyeni na pa fyo bashimapepo babepa abantu ku ncende mwikala, nga filya fine bashimapepo balecita mu nshiku sha kwa Yeremia. (Belengeni Yeremia 2:8, 26, 27.) Nangu cibe fyo, mu mbila nsuma iya Bufumu iyo mubila e mumonekela ifyo Lesa aba ne cikuuku ku bantu. (Inyimbo 3:31, 32) Ukulatontonkanya pali ifi kuti kwalenga mwaba abacincila ukulabila imbila nsuma no kula-afwa abantu ababa nga impaanga.

6. Mafya nshi yalesakamika Yeremia?

⁶ Kwena, inshita shimo kulaba ifilenga umuntu ukukanacincila mu kushimikila. Ilyo Yeremia alebombela Yehova, na o aleponenwa na mafya ayakalamba, yambi yalefuma na kuli bakasesema ba bufi. Ubwafya bumo ubwamuponene bwalembwa muli Yeremia icipandwa 28. Abengi tabalefwaya ukukutika ku bukombe alebila kabili inshita shimo ici calelenga no kuti aleba fye eka. (Yer. 6:16, 17; 15:17) Na kabili, limo limo alesakamikwa nga nshi ilyo abalwani balefwaya ukumwipaya.—Yer. 26:11.

7, 8. Bushe amashiwi ya kuti Yehova ‘alibepele’ kasesema wakwe yalola mwi?

⁷ Inshita imo ilyo Yeremia balemuseka no kumusaalula umo shacela, ali-ilishenye nga nshi kuli Lesa. Bushe muleti ni mwi mwingomfwila amashiwi ayaba pali Yeremia 20:7, 8 aya kuti Yehova ‘alibepele’ kasesema wakwe uwa citetekelo?—Belengenipo.

⁸ Yehova tabepele Yeremia. Lelo ifyo amucitiile e fyapapwishe kasesema wakwe. Ifyo cali ni fi: Yeremia inshita imo aumfwile kwati tali na maka ya kubomba umulimo Lesa amupeele pantu ifyo balemupumya no kumucusha fyalicililemo. Lelo Lesa Wa Maka Yonse alimupapwishe pa kumupeela amaka ya kukonkanyapo ukubomba umulimo. Kabili amulengele ukufwaisha ukubomba. Ifi Yehova amupeele amaka pa nshita ayumfwile kwati alafilwa ukubomba cali kwati ‘abepa’ Yeremia. Lesa ailangile ukuti alikwatishe amaka ica kuti ukupelebela kwa kwa Yeremia kwamoneke ukunono nga nshi. Ilyo Lesa apeele Yeremia amaka, alikonkenyepo ukushimikila te mulandu ne fyo abantu bashalebika amano ku bukombe alebila ne fyo balemucusha.

9. Bushe amashiwi yaba pali Yeremia 20:11 kuti yamukosha shani?

⁹ Yehova aali kwati ni “mpalume iya maka icine cine” mupepi na Yeremia kabili e walemwafwa. (Yer. 20:11) Na imwe bene Lesa kuti amukosha pa kutila mutwalilile ukucincila mu milimo yakwe te mulandu na mafya mwingakwata. Na imwe mulemona Yehova nga filya Baibolo imo yamulondolola ukuti aba kwati “mushilika wa maka” uwiminina mupepi na imwe.—Baibolo ya Contemporary English Version.

10. Cinshi mwakulacita ilyo abantu balemukanya ukushimikila?

¹⁰ Umutumwa Paulo alikomailepo pali ici cishinka ilyo alekoselesha Abena Kristu abo balekaanya ukushimikila. Alembele ukuti: “Ikaleni imikalile iyawamina imbila nsuma iya kwa Kristu, pa kuti . . . ng’umfwe ukuti mwaba abakosa ndi, aba mutima umo ababombela pamo ku citetekelo ca mbila  nsuma, kabili abashitiina abalwani benu nangu panono.” (Fil. 1:27, 28) Nga filya fine Yeremia na Bena Kristu bakubalilapo bacitile, na imwe bene mufwile ukucetekela Lesa Wa Maka Yonse ilyo muleshimikila. Nga ca kutila abantu bamo balemuseka nelyo balemucusha, muleibukisha ukuti Yehova aba mupepi na imwe kabili akulamupeela amaka. Alyafwile Yeremia e lyo alyafwa na bamunyinenwe bambi abengi, kanshi na imwe bene kuti amwafwa. Mulepepa kuli Lesa no kucetekela ukuti alemwafwa. Na imwe kuti mwamona kwati Lesa ‘amubepa’ ilyo amupeela amaka ya kushipikisha amafya. Pa mulandu wa kwafwa kwa kwa Lesa kuti mwacita ne fyo mushile-enekela ukucita.—Belengeni Imilimo 4:29-31.

