1-3. (a) Cali shani pa kuti Estere aye mu kumonana ne mfumu? (b) Bushe imfumu yacitile shani ilyo Estere afikile?

ESTERE ale-enda fye panono panono ilyo alepalamina ku cipuna ca mfumu ya Persia, kabili aali no mwenso nga nshi. Elenganyeni ifyo mwi sano lya mu Shushani mwatalele tondolo ilyo Estere aleingila, mwalitalele ica kuti Estere aleumfwa fye icongo ca nshindo shakwe ne congo ca fya kufwala fya bunamfumu ifyo afwele. Ilyo aleingila mwi sano, tapoosele amano ku kumona ifyo isano lyalemoneka bwino, ku kutamba inceshi bayemfeshe nelyo ukulolesha palafu iyo bapangiile ne mikedari bafumishe ku Lebanone. Apoosele fye amano ku mwaume uwaikele pa cipuna ca bufumu, uwakwete amaka ya kumupingula ukwipaiwa nelyo ukukanaipaiwa.

² Ilyo Estere alepalamina, imfumu yalemulolekesha kabili yamutambike inkonto ya golde. Ifyo imfumu yacitile fyalengele ukuti Estere bemwipaya, pantu fyalangile ukuti imfumu yalimubelele uluse pa mulandu uo acitile uwa kuyaimona ukwabula ukuti imwite. Ilyo Estere apaleme ku cipuna ca mfumu, akumishe pa mpela ya nkonto ya mfumu, ukulangilila ukuti alitashishe.—Este. 5:1, 2.

³ Ifyo Imfumu Ahasuerusi yalemoneka fyalelanga fye apabuuta tuutu ukuti ali mukankaala icine cine kabili alikwete sana ubulashi. Ifya kufwala ifyo imfumu sha bena Persia shalefwala pali ilya nshita fyali ifya mutengo nga nshi, nga ni muno nshiku kuti fyashitwa amamilioni ya madola ayengi. Lelo ifyo Ahasuerusi aloleshe Estere fyalangile ukuti tamufuliilwe, alimutemenwe. Amwipwishe ati: “Cinshi, we Estere namfumu, cinshi ulefwaya? Njeba nangu fye ni hafu wa bufumu—kuti nakupeela!”—Este. 5:3.

4. Mafya nshi ayo Estere ali no kukwata?

⁴ Estere alilangile ukuti ali ne citetekelo cakosa kabili ali uwashipa; aile ku mfumu pa kuti acingilile abantu bakwe abo balefwaya ukulofya. Pali iyi nshita, ifintu fyalyendele bwino, lelo amafya ayakalamba yali ku ntanshi. Alingile ukulenga iyi mfumu ya cilumba ukusumina ukuti impanda mano iyo yacetekele sana yali iibi nga nshi kabili yamubepele fye pa kuti abantu ba kwa Estere babepaye. Bushe ali no kucita shani pa kuti imfumu isumine, kabili finshi twingasambilila ku citetekelo ca kwa Estere?

5, 6. (a) Bushe Estere akonkele shani amashiwi yaba pali Lukala Milandu 3:1, 7? (b) Cinshi cilanga ukuti inshila Estere alandiilemo no mwina mwakwe yali iisuma nga nshi?

⁵ Bushe Estere ali no kulondolwela imfumu ubwafya akwete pa menso ya bantu bonse abali mwi sano? Acita ifi nalimo nga aliseebenye imfumu, kabili Hamani impanda mano yakwe nga alikeene umulandu. Nomba bushe, Estere acitile shani? Imyaka iingi ku numa, umupashi wa kwa Lesa walengele Imfumu ya mano Solomone ukulemba aiti: “Icintu conse calikwata inshita ya ciko, . . . inshita ya kwikala tondolo ne nshita ya kusosa.” (Luk. Mil. 3:1, 7) Mordekai, umwaume wa citetekelo, uwakushishe Estere, afwile alemufunda ukwishiba inshita ya kwikala tondolo ne nshita ya kulanda. Ukwabula no kutwishika, Estere alishibe ifyo cacindama ukwishiba bwino “inshita ya kusosa.”

