1. Ilyo umusumba wa Yerusalemu waonawilwe, mashiwi nshi Yeremia asosele pa masesemo ya kwa Yehova?

UMUSUMBA wa Yerusalemu naubongololwa. Umulilo abena Babiloni bacisonteka ucili ulefutumuna ucushi. Yeremia aleibukisha imisowa ya bantu bacilaipaya. Lesa alimwebele ifyali no kucitika, kabili fyonse fyacicitika ukulingana ne fyo alandile. Kasesema alanda bulanda bulanda ukuti, “Yehova nacita ico apangile.” Awe ifintu fyalibipile ilyo umusumba wa Yerusalemu waonawilwe!—Belengeni Inyimbo sha Bulanda 2:17.

2. Kusesema nshi ukwa kale uko Yeremia amwene kwafikilishiwa?

² Yeremia alimweneko amasesemo ayengi ayo aseseme ku baYuda yafikilishiwa, ukusanshako fye na masesemo ya kale. Kale sana, Mose aebele abena Israele ukuti nga baumfwila Lesa bakapokelela “ipaalo” kabili nga bakaana ukumumfwila  bakapokelela “icitiipu.” Yehova ena alefwaya abantu bakwe ukuti bakapaalwe. Lelo ifitiipu ifyali no kwisa pali bena nga bakaana ukumumfwila fyali no kubipisha. Mose alibasokele—Yeremia na o alibwekeshepo ukubasoka ukuti abalesuula no kukaanya Yehova ifintu fikababipila ica kuti bakatendeka no kulya “imibili ya bana babo abaume ne mibili ya bana babo abanakashi.” (Amala. 30:19, 20; Yer. 19:9; Lebi 26:29) Bamo balatwishika abati, ‘Bushe icintu cabipisha nga ici calicitike?’ Ee calicitike, pantu ilyo abena Babiloni bashingile umusumba, ifya kulya fyalipwile. Yeremia ashimika ati, “Iminwe ya banakashi ba nkumbu yaipika abana babo aba kuifyalila. Basanguka ifya kulya fya cisansamushi ku muntu mu nshita ya kutobaulwa kwa mwana mwanakashi wa bantu bandi.” (Inyimbo 4:10) We cintu ulabipa!

3. Mulandu nshi Lesa aletumina bakasesema ku bantu bakwe?

³ Kwena, ico Yehova apeelele bakasesema pamo nga Yeremia umulimo wa kusesema te kubila fye ubonaushi ubwali mupepi no kwisa. Alefwaya abantu bakwe ukubwelela kuli ena. Alefwaya ababembu ukulapila. Esra alangilile ici ilyo atile: “Yehova Lesa wa fikolwe fyabo alebatumina inkombe shakwe, ukushituma libili libili, pantu alyumfwilile uluse abantu bakwe ne cifulo cakwe ica kwikalamo.”—2 Imila. 36:15; belengeni Yeremia 26:3, 12, 13.

4. Bushe Yeremia aumfwile shani pa bukombe alebila ku bantu?

⁴ Ukupala Yehova, Yeremia alyumfwilile abaYuda uluse. Icilanga ici mashiwi alandile ninshi umusumba wa Yerusalemu taulaonaulwa. Alisakamikwe nga nshi pali bulya bonaushi bwali no kuponena umusumba. Abantu abakutika no kukonka amashiwi yali mu bukombe Yeremia alebila, ubu bucushi nga tabwaishile! Elenganyeni ifyo Yeremia aleyumfwa ilyo alebila ubukombe bwa kwa Lesa. Alilishike ati, “Nafwa mu mala, nafwa mu mala! Ku mutima kulekalipa, umutima ulekulunkunta. Teti njikale tondolo, pantu  ning’umfwa ukulila kwa ntandala, ukulila kwe penga lya bulwi.” (Yer. 4:19) Alifililwe ukwikala tondolo pa mulandu wa bulya bucushi bwalepalamina.

