ABENA KRISTU ba mu kubangilila e bali abashipa mu kuibela. Mu kati ka kupakasa kwatapata ukwa mu myanda ya myaka itatu iya kubalilapo, ubwingi ubwa bene balipaiwe ku bena Roma ba cisenshi pa kukaana ukupepa kateka. Inshita shimo, icipailo calimikwe pa ncende imo. Pa kuti bengalekwako, Abena Kristu balekabila fye ukoca icinunkilo ku kusumina ukuti kateka  na o aali ni lesa. Abanono, nangu cibe fyo, e bacimbile. Icinabwingi balesoobolapo ukufwa ukucila ukukaana icitetekelo cabo.

Mu nshita sha nomba line, Inte sha Bwina Kristu isha kwa Yehova bakwata imimwene imo ine ukukuma ku kukanaibimba mu mapolitiki. Ku ca kumwenako, ukushangila kwabo lintu balolenkene na buNazi kwalimoneka mu lyashi lya kale. Pa ntanshi na mu kati ka nkondo ya calo iya cibili, mupepi ne cakaniko cimo muli fine ica Nte sha mu Germany balilufishe ubumi bwabo, maka maka mu nkambi sha kucushiwilwamo, pa mulandu wa kuti batwalilile ukukanabuulamo ulubali no kukaana ukusosako ukuti “Heil Hitler.” Mu kupatikisha balekenye abana banono ku bafyashi babo baNte. Te mulandu no kutitikisha, abacaice batwalilile ukuba abashangila kabili balikeene ukukoweshiwa ne fisambilisho fishili fya mu malembo fintu bambi baeseshe ukubapatikisha ukwishiba.

Inte sha kwa Yehova mu cinkumbawile tabakwata ukukaanya kwatapata ukwa musango yo ilelo. Nangu ni fyo, ukukanaumfwana limo limo kulema pamo nge ca kufumamo lintu baNte bacaice mu kusakamanisha bapingulapo ukukanayakana mu kusefya kwa kutemwa buluko, pamo nga ukupika sulupu ku mendela.

Abana ba Nte sha kwa Yehova balisambilishiwa ukukanakaanya bambi ukupika sulupu ku mendela; pantu ico caba kuli umo umo ukupingulapo. Imimwene ya Nte ishine, nangu cibe fyo, yabe yashangila: Tabapika sulupu ku mendela ya luko ululi lonse. Ici mu kushininkisha tacaba ku kufwaya ukulangisha umusaalula. Balacindika imendela ya calo icili conse cintu bekalamo, kabili balangisha uyu mucinshi pa kumfwila amafunde ya mu calo. Tabaibimba mu ncitilo  sha kulwisho buteko isha musango uuli onse. Na kuba, Inte shasumina ukuti amakamfulumende ya buntunse ayalipo ‘yatekwapo na Lesa’ ayo asuminisha ukubako. E co bailanguluka abene ukuba pe samba lye funde lya bulesa ukulipile misonko no kucindika “bakateka abacilamo” aba musango yo. (Abena Roma 13:​1-7) Ici caba mu kumfwana no kulandapo kwa kwa Yesu ukwaishibika ukwa kuti: “Bwesesheni kuli Kaisare ifya kwa Kaisare​—na kuli Lesa ifya kwa Lesa.”​—Mateo 22:​21, Jerusalem Bible ya ciKatolika.

Pambi kuti bamo baipusha abati, ‘Mulandu nshi lyene Inte sha kwa Yehova bashicindikila imendela pa kupika sulupu kuli yene?’ Caba ni pa mulandu wa kuti bamona ukupika sulupu ku mendela nge ncitilo ya kupepa, kabili Lesa e ufwile fye ukupepwa; te kuti mu kusuminishiwa na kampingu bapeele ukupepa ku uli onse nelyo ku cili conse kano fye kuli Lesa. (Mateo 4:10; Imilimo 5:29) E ico, balatasha lintu aba mu bulashi bwa masomo bacindika uku kushininwa no kusuminisha abana ba baNte ukwikalila ku fisumino fyabo.

Te ca kupapusha, Inte sha kwa Yehova tababa beka mu kusumina ukuti ukupika sulupu ku mendela kwalyampana ku kupepa, nga fintu ukulandapo kwakonkapo kulelanga:

“Imendela sha mu kubangilila shali kupepa ukutuntulu. . . . Ukwafwilisha kwa mipepele kumoneka ukuti pe fye kwalefwaikwa ku kulenga imendela sha luko ukuba ishashila.” (Ifilembo fipindeme fyesu.)​—Encyclopædia Britannica.

“Imendela, ukupala umusalaba, yalishila. . . . Amafunde ne fipope ifyaampana ku mibele ya bantunse ukulola ku malamfya ya luko fibomfya amashiwi ya kufikapo, aya kwebekesha, pamo nga, ‘Iminsa ku Mendela,’ . . . ‘Ukucindikisha Imendela,’ ‘Ukuipeelesha ku Mendela.’” (Ifilembo fipindeme fyesu.)​—The Encyclopedia Americana.

