1, 2. Mulimo nshi uwakosa uo Eliya akwete, kabili ali shani uwapusana na Ahabu?

ELIYA alefwaya ukuba eka ilyo alelanda na Wishi wa ku muulu. Lelo ninshi tapalapita na nshita apo abantu abo aali nabo, bamwenene uko uyu kasesema wa cine aitile umulilo ukufuma ku muulu, kabili abengi balefwaya sana ukuti abatemwe. Ilyo Eliya talanina Ulupili lwa Karmele pa kuti ayepepa kuli Yehova Lesa ninshi ali eka, kwali umulimo wakosa uo alingile ukubomba. Alingile ukulanda ne Mfumu Ahabu.

² Ahabu na Eliya baali abapusana icine cine. Ahabu uwafwele ifya kufwala fya bufumu ifisuma nga nshi, aali uwaitemwa kabili alipondokele Lesa. Eliya ena afwele fye ica kufwala ca bukasesema, ica muntu-untu fye ico napamo bapangiile ne mpapa ya nama nelyo amasako ya ngamila nangu aya mbushi. Uyu muntu aali uwashipa, uwacishinka, kabili aali ne citetekelo. Ilyo bwaile buleila Eliya na Ahabu baile baleishibikwa ifyo imitima yabo yali.

3, 4. (a) Mulandu nshi Ahabu na bakapepa ba kwa Baali bambi baseebanine pali ubu bushiku? (b) Fipusho nshi twalalandapo?

³ Pali ubu bushiku Ahabu na bakapepa banankwe aba kwa Baali baliseebene icine cine. Pali iyi nshita ukupepa kwa busenshi uko Ahabu no mwina mwakwe, Namfumu Yesebele baletungilila mu bufumu bwa mikowa 10, ubwa Israele, ninshi nakwishibikwa ukuti kwa bufi. Calishibikwe ukuti Baali aali ni lesa wa bufi. Kalya kalubi kalifililwe ukuleta umulilo ilyo bakasesema ba kako balelomba, ninshi balecinda no kuitetaula ica kuti no mulopa walasuuma. Baali alifililwe ukucingilila balya abaume 450 ilyo balebepaya pa mulandu uo bacitile. Lelo kwali na cimbi ico uyu lesa wa bufi afililwe ukucita, kabili ico cintu caali no kwishibikwa ku bantu fye bonse. Pa myaka ukucila pali itatu, bakasesema ba kwa Baali balelomba kuli lesa wabo ukuti aloshe imfula pa calo, lelo Baali alifililwe ukuleta imfula. Nomba, Yehova aali no kulangilila ukuti e  Lesa wa cine, pantu aali no kupwisha icilala.—1 Isha. 16:30–17:1; 18:1-40.

⁴ Bushe ni lilali ilyo Yehova aali no kupwisha icilala? Inga Eliya aali no kuba shani ilyo alelolela Yehova ukucita ico? Kabili finshi twingasambilila kuli uyu mwaume wa citetekelo? Twalasambilila ifi mu lyashi ililanda pali Eliya.—Belengeni 1 Ishamfumu 18:41-46.

5. Cinshi Eliya aebele Ahabu ukucita, kabili bushe kuti mwatila Ahabu alisambilileko ku fyacitike kalya kasuba?

⁵ Eliya aile kuli Ahabu no kusosa ukuti: “Nina, kabiye, ulye no kunwa; pantu kuli ukubulukuta kwa mfula.” Bushe iyi mfumu yabipa yalisambilileko ku fyacitike kalya kasuba? Nangu ca kutila Baibolo tayalanda, muli ili lyashi tamwaba ifilanga ukuti imfumu yalilapiile, nelyo ukulomba kasesema ukuyafwa ukupepa kuli Yehova pa kuti aibelele uluse. Ahabu tasambilileko, ena ‘aninine fye aya ku kulya no kunwa.’ (1 Isha. 18:41, 42) Inga Eliya ena acitile shani?

6, 7. Cinshi Eliya alepepela, kabili mulandu nshi?