5. Mulandu nshi Yeremia acetekele nga nshi ubukombe alebila?

⁵ Mulandu nshi Yeremia ashaletwishikila ifyo aseseme ukuti fikacitika? (Yer. 1:17; 7:30; 9:22) Ali muntu wa citetekelo uwalebelenga Amalembo kabili uwaishibe ukuti amasesemo ya kwa Yehova ya cine. Ifyacitike filanga ukuti Yehova alikwata amaka ya kusobela ifingamoneka ku muntu kwati te kuti ficitike, pamo nga ukulubula abena Israele mu busha bwa mu Egupti. Yeremia alishibe ilyashi lyaba mwi buuku lya Ukufuma na mashiwi ya muntu umo uwamweneko ifyacitike. Yoshua acinkwileko abena Israele banankwe ati: “Namwishiba bwino ne mitima yenu yonse ne myeo yenu yonse ukuti tapali amashiwi nangu yamo pa mashiwi yonse ayasuma ayo Yehova amwebele ayashacitika. Fyonse fyalicitika. Tapali nangu cimo icishacitika.”—Yosh. 23:14.

6, 7. (a) Mulandu nshi mufwile ukubikila amano ku masesemo ya kwa Yeremia? (b) Cinshi cikamwafwa ukucetekela nga nshi ubukombe mushimikila?

⁶ Mulandu nshi mufwile ukutwalilila ukubika amano ku masesemo ya kwa Yeremia? Ica ntanshi ca kuti Yeremia alicetekele nga nshi ukuti Yehova alafikilisha amashiwi yakwe. Ica bubili ca kuti amasesemo yamo ayo Lesa alandiile muli Yeremia tuleyamona uko yalefikilishiwa muli shino nshiku, kabili tuli no kumona na yambi uko yakafikilishiwa. Ica butatu ca kuti amasesemo yonse ayo Yeremia asesemene mwi shina lya kwa Lesa, e lyo ne fyo ali uwacincila pa kubila aya masesemo, fyamulengele ukwishibikwa ukuti mubomfi waibela uwa kwa Lesa. “Nangu fye ni pe bumba lya bakasesema, Yeremia e wapulilemo pali bonse,” e fyalandile uwasambilila sana pa mipepele. Yeremia alicindikwe nga nshi pa bantu ba kwa Lesa ica kuti na lintu Yesu ali pano calo,  bamo abamumfwile aleshimikila balemumona kwati e Yeremia.—Mat. 16:13, 14.

⁷ Nga filya cali kuli Yeremia, na imwe mwikala pa nshita amasesemo yacindama nga nshi yalefikilishiwa. Kabili mufwile ukutwalilila ukucetekela amalayo ya kwa Lesa nga filya Yeremia ayacetekele. (2 Pet. 3:9-14) Kuti mwacita shani ifyo? Kupitila mu kutetekela nga nshi Icebo ca kusesema ica kwa Lesa icishibepa. Ni pali uyu wine mulandu muli cino cipandwa, twalapitulukila mu masesemo yamo yamo ayo Yeremia aseseme na yo amwene yafikilishiwa. Twalalanda na pa yaishilefikilishiwa pa numa. Kabili twalalanda na pa masesemo ayamukuma kabili ayakuma ne nshita yenu iya ku ntanshi. Lekeni ifi fyebo twalapitulukamo fikoshe icitetekelo cenu mu Cebo ca kusesema ica kwa Yehova pa kutila mushininwe nga nshi ukuti ‘akacita ico apanga.’—Inyimbo 2:17.

8, 9. Bushe Baibolo yapusana shani ne fitabo fimbi?

⁸ Abantu abengi balesha ukusobela ifyo fintu fikaba ku ntanshi. Tontonkanyeni pa baishibisha ubunonshi bwa calo, pa bamapolitiki, pa ba mipashi, na pa basobela imicele. Ukwabula no kutwishika, mwalimona ifyo cafya no kusobela fye ifintu ifya-anguka—ifingacitika mu nshiku ishinono nelyo mu milungu iinono—ukwabula ukupusa. Nomba, icikalamba icilenga amasesemo ya mu Baibolo ukupusanako ca kuti yena yalafikilishiwa. (Esa. 41:26; 42:9) Amasesemo yonse ayo Yeremia aseseme, nampo nga yalelanda pa fyali no kucitika pali ilya nshita nangu pa fyali no kucitika ku ntanshi, tayalepusa. Ayengi yakumine abantu bamo e lyo ne  nko. Natubalile ukulanda pa yanono ayafikilishiwe pa nshita Yeremia ali no mweo.