⁶ Estere atile: “Nga ca kutila imfumu yamona ukuti cili fye bwino, lekeni imfumu ise pamo na Hamani lelo ku mutebeto uo imupekanishishe.” (Este. 5:4) Imfumu yalisumine kabili na Hamani yalimwitile. Bushe mwamona ifyo Estere acenjele pa kulanda ne mfumu? Inshila alandilemo  ku mulume wakwe yali iya mucinshi kabili calengele no kuti eshibe bwino inshita iisuma iya kumulondolwela icalemucusha.—Belengeni Amapinda 10:19.

7, 8. Bushe umutebeto wa kubalilapo uo Estere apangile wali shani, nomba cinshi ashalandile ku mfumu ifyo alefwaya lilya line?

⁷ Estere afwile alipekenye bwino sana uyu mutebeto, afwile apekenye ifya kulya fyonse ifyo umulume wakwe atemenwe sana. Pali uyu mutebeto alibikilepo no mwangashi uusuma pa kuti imfumu isansamuke. (Amalu. 104:15) Ahasuerusi alisansamwike, kabili calengele epushe Estere na kabili ico alefwaya ukuti amucitile. Bushe iyi e yali inshita ya kuti Estere alande?

⁸ Estere tamwene ukuti yali ni nshita ya kulanda. Lelo aebele imfumu na Hamani ukuti bakaye na kabili ku mutebeto ubushiku bwakonkelepo. (Este. 5:7, 8) Cinshi ashalandiile lilya line? Mwilaba ukuti abantu ba kwa Estere bonse bali no kubepaya ukulingana ne cipope ca mfumu. Apo ilyashi lyali likalamba sana, Estere alefwaya ukushininkisha ukuti inshita alalandilapo nailinga sana. E ico alilolelele pa kuti asange inshita na imbi iisuma iya kulanga umulume wakwe ukuti alimucindike nga nshi.

9. Busuma nshi ubwaba mu kutekanya, kabili kuti twapashanya shani Estere?

 ⁹ Abantu abengi tabatekanya, lelo ukutekanya mibele iisuma nga nshi. Nangu ca kutila Estere alisakamikwe kabili alefwaisha ukulanda ifyali mu mutima wakwe, alitekenye no kulolela inshita isuma iya kulanda. Fingi twingasambilila ku fyo acitile, bonse fye tufwile twalimonapo ifintu fimo ifyabipa ificitika ifyo twingafwaya ukulungika. Nga tulefwaya ukuti umuntu uwa mu bulashi apwishe ubwafya bumo, tulingile ukutekanya nga Estere. Amapinda 25:15 yatila: “Ukutekanya kuti kwanashanasha umutima wa mukalamba wa bashilika, no lulimi ulwanakilila kuti lwatoba ifupa.” Nga ca kutila twalolela mpaka inshita isuma iya kulandilapo yamoneka e lyo kabili twalanda mu bufuuke nga filya Estere acitile, ubwafya nangu bukule ngo lupili kuti bwapwa. Bushe Yehova, Lesa wa kwa Estere alimupaalile pa fyo atekenye na pa fyo aali na mano?

10, 11. Cinshi calengele Hamani ukusansamuka ilyo afumine pa mutebeto wa kubalilapo, kabili finshi umwina mwakwe na banankwe bamwebele ukucita?

¹⁰ Ukutekanya kwa kwa Estere kwalengele ifintu ifikalamba nga nshi ukucitika. Hamani afumine pa mutebeto wa kubalilapo ninshi “nasamwa  . . . no kusansamuka nga nshi,” pantu camoneke kwati imfumu na namfumu balimutemenwe sana ukucila bambi. Lelo ilyo Hamani alefuma pa mpongolo ye sano, amwene Mordekai, umuYuda uwakeene ukulamukontamina. Nga fintu twalandilepo mu cipandwa cafumako, ico Mordekai alekaanina ukukontamina Hamani, te mulandu wa kuti tamucindike, lelo ni co kampingu yakwe tayalemusuminisha kabili talefwaya ukufulwisha Yehova Lesa. Lelo Hamani ena “aishileba no bukali nga nshi.”—Este. 5:9.