⁶ “Eliya aninine pa muulu wa [lupili lwa] Karmele, akontamine na pa nshi, no kubike cinso cakwe pa kati ka makufi yakwe.”  Ilyo Ahabu aile mu kulya, Eliya amwene ukuti ishuko lya kupepa kuli Wishi wa ku muulu lyamoneka. Moneni ifyo alangile umucinshi ku fyo acitile pa kupepa nga fintu icikomo calondolola. Eliya alifukeme no kukontama ica kuti icinso cakwe cafikile mupepi sana na makufi. Cinshi Eliya alepepela? Calishibikwa pantu Baibolo pali Yakobo 5:18 itweba ukuti Eliya alipepele ukuti icilala cipwe. Afwile apepele ili pepo ninshi ali pa lupili lwa Karmele.

⁷ Iyi nshita ninshi Yehova alilaya kale ukuti: “Nkatume mfula pa calo.” (1 Isha. 18:1) E ico, Eliya apepele ukuti, ifyo Yehova alefwaya ficitike. Ilyo papitile imyaka 1,000, Yesu na o alyebele abasambi bakwe ukulapepela ukuti ukufwaya kwa kwa Wishi kucitike.—Mat. 6:9, 10.

8. Bushe finshi tusambililako kuli Eliya pe pepo?

⁸ Ifyo Eliya acitile filatusambilisha ifingi pe pepo. Ico Eliya apepeele sana ca kutila ukufwaya kwa kwa Lesa kucitike. Na ifwe nga tulepepa tuleibukisha ukuti: “Conse ico twalomba, cikulu fye nacilingana no kufwaya [kwa kwa Lesa] alatuumfwa.” (1 Yoh. 5: 14) Kanshi tufwile ukwishiba ukufwaya kwa kwa Lesa pa kuti tulepepa amapepo ayo Lesa engomfwa. Ici cifwile ukulenga tulesambilila Baibolo cila bushiku. Na cimbi ico Eliya alefwaila icilala ukupwa, ni co abantu abengi uko aleikala baliculile pa mulandu wa cilala. Tatuletwishika ukutila alyumfwile bwino sana lintu amwene icisungusho Yehova acitile muli bulya ubushiku. Na ifwe bene ilyo tulepepa, tufwile ukulanda na pa filesakamika abanensu e lyo no kutootela Yehova ukufuma pa nshi ya mitima.—Belengeni 2 Abena Korinti 1:11; Abena Filipi 4:6.

9. Finshi Eliya aebele umubomfi wakwe ukucita, kabili fintu nshi fibili ifyo twingasambilila kuli ena?

⁹ Eliya alicetekele ukutila Yehova akapwisha icilala, lelo taishibe ilyo Yehova ali no kucite fyo. Nomba, cinshi uyu kasesema alecita ilyo icilala cishilapwa? Umfweni ifyo Baibolo isosa. Itila: “E lyo atile ku mubomfi wakwe: ‘Nina. Lolesha lwa kuli bemba.’ Na o alile no kulolesha, no kutila: ‘Takuli nangu fimo.’ Kabili Eliya asosele imiku 7 ati: ‘Bwelelako.’” (1 Isha. 18:43) Kuli Eliya kuti twasambililako ifintu fibili. Ica kubalilapo, moneni ifyo uyu kasesema acetekele ifyalandile Yehova. E lyo mumone ne fyo ali uwalola.

10, 11. (a) Bushe Eliya alangile shani ukuti alicetekele sana ifyo Yehova amulaile? (b) Mulandu nshi na ifwe tufwile ukucetekela ifyo Lesa alaya?

 ¹⁰ Eliya alifwaishe ukwishiba ifishinka ifyalelanga ukuti Yehova ali mupepi no kupwisha icilala pantu alicetekele ifyo Yehova alaile. E ico, aebele umubomfi wakwe ukuya apasansama sana no kumona nga ca kuti ku muulu kwalemoneka ukuti imfula yalaloka. Ilyo umubomfi abwelele, aebele Eliya bulanda bulanda ati: “Takuli kantu.” Ku muulu kwali fye ukwabuuta, takwali na makumbi. Bushe imwe tapali icamupapusha apa? Ibukisheni ukuti Eliya e lyo aebele fye Imfumu Ahabu ukuti: “Kuli ishiwi lya kupooma kwa mfula.” Cinshi kasesema alandile aya mashiwi apo takwali makumbi ya mfula ayalemoneka?