⁹ Nani pali lelo engasobela ifyo icalo cikaba pa numa ya mwaka umo nelyo ibili? Ku ca kumwenako, ni kalapashi nshi engasobela bwino bwino ifyo ifintu fikaaluka mu mitekele? Lelo apo ni Lesa waebele Yeremia, Yeremia asobele ifyo icalo ca Babiloni cali no kukwata amaka pa fyalo ifingi. Atile, Babiloni yali no kuba nga “kapu ya golde” iyo Yehova ali no kubomfya ukupongolwelamo icipyu cakwe pa calo ca Yuda na pa misumba iingi iyali mupepi e lyo na pa nko, no kubapatikisha ukuba abasha. (Yer. 51:7) Ifi fine e fyo Yeremia na baYuda ba pali ilya nshita baimwenene.—Linganyeniko Yeremia 25:15-29; 27:3-6; 46:13.

10. Finshi Yehova asobele pa mfumu 4 isha baYuda?

¹⁰ Yehova na kabili abomfeshe Yeremia ukusobela ifyali no kucitikila imfumu 4 isha baYuda. Natulande pali Yehoahasi, nelyo Shalumu, umwana wa Mfumu Yoshia. Lesa asobele ukuti ali no kusendwa muli bunkole kabili tali no kubwelelamo ku Yuda. (Yer. 22:11, 12) Ico calicitike. (2 Isha. 23:31-34) Lesa abilishe ukuti Yehoyakimu uwali no kupyana Yehoahasi, ali no kushiikwa “filya impunda ishiikwa.” (Yer. 22:18, 19; 36:30) Baibolo tayalondolola ifyo afwile nelyo ifyacitike ku mubili wakwe, lelo ilanga ukuti Yehoyakini umwana wakwe e wamupyene ilyo umusumba washingilwe. Yeremia asobele ukuti Yehoyakini (uwishibikwe ati Konia no kuti Yekonia) ali no kusendwa bunkole ku Babiloni no kufwila kulya kwine. (Yer. 22:24-27; 24:1) Ifyo fine fye e fyacitike. Inga pa mfumu ya kulekeleshako, Sidekia? Yeremia asobele ukuti Sidekia ali no kupeelwa mu minwe ya balwani, abashali no ku mumfwila uluse. (Yer. 21:1-10) Cinshi cacitike? Balya balwani balimwikete. Baipeye abana bakwe ninshi alemonanako, balimutonkwele amenso, no kumusenda ku Babiloni, uko ailefwila. (Yer. 52:8-11) Ca cine, aya amasesemo yonse yalifikilishiwe.

11. Bushe Hanania ali ni nani, kabili finshi Yehova asobele pali ena?

 ¹¹ Tubelenga muli Yeremia icipandwa 28 ukuti ilyo Sidekia aleteka, kasesema wa bufi Hanania apilike amashiwi Yehova alandiile muli Yeremia pa fyo abena Babiloni bali no kuteka Yerusalemu. Pa kulanga ukuti Hanania alisuulile icebo ca kwa Lesa, atile ikoli lya busha ilyo Nebukadnesari alepatikisha abaYuda ne nko shimbi lyali no kufunaulwa. Lelo, Yehova aebele Yeremia ukusokolola ubufi bwa kwa Hanania, kabili abwekeshapo ukusosa ukuti inko ishingi shikabombela abena Babiloni, kabili aebele uyu kasesema wa bufi ukuti umwaka tawakapwe ninshi nafwa. Ifyo fine e fyacitike.—Belengeni Yeremia 28:10-17.

12. Bushe abaYuda abengi ba-ankwileko shani ku kusesema kwa kwa Yeremia?

¹² Kwena ukusesema kwine kwine uko Lesa apeele Yeremia kwakumine ukonaulwa kwa musumba wa Yerusalemu. Libili libili, Yeremia alesoka abaYuda ukuti umusumba wali no konaulwa nga ca kuti tabalekele ukupepa utulubi, ukuba no lufyengo, no kuba no lukakaala. (Yer. 4:1; 16:18; 19:3-5, 15) AbaYuda abengi balemona kwati Yehova te kuti onaule umusumba. Itempele lya kwa Lesa lyali mu Yerusalemu. Inga kuti aleka shani ici cifulo ca mushilo ukonaulwa? Baleti ica musango uyo te kuti cicitike. Lelo, mwalishiba ukuti Yehova tabepa. Acitile ico apangile.—Yer. 52:12-14.