11, 12. (a) Finshi mufwile ukucita pa kutila muleshimikila ku bantu abengi? (b) Ukulingana ne cikope cili pe bula 39, ni kwi uko imwe mwingashimikila mu cifulo cenu?

¹¹ Ifyo tubelenga pa mulimo Yeremia abombele kuti fyatwafwa mu nshila ishingi ukuba bakabila ba mbila nsuma abafikapo bwino bwino. Pa numa ya kubomba umulimo wa bukasesema ukucila pa myaka 20, Yeremia atile: “Lyonse nalemweba, nalecelela no kulalanda, lelo tamwaumfwile.” (Yer. 25:3) Ca cine Yeremia alecelela ukubomba umulimo Lesa amupeele. Bushe kuli ifyo twingasambililako ku fyo alecita? Mu filonganino ifingi bakasabankanya bamo balacelela ukushimikila abantu pa fitesheni fya basi ne fye shitima. Mu ncende sha mu mishi ba Nte abengi nabo balashimikila ku balelima mu nshita ya lucelo e lyo na kuli bambi. Bushe ni nshila nshi shimbi isho na imwe mwingabomfya ukupashanya Yeremia uwatwalilile ukubomba umulimo? Bushe te kuti mulebuuka lucelocelo pa kutila mulesangwa ku kukumana kwa kuya mu mulimo wa mwi bala pa nshita ilya ine kufwile ukutendeka?

¹² Na kabili, mu ncende ishingi ukushimikila ku ng’anda ne ng’anda mu kasuba na mu cungulo na ko kwine kusuma, pantu ilingi line mulafuma ifisuma. Bakasabankanya bamo balashimikila na mu nshita ya bushiku kuli balya  ababombela palya bashitisha amafuta ya mu myotoka, na kubabomba mu fikuulwa fya kuliilamo e lyo na ku bacita amakwebo yambi ababomba akasuba no bushiku. Bushe kuti mwa-alula inshita ya kuya mu kushimikila pa kuti muleya pa nshita abantu abengi baba pa mayanda nelyo mu fifulo fimbi?

13, 14. (a) Bushe ifyalecita Yeremia fyapalana shani no mulimo tubomba uwa kubwelela ku bo twashimikileko? (b) Mashiwi nshi ayalanga ukuti mufwile ukufikilisha ubulayo bwa kubwelela kubo mwashimikile?

¹³ Limo limo, Yehova ale-eba Yeremia ukwiminina pa mpongolo she tempele nelyo isha mu Yerusalemu pa kubilisha ubukombe ubwali no kucitika ku ntanshi. (Yer. 7:2; 17:19, 20) Ifi Yeremia alebilila ubukombe pa mpongolo, calelenga abengi ukumfwa icebo ca kwa Yehova. Pantu abantu abengi, ukubikako fye na bashimucindikwa ba mu musumba, e lyo na bonse aba makwebo ilingi line balepita pali ishi mpongolo. Kanshi, Yeremia afwile alelanda kuli aba bantu libili libili pa kuti fye abafwe ukumfwikisha ubukombe. Ilyo tulebwelela ku bantu abatemenwe ifyo twabashimikile, finshi twingasambilila ku fyo Yeremia alecita?

¹⁴ Yeremia alishibe ukuti abantu bali no kupusuka fye nga abomba umulimo Lesa amupeele. Inshita imo ilyo bamuleseshe ukuyalanda ku bantu amashiwi ya kwa Lesa, atumineko umunankwe Baruki. (Belengeni Yeremia 36:5-8.) Kuti twapashanya shani Yeremia? Nga twaeba abo twacilashimikilako ukuti tukabwela, bushe tulabwelelako? Nga tatukwete inshita ya kuya ku cipempu nelyo twafilwa ukuyatungulula isambililo, bushe tulatumako bambi? Yesu atile: “Lekeni Ee wenu abe Ee.” (Mat. 5:37) Calicindama ukufikilisha ifyo twalaile pantu  twimininako Lesa uulanda icine kabili uushaba ne cimfulunganya.—1 Kor. 14:33, 40.

15, 16. (a) Bushe abengi bapashanya shani Yeremia pa kutila baleshimikila ku bantu abengi? (b) Finshi mwasambilila ku cacitike ku Chile ukulingana ne cikope cili pe bula 40?

¹⁵ Yeremia alikoseleshe abaYuda abaleikala mu Babiloni pa kubalembela ‘amashiwi ayasuma’ aya kuti bali no kubwelelamo ku calo cabo. (Yer. 29:1-4, 10) Na muno nshiku mwine ‘amashiwi ayasuma’ pa fyo Yehova ali no kucita nomba line kuti yashimikilwa ku bantu ukupitila mu makalata e lyo na pa mafoni. Bushe kuti mwabomfyako ishi nshila ukwafwa balupwa na bantu bambi ababa ku fifulo ifyaba ukutali sana nelyo ukushimikila ku bantu abayafya ukusanga?