¹¹ Ilyo Hamani ashimikileko umukashi ne fibusa fyakwe pa fyo Mordekai alekaana ukumukontamina, bamutunkile ukupekanya icimuti icalepele amamita ukucila pali 22, no kulomba imfumu ukuti imupeele insambu sha kupoopelapo Mordekai. Hamani alitemenwe amano bamupandileko kabili ilyo line fye atendeke ukucita ifyo bamwebele.—Este. 5:12-14.

12. Cinshi ico imfumu yasoseele ukuti baibelengele ifyalembwa mwi buuku lya milandu, kabili finshi yasambililemo?

¹² Nomba pali ubu bwine bushiku, Baibolo itila, “imfumu yafililwe ukumona utulo” e ico yasosele ukuti baibelengele ibuuku umwalembelwe imilandu ya Buteko. Mu fyo babelengele, mwali ne lyashi lya bantu abalefwaya ukwipaya Ahasuerusi. Alibukishe ifyo ili lyashi lyali; abalefwaya ukumwipaya balibekete no kubepaya babepaya. Nomba cali shani kuli Mordekai, uwacenjesheko imfumu? Ilyo line fye, imfumu yalilwike, yalipwishe nga ca kuti Mordekai balimulambula. Bamwebele ukuti tapaba nangu cimo ico bacitila uyu muntu.—Belengeni Estere 6:1-3.

13, 14. (a) Bushe ifintu fyatampile shani ukwalukila Hamani? (b) Finshi ifyo ifibusa fya kwa Hamani no mwina mwakwe bamwebele?

¹³ Imfumu yalifulilwe nga nshi kabili yaipwishe nga kwali ababomfi ba kwi sano pa kuti bayafwe ukubombela pali uyu mulandu. Ku ca kupapusha, Hamani e walipo, aishile lucelocelo, nalimo pa mulandu wa kuti alefwaya imfumu imupeele insambu sha kwipaya Mordekai. Lelo ilyo Hamani talaeba imfumu ico aendeele, imfumu yamwipwishe ico bengacitila umuntu uo imfumu itemenwe sana. Hamani amwene kwati e o imfumu ilelandapo. E co atontonkenye pa fyo bengasansabika uyo muntu. Atile: Uyo muntu bafwile ukumufwika ica kufwala ca mfumu, kabili bamuninike pali kabalwe wa mfumu na bacilolo abakata bamupishe mu lubansa lwa mu Shushani no kulamulumbanya pa kuti abantu bonse bomfwe. Elenganyeni ifyo Hamani afulilwe ilyo aishibe ukuti, uo balacindamika ni Mordekai! Kabili bushe namwishiba uo imfumu yaebele ukuti e o apishe Mordekai mu Shushani no kulamulumbanya? Ni Hamani wine!—Este. 6:4-10.

¹⁴ Hamani alicitile ifyo imfumu yamwebele nangu ca kutila calengele ukuti apate sana Mordekai kabili alyangufyenye ukuya ku ng’anda ninshi nakalipa icine cine. Umukashi wakwe ne fibusa bamwebele ukuti ifyacitike fyalelanga fye ukuti ifintu fyali no kumubipila ku ntanshi; kabili Mordekai umuYuda e wali no kucimfya.—Este. 6:12, 13.

15. (a) Busuma nshi ubwafumine mu kutekanya kwa kwa Estere? (b) Mulandu nshi cawamina ukukwata umutima wa “kulindilila”?

 ¹⁵ Pa mulandu wa kutila Estere alitekenye no kulolelako ubushiku na bumbi ubwa kweba imfumu ifyali mu mutima, calengele ukuti amapange ya kwa Hamani yeshibikwe kabili aliseebene nga nshi. Yehova Lesa afwile e walengele imfumu ukukanasendama pali bulya bushiku. (Amapi. 21:1) E mulandu wine Icebo ca kwa Lesa citukoselesesha ukuba no mutima wa ‘kulindilila.’ (Belengeni Mika 7:7.) Nga tulelindilila, tukasanga ukuti Lesa e wakwata inshila ishisuma nga nshi isha kupwishishamo amafya yesu ukucila inshila shesu.