13. (a) Bushe inshiku shesu shapalana shani ne sha kwa Yeremia? (b) Mulandu nshi mulingile ukubikila amano ku malayo ayo Lesa alaile bamo bamo mu nshiku sha kwa Yeremia?

¹³ Ificitikila abantu ba kwa Lesa pali lelo fyalipalana ne fyalecitikila abali ne cishinka kuli Yehova mu nshiku sha kwa Yeremia. Twalishiba ukuti Yehova nomba line ali no kuleta ubupingushi pali bonse abakaana ukumfwila ukusoka kwakwe. Lelo ifwe tufwile ukucetekela amalayo yakwe, ukupala balya abaYuda abaikalile mu kupepa kwasanguluka mu nshita ya kwa Yeremia. Pa mulandu wa kuti abena Rekabu  bali aba cishinka kuli Yehova na ku mafunde ayo icikolwe cabo cabapeele, Lesa atile bali no kupusuka ilyo umusumba wa Yerusalemu wali no kusanswa. Na cine balipuswike. “Malkiya mwana Rekabu,” uo Baibolo yalandilepo pa numa ya bonaushi kabili uwabombeleko umulimo wa kuwamya Yerusalemu mu nshita Nehemia ali umulashi, e bushininkisho bwa kuti balipuswike. (Nehe. 3:14; Yer. 35:18, 19) Yehova aebele Ebede-meleke ukuti na o wine ali no kupusuka pantu atetekele Lesa no kutungilila Yeremia. (Yer. 38:11-13; 39:15-18) Lesa alaile na Baruki, umunankwe wa kwa Yeremia, ukuti ali no ‘kupususha umweo wakwe.’ (Yer. 45:1, 5) Finshi mwasondwelela ukukuma ku fyo aya masesemo yalefikilishiwa? Bushe mulemona ukuti finshi Yehova akamucitila nga mwatwalilila aba cishinka?—Belengeni 2 Petro 2:9.

14. Mulandu nshi ukusesema kwa kwa Lesa pali Babiloni kwabelele ukwaibela?

¹⁴ Lesa asobele ukuti Nebukadnesari taali no kucimfya fye icalo ca Yuda lelo ne calo ca Egupti. (Yer. 25:17-19) Ico napamo camoneke nge cishingacitika pantu icalo ca Egupti calikwatishe amaka, kabili caleteka ne calo ca Yuda. (2 Isha. 23:29-35) Ilyo umusumba wa Yerusalemu waonawilwe, abaYuda bashelepo bapangile ukufuma mu calo cabo no kuya uba mu calo ca Egupti. Bali-ipeleshe ukufuma mu calo te mulandu ne fyo Yehova abasokele ukukanafumamo kabili bakene no kumfwa amashiwi yakwe aya kuti nga baikala mu calo akabapaala. Lelo, nga ca kuti basalilepo ukubutukila ku Egupti, ulupanga ulo baletiina lwali no kubakonkela na kulya kwine. (Yer. 42:10-16; 44:30) Nampo nga Yeremia alimweneko uko abena Babiloni basanshile icalo ca Egupti nelyo iyo, ili lyashi talyabamo mu fyo alembele. Icaishibikwa ca kuti amasesemo ya kwa Yehova yalifikilishiwe pa bena Israele imbutushi ilyo abena Babiloni bacimfishe icalo ca Egupti ku kutendeka kwa myaka ya ba 500 B.C.E.—Yer. 43:8-13.

15, 16. Bushe icebo ca kwa Lesa ica kulubulwa kwa bantu bakwe cafikilishiwe shani?