¹⁶ Bakasabankanya abengi abakonka ifyo Yeremia alecita ilyo alebila, ilingi line balasangamo ifisuma ilyo balebila imbila nsuma. Nte umo mu calo ca Chile alandile no  mwanakashi uwalefuma pa citesheni ce shitima. Uyu mwanakashi alitemenwe ukumfwa ubukombe bwa mu Baibolo kabili alefwaya ukuti balemusambilishisha Baibolo pa ng’anda pa mwakwe. Lelo Nte talembele inambala ya ng’anda apaleikala ulya mwanakashi. Pa numa, ilyo uyu nkashi ailwike ukuti alingile ukukonkanyapo ukulalanshanya na ulya mwanakashi pa kuti atemwe icine, alipepele kuli Yehova ukuti amwafwe. Ubushiku bwakonkelepo abwelele ku citesheni ce shitima pa nshita ilya ine apitileko ubushiku bwafumineko. Alimonene na ulya mwanakashi na kabili. Uno muku wena alipooseleko amano ukulemba inambala ya ng’anda kabili pa numa alitandalile ulya mwanakashi ku ng’anda ku mwakwe no kumwafwa ukumfwikisha Amalembo. Nomba line Lesa ali no kupingula icalo ca kwa Satana. Lelo bonse abalapila no kucetekela imbila nsuma nabakwata ishuko lya kupusuka. (Belengeni Inyimbo sha Bulanda 3:31-33.) E co  kanshi natubikeko amano ukulashimikila sana mu cifulo batupeela.

17. Bushe kuti mwapashanya shani Yeremia ilyo mulebomba mu cifulo mushimikilamo?

¹⁷ Yehova taalefwaya abantu ukufwa. Nalimo ilyo kwashele imyaka 10 ukuti umusumba wa Yerusalemu onaulwe, Yehova aebele Yeremia ukweba abasendelwe bunkole ku Babiloni ukuti bali no kubwelela ku calo cabo. Atile: “Nkabalolesha bwino, no kubalenga bakabwele kuli cino calo. Nkabakuula, kabili nshakababongolole; nkabalimba, kabili nshakabanukule.” Yeremia aebele abo bantu ukuti: “Kuli isubilo kuli [imwe] ku ntanshi.” (Yer. 24:6; 26:3; 31:17) Yeremia alemona abantu ba kwa Lesa filya fine Umwine alebamona. E calengele abikeko sana amano ku mulimo bamupeele, kabili pa kweba abantu ubukombe bwa kwa Yehova, alebapapaata, aletila: “Cila muntu aleke imibele yakwe iyabipa, no kuwamya imicitile [yakwe].” (Yer. 35:15) Bushe ni nshila nshi shimbi isho imwe mwingalangilamo ukutemwa ku baba mu cifulo mushimikilamo?

18, 19. (a) Finshi tushifwile ukulatontonkanya pa mulimo wa kushimikila? (b) Mibele nshi iyo Yeremia akwete iyo na ifwe tufwile ukukwata?

¹⁸ Yeremia alitemenwe nga nshi abantu, kabili uku kutemwa takwatalile akupwa. Nangu ni lintu umusumba wa Yerusalemu waleonaulwa, atwalilile fye ukubomfwila uluse. (Belengeni Inyimbo sha Bulanda 2:11.) AbaYuda bailetelele fye abene. Lelo nangu cali fyo, Yeremia tatile, ‘mwamona, te imwe nale-eba.’ Lelo alyumfwile sana ububi pa cabacitikile. Na ifwe tatufwile ukulashimikila fye cikulu kushimikila. Nga tulebombesha mu mulimo tukalanga ukuti cine cine twalitemwa Lesa wesu umusuma e lyo na bantu banensu ababumbwa mu cipasho cakwe.

¹⁹ Takwaba umulimo nangu umo pano calo uwingacila pa wa kwimininako Lesa wa cine. Yeremia na o e fyo aumfwile,  alembele ukuti: “Nasangile amashiwi yenu, na ine naliyaliile, kabili amashiwi yenu yanenga ukutemwa no kusekelela mu mutima wandi; pantu nainikwa ishina lyenu, mwe Yehova.” (Yer. 15:16) Ilyo tuleshimikila imbila nsuma, kuti twalenga abantu abengi ukwishiba uwabapeela ubumi e lyo no kumutemwa. Nga tuli abacincila mu mulimo wa kushimikila kabili natutemwa na bantu nga Yeremia, na ifwe bene tukalenga abantu bakeshibe Yehova.