16, 17. (a) Ni lilali ilyo Estere ‘asosele’ ku mfumu ifyali mu mutima wakwe? (b) Cinshi twingalandila ukuti Estere tali nga Bashiti umukashi wa kale uwa mfumu?

¹⁶ Estere tatwalilile fye ukulolela pantu nalimo ici nga calengele imfumu ukukalipa; ilyo apekenye umutebeto walenga bubili, alyebele imfumu fyonse ifyali mu mutima. Nomba ni lilali aali no kulanda? Ilyo bali pa mutebeto, imfumu yalipwishe Estere na kabili ico alefwaya ukuti imucitile. (Este. 7:2) Iyi nomba e yali inshita ya kuti Estere alande.

¹⁷ Estere afwile alipepele kuli Lesa mu mutalalila ilyo ashilaeba imfumu ukuti: “Nga cili fye bwino kuli imwe, mwe mfumu, kabili nga mwatemwa, ndelomba ukuti mundeke mbe no mweo no kuleka abantu bandi na bo babe no mweo.” (Este. 7:3) Imilandile ya kwa Estere ku mfumu ilangilila ukuti alicindike ifyo imfumu yali no kupingula. Estere tali nga Bashti, namfumu wa kubalilapo uwaseebenye umulume wakwe ku mufulo fye! (Este. 1:10-12) Cimbi na co ca kuti, Estere tasuushishe imfumu pa fyo yacetekele sana Hamani. Lelo apaapeete imfumu ukuti imucingilile pa kuti bemwipaya.

18. Bushe Estere asokolwele shani ubwafya ku mfumu?

 ¹⁸ Ukwabula no kutwishika, ifyo Estere alombele fifwile fyalipapwishe imfumu. Nani uwingafwaya ukwipaya namfumu wakwe? Estere atwalilile ukulanda ati: “Nabatushitisha, ine na bantu bandi, ukuti batukufye, batwipaye no kutulofya. Abatushitisha ku kuba fye abasha baume na basha banakashi, nga natalelepo fye. Lelo ubu bucushi tabuweme pantu buli no kubipila imfumu.” (Este. 7:4) Estere alilandile pa bwafya ukwabula no kupita mu mbali, kabili atile akuba kubashitisha fye mu busha, nga talandilepo nangu cimo. Lelo ukulofya abaYuda bonse cali cintu icikalamba sana icali no kubipila imfumu nga ca kuti yali no kuleka fye.

19. Finshi twingasambilila kuli Estere pa fya kukolopeka abantu?

¹⁹ Ifyo Estere acitile fitusambilisha pa nshila isuma iya kukolopekelamo bambi. Nga ca kutila mulefwaya ukweba umuntu uo mwatemwa nelyo umulashi pa bwafya bumo ubukalamba, kuti cawama ukutekanya, ukuba no mucinshi, kabili ukuba abafumacumi ilyo mulelanda no yo muntu.—Amapi. 16:21, 23.

20, 21. (a) Bushe Estere asokolwele shani Hamani, kabili calengele ukuti imfumu icite finshi? (b) Bushe Hamani acitile shani ilyo bamusokolwele ukuti ni shikamfutu?

²⁰ Ahasuerusi aipwishe ati: “Nani uyu wine, kabili ali kwi uwapama ukucite ci?” Elenganyeni ukuti Estere nasonta Hamani ilyo alelanda ukuti: ‘Umuntu uulecita ici, uuletulwisha kabili umulwani, ni Hamani, uyu muntu umubi.’ Hamani alyumfwile sana umwenso pantu taishibe ifyo imfumu yali no kumupingula. Elenganyeni ifyo icinso ca mfumu catendeke ukwaluka ku bukali, ilyo yailwike ukuti impanda mano iyo yacetekele yabomfeshe ubucenjeshi pa kuti imfumu isuminishe ifunde ilyali no kulenga namfumu wakwe ukwipaiwa! Imfumu yalikalipe sana ica kuti yafumpwike bukali bukali no kuya pa nse pa kuti ubukali bucepeko.—Este. 7:5-7.