¹⁵ Yeremia na kabili aseseme pa mpela ya bena Babiloni abacimfishe abena Egupti. Imyaka 100 ilyo ici tacilacitika, Yeremia asobele ifyo umusumba wa Babiloni wali no konaulwa mu kupumikisha. Wali no konaulwa shani? Kasesema wa kwa Lesa asobele ukuti amenshi ayalecingilila uyu musumba yali no “kukama,” kabili impalume sha mu musumba tashali no kulwa. (Yer. 50:38; 51:30) Aya masesemo yafikilishiwe ilyo abena Madai na bena Persia bapindulwile Umumana wa Yufrate, ba-abuka na mu menshi ya matipa, e lyo baingila na mu musumba, no kupumikisha abena Babiloni. Mufwile ukubikako amano na ku mashiwi ya mu kusesema ayatile umusumba  tawakakuulwe no kuti takwakabe uukekalamo. (Yer. 50:39; 51:26) Ukufika na lelo, umusumba wa Babiloni uwakwatishe amaka washala icibolya, ukulangilila ukuti amasesemo ya kwa Lesa ya cine.

¹⁶ Yehova abilishe ukupitila muli Yeremia kuti abaYuda bali no kubombela abena Babiloni pa myaka 70. Lyena Lesa ali no kubwesesha abantu bakwe ku calo cabo. (Belengeni Yeremia 25:8-11; 29:10.) Daniele alicetekele nga nshi ubu busesemo, kabili alibubomfeshe ku kupiminako ilyo inshita “Yerusalemu aali no kuba icibolya” yali no kupwa. (Dan. 9:2) Esra atile: “Pa kuti amashiwi Yehova asoseele muli Yeremia yafikilishiwe, Yehova acincishe umutima wa kwa Sailasi imfumu ya ku Persia,” uwacimfishe Babiloni, ukuti abwesesha abaYuda ku calo cabo. (Esra 1:1-4) Ababwelelemo, balisekele pa mutende bakwete mu calo cabo kabili babweseshe ukupepa kwa cine mu calo, nga filya fine Yeremia asobele.—Yer. 30:8-10; 31:3, 11, 12; 32:37.

17. Londololeni ifyo amashiwi ya kwa Yeremia pa “kulila” kwa mu Rama yengalosha ku fintu fibili ifyapusana.

¹⁷ Yeremia na kabili alembele amasesemo ayaali no kufikilishiwa ku ntanshi sana. Atile: “Yehova atila, ‘Mu Rama muleumfwika ishiwi, ukuloosha no kulila ukukalamba; ni Rakele alelila abana bakwe. Nakaana ukumusansamusha pa bana bakwe, pantu nabafwa.’” (Yer. 31:15) Cimoneka kwati pa numa ya konaulwa kwa musumba wa Yerusalemu mu 607 B.C.E., abaYuda ba nkole balongene mu musumba wa Rama, uwali amakilomita 8 lwa ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu. Abafungwa bamo napamo babepaile pa Rama pene. Uku napamo e kwali ukufikilishiwa kwa kubalilapo, ukwa kusesema kutila Rakele alelila “abana” bakwe abafwile. Lelo, ilyo papitile imyaka ukucila pali 600, Imfumu Herode yasosele ukuti bepaye abana ba mu Betelehemu. Uwalembele ibuuku lya mu Baibolo ilya kwa Mateo alondolwele ukuti amashiwi ya kwa Yeremia yasobele ubulanda  bwali no kufuma muli kulya kwipayaula kwa bana.—Mat. 2:16-18.

18. Bushe ubusesemo bwa kwa Lesa pali Edomu bwafikilishiwe shani?

¹⁸ Ubusesemo na bumbi na bo bwafikilishiwe mu nshita ya batumwa. Lesa asobele ukupitila muli Yeremia ukuti icalo ca bena Edomu na co cali no kusanswa na bena Babiloni. (Yer. 25:15-17, 21; 27:1-7) Kabili Lesa asobele no kuti icalo ca Edomu cali no kushala nga Sodomu na Gomora. Namwishiba umo ici calolele. Icalo tacali no kwikalwamo umuyayaya, cali no kuleka ukubako. (Yer. 49:7-10, 17, 18) Ifyo fine e fyo cacitike. Ni kwi mulemona twingasanga amashiwi ya kuti Edomu na abena Edomu pali lelo? Bushe kuti yasangwa pa mamapu ya ndakai? Iyo. Yasangwa fye mu fitabo fya kale na mu lyashi lya kale ilya mu Baibolo nelyo mu mamapu ayalanga ifyaliko pali ilya nshita. Flavius Josephus ashimika ukuti abena Edomu balipatikishiwe ukusumina mu buYuda mu myaka ya ba 100 B.C.E. Ilyo umusumba wa Yerusalemu waonawilwe mu 70 C.E., ulu luko lwalilobele.