¹¹ Eliya alishibe ubulayo bwa kwa Yehova. Apo ali ni kasesema kabili umwiminishi wa kwa Yehova, alicetekele ukuti ifyo Lesa alandile fyali no kucitika. Eliya alicetekele sana ica kutila alemona fye kwati ne mfula naitendeka no kuloka. Ili lyashi lilenga twaibukisha ifyo Baibolo yalondolola Mose ilyo itila: “Atwalilile uwashangila kwati alemona Uushimoneka.” Bushe na imwe e fyo mwacetekela Lesa? Lesa alitulanga ifingi ifingalenga twamucetekela no kucetekela ifyo atulaya.—Heb. 11:1, 27.

12. Bushe Eliya alangile shani ukuti ali uwalola, kabili acitile shani ilyo aumfwile ukuti kwali akalikumbi akanono?

¹² Ica bubili, moneni ifyo Eliya aali uwalola. Aebele umubomfi wakwe ukubwelela ku lupili, te muku fye umo nelyo ibili, lelo imiku 7! Ulya mubomfi afwile alinakile pantu abwelele ku lupili imiku iingi, nomba Eliya ena alefwaisha ukumona icishibilo tatendelwe. Ilyo umubomfi abweleleko pa muku walenga 7, aile-eba Eliya ukuti: “Moneni! Kuli ikumbi ilinono ngo lupi lwa muntu ililefuma muli bemba.” Elenganyeni ulya mubomfi natambulula ukuboko kabili alepima mu lupi, ubunono bwe kumbi amwene lilefuma muli Bemba Mukalamba. Afwile tamwene ukuti lilya ikumbi kuti lyaleta imfula. Lelo Eliya ena alishibe ukuti likumbi lya mfula. Bwangu bwangu aebele umubomfi wakwe ukuti: “Nina, kebe Ahabu auti: ‘Kulika iceleta kuli bakabalwe! Kabili kabiye, epali imfula yakucilikila!’”—1 Isha. 18:44.

13, 14. (a) Cinshi cingatwafwa ukuba abalola nga Eliya? (b) Cinshi cifwile ukulenga tulebika sana amano ku kubombela Yehova?

¹³ Na kabili Eliya alicitile icintu cimo ico na ifwe twingapashanya. Na ifwe twikala mu nshiku sha kulekelesha kabili twalishiba ukuti nomba line Lesa akacita ifyo afwaya. Eliya alilolelele mpaka icilala capwa; ababomfi ba kwa Lesa pali lelo nabo balolela ukupwa kwa calo cabipa. (1 Yoh. 2:17) Nga filya fine Eliya aali, na ifwe tufwile ukuba abalola mpaka fye Yehova Lesa akonaule cino calo. Yesu, Umwana wa kwa Lesa aebele abasambi bakwe ukutila:  “Mulelola, pantu tamwaishiba ubushiku ubo Shikulwinwe akesamo.” (Mat. 24:42) Bushe Yesu aloseshe mu kuti abasambi bakwe tabali na kwishiba nangu panono ilyo impela yali no kwisa? Iyo, pantu alilandile sana pa fyo icalo cikaba mu nshiku sha kulekelesha. Bonse kuti twafimona ifishibilo ifilanga ukuti “impela ya bwikashi” naipalama.—Belengeni Mateo 24:3-7.

¹⁴ Icishibilo cimo na cimo cilalanga bwino bwino ukuti tuli mu nshiku sha kulekelesha. Bushe ifi fishibilo fyalilenga twabikako sana amano ku kubomba umulimo wa kwa Yehova? Akalikumbi akalengele Eliya ukucetekela ukuti Yehova alaleta imfula mu kwangufyanya, kaali fye akanono. Bushe ifyo uyu kasesema wa cishinka acetekele tafyacitike?

15, 16. Finshi fyacitike lubilo lubilo, kabili finshi nalimo Eliya aletontonkanya pali Ahabu?