 ²¹ Ilyo Hamani bamusokolwele, alyumfwile umwenso nga nshi kabili afukeme pa makasa ya kwa namfumu. Ilyo imfumu yabwelele no kusanga Hamani alepaapaata Estere pa ca kwikalapo ca kwa namfumu, ubukali bwaliciliileko, pantu yamwene kwati alefwaya ukucenda Estere mu ng’anda ya mfumu. Ico imfumu yali no kucita pali ici, kwipaya Hamani. Hamani balimusendele ninshi nabamufimba na ku mutwe. Lyena cilolo umo aebele imfumu ukuti Hamani alipekanya icimuti icikalamba apo alefwaya ukupoopela Mordekai. Ilyo line fye, Ahasuerusi atile Hamani wine e o bapoopele pa cimuti cine co.—Este. 7:8-10.

22. Ifyacitile Estere fitusambilisha shani ukukanalufya isubilo lelo ukutwalilila ukuba ne citetekelo?

²² Muli cino calo umwafulisha ulufyengo, kuti twalatontonkanya kwati ulufyengo talwakatale alupwa. Bushe mwalibala amutontonkanyapo ifi? Estere atwalilile fye ukuba ne subilo, taletontonkanya ukuti calilaala calipwa ifintu tafyakawame. Ilyo inshita isuma yafikile, alilandile ukwabula umwenso, kabili alicetekele ukuti Yehova e wali no kulungika ifintu. Ifi fine e fyo na ifwe tufwile ukulacita! Yehova taaluka. Na ino ine nshita, Yehova alikwata amaka aya kwishiba no kusokolola ubucenjeshi bwa bantu ababipa nga filya fine acitile kuli Hamani.—Belengeni Amalumbo 7:11-16.

23. (a) Bushe imfumu yalambwile shani Mordekai na Estere? (b) Ilyo Yakobo alwele ubwa mfwa, bushe ubusesemo pali Benjamin bwafikilishiwe shani? (Moneni akabokoshi kaleti “Ubusesemo Ubwafikilishiwe.”)

²³ Awe e fyo nomba imfumu yaishibe ukuti kanshi Mordekai talecingilila fye imfumu lelo e wakushishe na Estere. E fyo Ahasuerusi asontele Mordekai ukuba pa cifulo ca kwa Hamani ica kuba cilolo mukalamba. Ahasuerusi apeele Estere ing’anda ya kwa Hamani ukubikapo ne fyuma fyakwe fyonse, kabili Estere na o afipeele Mordekai.—Este. 8:1, 2.

24, 25. (a) Cinshi ico Estere tali no kwikalila fye ilyo ubucenjeshi bwa kwa Hamani bwasokolweke? (b) Bushe Estere abikile shani ubumi bwakwe mu busanso na kabili?

²⁴ Apo nomba Estere na Mordekai balipuswike, bushe namfumu ali no kwikala fye? Awe, alitwalilile ukubombesha pa kuti apusushe na bambi. Pali iyi nshita, icipope ico Hamani afumishe ica kwipaya abaYuda bonse caleya cilepya fye ngo mulilo mu bufumu bonse ubwa Persia. Hamani  alipendwile, abomfeshe Puri pa kuti eshibe inshita ya kwipailapo abaYuda. (Este. 9:24-26) Paali no kupita imyeshi pa kuti ubu bushiku bufike, lelo bwalepalamina lubilo lubilo. Bushe kwali ico Estere ali no kucitapo pa kuti abaYuda tababepeye?