19. Cinshi ibuuku lya kwa Yeremia lisokolola pa maka ya kwa Lesa aya kufikilisha amasesemo?

 ¹⁹ Nga fintu mwamona, mu cipandwa cimo na cimo ica mwi buuku lya kwa Yeremia mwaisula amasesemo ayalanda pa bantu bamo e lyo na pa nko. Amasesemo ayengi pali aya yalifikilishiwa. Kanshi mulingile ukubika amano kuli ili buuku no kulalisambilila pantu lilamwafwa ukucetekela Lesa wenu uwa maka. Yehova alicitile ico apangile, kabili ali no kucita na kabili. (Belengeni Esaya 46:9-11.) Ici kuti cakosha icitetekelo cenu mu fyo Baibolo isobela. Na kuba, amasesemo yamo ayo Yeremia alembele yalimikuma kabili yakakuma ne nshita yenu iya ku ntanshi. Lekeni tubebetepo yamo mu cipande cashalako ica cino cipandwa.

20-22. Mulandu nshi twingalandila ukuti amasesemo ya mu Baibolo, ukusanshako na yamo ayaba mwi buuku lya kwa Yeremia, yafikilishiwa ukucila pa muku umo? Langilileni.

²⁰ Ukusesema kwa mu Baibolo kuti kwafikilishiwa ukucila pa muku umo. Ifi fine e fyo tumona na mu casuko Yesu ayaswike abasambi bakwe abalefwaya ukwishiba icishibilo ca kuti ‘e po ali no kuti icalo cili ku mpela.’ (Mat. 24:3) Ulubali lumo ulwa ici casuko lwafikilishiwe ukufuma mu mwaka wa 66 ukufika mu 70 C.E. Nacimoneka, na lyo line, ukuti imbali shimo shimo isha kulya kusesema shili no kufikilishiwa mu nshita ya “bucushi ubukalamba” ubuli no kuponena buno bwikashi bwabipa bonse. Ubo bukaba bucushi “ubushatala abubako ukutula pa ntendekelo ya ba pano calo ukufika nomba, kabili tabwakatale abubako na kabili.” (Mat. 24:21) Ukufikilishiwa kwa musango uyu e kwaba na mu masesemo yalembwa na Yeremia. Imbali shimo isha  muli aya masesemo shafikilishiwe mu 607 B.C.E. lelo ukufikilishiwa kwalenga bubili kukabako ku ntanshi sana, nga fintu twacimona mu kusesema kwa pali “Rakele [uwalelila] abana bakwe.” (Yer. 31:15) Cine cine, fimo ifyo Yeremia asobele fyakuma inshita mwikalamo, kabili ukufikilishiwa kwa ishi mbali kwalimukuma.

²¹ Kuti mwamwena ici mwi buuku lya Ukusokolola. Lesa alengele, umutumwa Yohane ukulanda pa masesemo ya kale ayo Yeremia aseseme ukukuma ku mpela ya Babiloni mu 539 B.C.E. Tusanga mwi buuku lya Ukusokolola ukupalana kwaba pali filya ifyacitike kale ne fili no kucitika ku ntanshi. Pa masesemo ayo Yeremia aseseme kabili ayalefikilishiwa muno nshiku paba no busesemo bulanda pa konaulwa kwa mipepele yonse iya bufi, e kutila “Babiloni Mukalamba.” (Ukus. 14:8; 17:1, 2, 5; Yer. 50:2; 51:8) Abantu ba kwa Lesa balingile ‘ukufumamo’ pa kutila tabonawililwe kumo. (Ukus. 18:2, 4; Yer. 51:6) Amenshi ya muli uyu musumba, ayemininako abantu bakwe, nelyo abamutungilila, ‘yakakama.’—Yer. 51:36; Ukus. 16:12.

²² Ubusesemo na bumbi ubuli no kufikilishiwa ku ntanshi bulayo bwa kwa Lesa ubwa konaula imipepele ya bufi pa fyo yacusha abantu bakwe. Yehova ‘akamulandula ukulingana . . . na fyonse ifyo acitile.’ (Yer. 50:29; 51:9; Ukus. 18:6) Kabili ifyalo fya mampalanya ifya kupepa kwa bufi fikashala ifibolya.—Yer. 50:39, 40.