¹⁵ Ilyashi litila: “Awe umuulu walifiitile ku makumbi, kabili kwali umwela ne mfula iikalamba yatendeka ukuloka. Na Ahabu aleya fye pali kabalwe, afika na ku Yesreele.” (1 Isha. 18:45) Ifintu fyatendeke ukucitika lubilo lubilo. Ilyo umubomfi wa kwa Eliya ale-eba Ahabu ifyo kasesema amutumine, kalya akalikumbi kanono kalikulile, no muulu onse wafiita. Kwaishile no mwela uukalamba. Awe imfula yalilokele mu Israele, ne cilala caliko pa myaka itatu na hafu e po capwilile. Apo umushili walyumine sana amenshi yonse yalingile. Ilyo imfula yakulile, umumana wa Kishone walipoosele, wasenda ne milopa ya ba kapepa ba kwa Baali abaipaiwe. Abena Israele abapondweke nabo balipeelwe ishuko lya kuti bafume ku kupepa kwa kwa Baali ukwali mu calo cabo.

¹⁶ Eliya aletontonkanya ukuti abena Israele balaleka ukupepa Baali! Nalimo alitontonkenyepo na pa fyo Ahabu ali no kucita ilyo icilala capwile. Bushe Ahabu alilapile no kutaluka ku kupepa Baali ukwalengele akowele? Ifyacitike fyalilangile bwino bwino ukuti alingile ukupilibuka. Kwena te kuti twishibe ico Ahabu aletontonkanya pali ilya nshita. Baibolo ilanda fye ukutila Ahabu “aleya fye pali kabalwe, afika na ku Yesreele.” Bushe alisambilileko fimo ku fyacitike? Bushe alefwaisha ukwalula imibele yakwe? Ifyacitike pa numa  filanga ukuti talefwaya. Na lyo line kwali na fimbi ifyali no kucitika ifyakumine Ahabu na Eliya.

17, 18. (a) Cinshi cacitike kuli Eliya mu musebo ilyo aleya ku Yesreele? (b) Cinshi cali icaibela pa fyo Eliya abutwike ukufuma ku Karmele ukufika ku Yesreele? (Moneni na futunoti.)

¹⁷ Kasesema wa kwa Yehova akonkele Ahabu pa numa muli ilya ine nshila. Uko aleya kwalilepele, e lyo kabili umuulu walifiitile ne mfula ninshi ileloka. Lelo kwali icintu caibela icacitike.

¹⁸ “Ukuboko kwa kwa Yehova kwali pali Eliya kabili ali-ipekenye, alibutwike no kutangilila Ahabu mpaka fye afika ku Yesreele.” (1 Isha. 18:46) Tatwingatwishika ukuti “ukuboko kwa kwa Yehova” kwaletungilila Eliya mu cisungusho. Ukufuma apo Eliya aali ukufika ku Yesreele pali amakilomita 30, e lyo Eliya tali mulumendo iyo. * Elenganyeni Eliya apimpa ica kufwala cakwe, no kucikakila mu ntungu pa kuti amolu yakwe yelakobamo pa kubutuka, e lyo atendeka ukubutuka mu musebo ninshi imfula nailoka. Alibutwike sana ica kutila asanga ne celeta lya mfumu Ahabu no kulipitilila alipitilila!

19. (a) Masesemo nshi ayo twingebukisha nga twatontonkanya pa fyo Lesa apeele Eliya amaka? (b) Ilyo Eliya alebutukila ku Yesreele, cinshi ico aishibe?

¹⁹ Lesa alipaalile sana Eliya! Afwile alyumfwile bwino sana pa kukwata amaka napamo ukucila fye na pa maka akwete ku bwaice. Ici cilenga twaibukisha na masesemo ayalanda ukuti mu Paradaise, aba cishinka bakekala bwino ukwabula ukulwala kabili bakaba abakosa. (Belengeni Esaya 35:6; Luka 23:43) Ilyo Eliya aleya alebutuka muli ulya musebo, umwali amatipa, alishibe ukuti Wishi, Yehova, Lesa wa cine eka, alitemenwe ico alecita!

20. Finshi tufwile ukulacita pa kuti Yehova akatupaale?

²⁰ Yehova alafwaya sana ukutupaala. Kuti cawama nga tulebombesha pa kuti aisatupaala. Tufwile ukuba abalola nga Eliya pa kuti tulemona ifishibilo ifilanga ukuti Yehova ali no kucita ifyo alaya muli shino inshita ishayafya. Nga filya fine cali kuli Eliya, na ifwe bene twalikwata ifingi ifitwafwa ukucetekela sana amalayo ya kwa Yehova, “Lesa wa cine.”—Amalu. 31:5.