“Abena Kristu balikeene . . . ukupeele lambo kuli kalesa ka kwa kateka [wa ciRoma]​—icapala ilelo ku kukaana ukupika sulupu ku mendela nelyo ukubwekeshapo imilapo ya bucishinka.”​—Those About to Die (1958), kuli Daniel P. Mannix, ibula 135.

Na kabili, Inte sha kwa Yehova tabafwaya ukusaalula kamfulumende uuli onse nelyo bakateka ba uko pa kukaana ukupika sulupu ku mendela. Caba fye ni pa kuti te kuti, mu ncitilo ya kupepa bakontamine nelyo ukupika sulupu ku cimpashanya icileimininako Icalo. Bacimona nge capala fye ku kwiminina ukwabulilwe na baHebere bacaice batatu abalembwa muli Baibolo abakeene ukukontama pa ntanshi ya cimpashanya icaimikwe mu nika ya Dura ku mfumu ya Babiloni Nebukadnesari. (Daniele, icipandwa 3) E co lyene, ilintu bambi balapika sulupu no kulumbulula imilapo ya bucishinka, abana ba Nte sha kwa  Yehova balisambilishiwa ukukonka bakampingu babo abakanshiwa na Baibolo. Muli fyo, mu mutalalila kabili mu kubamo mucinshi balataluka ku kwakanamo. Pa milandu yapalako, abana ba Nte balasalapo ukukanayakanamo lintu inyimbo sha cishipa shileimbwa nelyo ukulishiwa.

Muli shino nshiku, ifyalo ifingi filacindika insambu sha bafyashi isha kupeela abana babo amasomo ya mipepele mu kumfwana no kushininwa kwabo. Imipepele yonse ilafwilisha ishi nsambu, nga fintu calangililwa kwi funde lyalembwa ilicili lilebomba mwi Calici lya ciKatolika ilya kuti: “Apo e bafyele abana babo, abafyashi baliba pe samba lya kushingamwa kwakosa ukwa kubasambilisha, kabili balikwata insambu sha kucite fyo; e mulandu wine cabela icalinga ku bafyashi mu kutendekelako fye ukupayanishisha abana babo amasomo ya buKristu ukulingana ne cifundisho ce Calici.”​—Canon 226.

Inte sha kwa Yehova tabalombe fyacila pali co. Pamo nga abafyashi abasakamana, besha ukupampamika ifyakatamikwa fya cine cine ifya Bwina Kristu mu bana babo no kubafundisha ukutemwa umwina mupalamano no kucindika ifipe fya bantu bambi. Bafwaisha ukukonka ukufunda kuntu umutumwa Paulo apeele ku Bena Kristu mu Efese ukwa kuti: “Mwe bafyashi, mwilasunga abana benu mu nshila ya kuti mwabalenga bafulwa. Mu cifulo ca ico, mulebakusha mu kuba no kukansha kwa Bwina Kristu no kufunda.”​—Abena Efese 6:4, Today’s English Version.

Mu ndupwa shimo, mufyashi fye umo e waba Inte ya kwa Yehova. Mu mibele ya musango yo, umufyashi Nte alekoseleshiwa ukwishiba insambu sha mufyashi ushili Nte na o wine isha kusambilisha abana ukulingana ne mipepele yakwe. Abana abasansalikwa ku mimwene yalekanalekana iya mipepele basanga amafya  yanono, nga yengabako ayali yonse. * Mu nshila ya cine cine, abana bonse bali no kupingulapo imipepele bakakonka. Mu cifyalilwa, te misepela yonse abasalapo ukukonka ifishinte fya mipepele ifya bafyashi babo, nampo nga abafyashi ni Nte sha kwa Yehova nelyo iyo.

Mulingile na kabili ukwishibo kuti Inte sha kwa Yehova shalicindamika nga nshi kampingu wa Mwina Kristu umo umo. (Abena Roma, icipandwa 14) Ukusuminishanya pa Nsambu sha Mwana munono, ukwapokelelwe ne Cisaka Cikalamba ica United Nations mu 1989, kwapokelele insambu sha mwana munono isha “buntungwa bwa kutontonkanya, ubwa kampingu ne mipepele” ne nsambu sha kulumbulula imimwene yakwe mu kukakuka kabili iyo mimwene ifwile ukulangulukwapo mu mulandu uuli onse nelyo imibombele ifileambukila uyo mwana.

Takwaba abana babili ababa cimo cine. E ico, mu kubamo kupelulula kuti waenekela ukulekanalekana kumo mu kupingulapo kuntu baNte bacaice nelyo abasambi bambi bacita mu kulosha ku mibombele imo no kupeelwa kwa mulimo wa pa sukulu. Tulecetekela ukuti na imwe bene mulasuminisha ubuntungwa bwa kampingu.