23. Kubweshiwa nshi ukwa ku mupashi, uko Yeremia asobele, ukwacitike mu myaka ya ba 1900?

²³ Nga fintu napamo mumwene, amasesemo ayo Yeremia aseseme yalalanda na pa fisuma ifyali no kucitika. Na kuba, Yeremia asobele ukubweshiwa kwa kupepa kwa cine pe sonde muno nshiku. Ukulubulwa kwa baYuda ba nkole mu musumba wa Babiloni kwalipalana no kulubulwa kwa bantu ba kwa Lesa ukufuma muli Babiloni Mukalamba ilyo  Ubufumu bwaimikwe mu muulu. Mu nshila ya mampalanya, Yehova abweseshe abantu bakwe mu kupepa kwasanguluka, icalengele ukuti batashe no kusekelela. Alipaala ukubombesha kwabo ukwa kwafwilisha bambi ukulamupepa no kuti baleliishiwa ifya kulya fya ku mupashi. (Belengeni Yeremia 30:18, 19.) Na kabili mwali-imwena ifyo Yehova muno nshiku afikilisha ubulayo bwakwe ubwa kupeela abantu bakwe bakacema—abaume bakosoka abasakamana bwino umukuni no ku-ucingilila.—Yer. 3:15; 23:3, 4.

24. Fyebo nshi ifya kwa Yeremia ifyakuma abantu muno nshiku ifili no kufikilishiwa?

²⁴ Amashiwi ya kwa Yeremia ku bantu ba kwa Lesa aba ku kale yalelanda pa bulayo bwa kuti ifintu fikawama ku bacishinka kabili yalesoka na bashasungilile bucibusa bwabo na Yehova. E fyo caba na lelo. Te kuti tufilwe ukumona ukusoka kuli muli aya mashiwi ya kuti: “Mu bushiku ubo abakepaiwa  kuli Yehova, bakakumana pano isonde, ukufuma ku mpela ukufika na ku mpela. Tabakabalooshe, kabili tabakabalonganike nangu ukubashiika. Bakaba umufundo pa mushili.”—Yer. 25:33.

25. Mulimo nshi abantu ba kwa Lesa bakwata pali lelo?

²⁵ Ca cine, ukupala Yeremia, tuleikala mu nshita ishayafya. Nga filya cali mu nshiku shakwe, ukulingana ne fyo abantu bankula ku bukombe bwa kwa Yehova kuti napamo baisapusuka nelyo ukufwa. Abantu ba kwa Lesa pali lelo te bakasesema. Ifwe Yehova tatupeela amaka ya kulundako ku mashiwi yakwe ayashifilwa ayasangwa mu Baibolo. Na lyo line, alitupeela umulimo wa kubila imbila nsuma iya Bufumu inshiku shonse mpaka apo impela ya buno bwikashi ikafikila. (Mat. 28:19, 20) Tatufwaya nangu panono ‘ukwiba amashiwi ya kwa Yehova’ ukupitila mu kufisa abantu ifili no kucitika ku ntanshi. (Belengeni Yeremia 23:30.) Tupampamine pa kukanasundula amaka ya mashiwi yakwe. Amasesemo ayengi ayo Lesa aebele Yeremia ukubilisha yalifikilishiwa kale. Ici ciletulenga ukucetekela ukuti nayashalako na yo yene yakafiklishiwa. Tufwile ukweba abantu ukuti Lesa takafilwe ukufikilisha ‘ico apangile na mashiwi asosele mu nshiku sha ku kale.’—Inyimbo 2:17.

26. Kusesema nshi na kumbi uko tuli no kulandapo?

²⁶ Umulimo wa kusesema uwa kwa Yeremia no bukombe bwakwe kuti fyakumanina fye nga ca kuti twalanda na pa malayo yakalamba aya kwa Yehova aya “cipangano icipya” na bantu bakwe, amafunde ayo aali no kulemba mu mitima yabo. (Yer. 31:31-33) Uku kusesema no kufikilishiwa kwa kuko, ukwamukuma mu kulungatika, e ko tukalandapo mu cipandwa cikonkelepo.