²⁵ Estere ali-ipeeleshe no kubika umweo wakwe mu kapoosa mweo na kabili, aile ku mfumu ukwabula ukuti imwite. Uno muku, aile mu kupaapaatilako abantu bakwe ku mfumu ninshi no kulila alelila, alelomba ukuti umulume wakwe aalule icipope ca kwipaya abaYuda bonse. Lelo amafunde ayo ishamfumu sha Persia shalepanga tabaleyalula nakalya. (Dan. 6:12, 15) E ico nomba imfumu yapeele Estere na Mordekai amaka ya kuti bapange ifunde limbi. Icipope cimbi califumine, icapeele abaYuda insambu sha kuilandwila. Inkombe sha pali bakabalwe shalibutukishe no kutwala ili lyashi ilisuma ku baYuda bonse mu buteko bwa Persia. AbaYuda abengi nomba balikwete isubilo. (Este. 8:3-16) Kuti twaelenganya ne fyo abaYuda mu fitungu fyonse batendeke ukupekanya ifyanso fya bulwi no kuipekanya ukulwa, kabili akukanaba ici cipope icipya nga tabacitile ifi. Lelo icacindeme ca kuti, bushe “Yehova wa mabumba,” ali no kuba na bantu bakwe?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Bushe ukucimfya uko Yehova alengele abantu bakwe ukucimfya abalwani babo kwali shani? (b) Busesemo nshi ubwafikilishiwe ilyo baipeye abana ba kwa Hamani?

²⁶ Ilyo ubushiku bwa kulwa bwafikile, abantu bakwa Lesa baliipekenye. Pali iyi nshita, abengi aba mu buteko bwa bena Persia bali ku lubali lwa baYuda, pantu ilyashi lyalifikile konse ukuti Mordekai  umuYuda e wali nomba cilolo mukalamba. Yehova alengele abantu bakwe ukucimfya. Ukwabula no kutwishika, alicingilile abantu bakwe pa kushininkisha ukuti bacimfya abalwani babo nakalya nakalya. *.—Este. 9:1-6.

²⁷ Na kabili, abana baume 10 aba kwa Hamani imbifi abatwalilila ukuba no mweo, ubumi bwa kwa Mordekai nga bwali mu kapoosa mweo kabili nga talebomba bwino umulimo wa kwangalila ifya mu ng’anda ya kwa Hamani iyashele. E ico nabo bene balibepeye. (Este. 9:7-10) Kanshi ubusesemo bwa mu Baibolo bwalifikilishiwe, pantu kale Lesa atile abena Amaleke bonse abali abalwani ba bantu bakwe bali no kulofiwa. (Amala. 25:17-19) Abana ba kwa Hamani bafwile bali pabo balekelesheko ukwipaya mu luko lwa bena Amaleke.

28, 29. (a) Cinshi twingalandila ukuti cali kufwaya kwa kwa Yehova ukuti Estere na bantu bakwe balweko inkondo? (b) Cinshi Estere abela ica kumwenako cesu icisuma nga nshi?

²⁸ Nangu ca kutila Estere ali umwaice, alibombele imilimo iikalamba nga nshi pamo nga, ukupanga amafunde ya mfumu ayakumine ifya nkondo no kwipaya bantalamisoka. Iyi milimo ifwile yalikosele sana. Lelo Yehova alefwaya abantu bakwe ukucingililwa pa kuti tabalobele; mu luko lwa bena Israele e mwali no kufuma Mesia uo batile akesa, kabili ni muli uyu wine fye epela e mo abantu bonse bali no kupusukila! (Ukute. 22:18) Ababomfi ba kwa Lesa aba muno nshiku balitemwa nga nshi pa kwishiba ukuti ilyo Mesia, Yesu, aishile pano calo, alikeenye abasambi bakwe ukulalwa inkondo.—Mat. 26:52.

²⁹ Na lyo line, Abena Kristu balalwa ubulwi bwa ku mupashi; Satana alafwaisha ukonaula icitetekelo cesu muli Yehova Lesa. (Belengeni 2 Abena Korinti 10:3, 4.) Ala Estere aba ca kumwenako icisuma nga nshi! Nga filya fine acitile, shi na ifwe natulelanga ukuti twalikwata icitetekelo pa kuba abatekanya kabili abacenjela ilyo tulenashanasha bambi, ukuba abashipa, no kuipeelesha ukulandilako abantu ba kwa Lesa.