1, 2. Cinshi twingalandila ukuti Yesu alitungulwile bwino abasambi bakwe?

ELENGANYENI ukuti mwafika mu musumba umo e lyo umuntu uwaishiba bwino uyo musumba atendeka ukumutandasha mu ncende shonse ishisuma. Imwe pamo na batandashi banenu e muku wa kubalilapo ukutandala muli uyu musumba, e ico mulekutikisha ku fyo uulemutandasha alelanda. Muleti nga mwamona ifyo mushamonapo, bonse mwatemwa kabili mwapapa. Ilyo mwaipusha uulemutandasha ukuti amulondolwele ifyo mwamona, acita kwati talefwaya lelo cilya mwapalama pali ico cintu e lyo nomba atampa ukumulondolwela ninshi nateka no mutima. Mu kupita kwa nshita, mwatemwa sana pa fyo uyu muntu aishiba bwino ukutandasha pantu alemweba fyonse ifyo mulingile ukwishiba pa nshita ilya ine iyo mufwile ukufishiba.

² Abena Kristu ba cine kuti twabapashanya kuli aba batandashi. Tulesambilila ifintu ifisuma nga nshi pa musumba, “umusumba uwakwata imifula ine ine iya kukuulapo,” e kutila Ubufumu bwa kwa Lesa. (Heb. 11:10) Ilyo Yesu ali pano calo, alitungulwile abasambi bakwe ku kwishiba ifintu ifyashika sana pa Bufumu. Bushe alyaswike ifipusho fyonse ifyo abasambi balemwipusha, no kubeba fyonse pa Bufumu pa muku fye umo? Awe iyo. Atile: “Ncili ne fingi ifya kumweba, lelo te kuti mufyumfwe pali nomba.” (Yoh. 16:12) Apo Yesu ni ntungulushi ya mano, taleeba abasambi bakwe ifyebo ifingi ifyo tabaali na kumfwa.

3, 4. (a) Bushe Yesu akonkanyapo shani ukulasambilisha abantu aba cishinka pa Bufumu bwa kwa Lesa? (b) Finshi twalalandapo muli cino cipandwa?

³ Yesu alandile amashiwi yaba pali Yohane 16:12 pa bushiku ubwa kulekeleshako ukuba pano calo. Pa numa ya mfwa yakwe, bushe aali no kutwalilila shani ukusambilisha abantu aba cishinka pa Bufumu bwa kwa Lesa? Akoseleshe abatumwa bakwe ukuti: “Umupashi wa cine, ukamutungulula mu cine conse.” * (Yoh. 16:13) Umupashi kuti twaupashanya ku muntu uuletandasha abantu uwa kuti ilyo alebatandasha nateka no mutima. Umupashi, e o Yesu abomfya pa kusambilisha abasambi bakwe fyonse ifyo balingile ukwishiba pa Bufumu ne nshita balingile ukufishiba.

⁴ Natumone ifyo umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova watungulula Abena Kristu ba cishinka ku kumfwikisha icine pa Bufumu. Ica kubalilapo, twalasambilila pa fyalengele twishibe ilyo  Ubufumu bwatendeke ukuteka. Lyena twalalanda pa cishibilo e lyo ne subilo ilyo abakalateka muli ubu Bufumu na bakalatekwa bakwata. Na mu kulekelesha twalasambilila pa fyo abasambi ba kwa Kristu baumfwikishe ififwaikwa sana pa kuba aba cishinka ku Bufumu.

5, 6. (a) Finshi Abasambi ba Baibolo baishibe pa nshita ya kulobolola na pa nshita Ubufumu bwali no kutendeka ukuteka? (b) Mulandu nshi uku kukanaumfwikisha kushilingile ukutulenga ukutwishika ukuti Yesu aletungulula abasambi bakwe?

⁵ Nga fintu twasambilile mu Cipandwa 2, pa myaka iingi Abasambi ba Baibolo baleti umwaka wa 1914 wali no kuba mwaka uwacindama mu kufikilisha ubusesemo bwa mu Baibolo. Na lyo line, pali ilya nshita baishibe ukuti ukubapo kwa kwa Yesu kwatendeke mu 1874, no kuti atampile ukuteka mu muulu mu 1878, e lyo no kuti Ubufumu tabwali na kutendeka ukuteka mu kukumanina mpaka mu October 1914. Ukulobolola kwali no kutendeka mu 1874 ukufika mu 1914, kabili kwali no kutwalilila mpaka abasubwa babalonganika ku muulu. Bushe ifi Abasambi ba Baibolo bashaumfwikishe, e fingalenga twatwishika ukuti Yesu talebatungulula ukupitila mu mupashi wa mushilo?

⁶ Awe nakalya! Tontonkanyeni na kabili pa cilangililo ico tulandilepo pa ntendekelo ya cino cipandwa. Bushe filya abatandashi baali abasuswa ukufwaya ukwishiba fimo no kwipusha amepusho pa nshita iishilingile, fyali no kulenga baleka ukucetekela uulebatandasha? Awe! Nangu ca kuti na bantu ba kwa Lesa nabo inshita shimo balafwaya ukwishiba ifishinka ifingi pa bufwayo bwa kwa Lesa ilyo inshita ya kuti umupashi wa mushilo ubatungulule kuli ifyo fishinka tailafika, tabatwishika ukuti Yesu alabatungulula. Kanshi aba cishinka balasumina ukubalungika kabili balaaluka mu fyo baletontonkanya.—Yako. 4:6.

7. Finshi Lesa ayafwile abantu bakwe ukumfwikisha?

⁷ Pa myaka yakonkelepo pa numa ya 1919, Lesa alipaalile abantu bakwe ilyo abafwile ukwishiba ifintu ifingi pa Bufumu. (Belengeni Amalumbo 97:11.) Mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciNgeleshi ulwa mu 1925, mwali icipande icacindama sana icali no mutwe uwaleti “Birth of the Nation” (Ukufyalwa kwa Luko.) Calilondolwele bwino sana Amalembo ayaleshininkisha ukuti Ubufumu bwa kwa Mesia bwafyelwe nelyo bwatendeke ukuteka mu 1914, nga filya fine calembwa mu busesemo ubwa mu cipandwa 12 ice buuku lya Ukusokolola, ukuti umwanakashi wa kwa Lesa uwa mampalanya uwa ku muulu alifyele umwana. * Na kabili, icipande catile filya abantu ba kwa Yehova balebacusha ilyo kwali inkondo, cali cishibilo ca kuti Satana Kaseebanya balimupoosele ukufuma ku muulu pantu, “ali ne cipyu icikalamba, pa kwishiba ukuti ali fye ne nshita iinono.”—Ukus. 12:12.

8, 9. (a) Bushe cali shani pa kuti abantu beshibe ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwalicindama? (b) Fipusho nshi twalasambililapo?

⁸ Bushe Ubufumu bwacindama shani? Ukutula mu 1928, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwatampile ukulanda sana ukuti Ubufumu e bwacindeme sana ukucila ipusukilo lya muntu mwi lambo lya cilubula. Cine cine, Yehova akabomfya Ubufumu bwa kwa Mesia ku kulenga ishina lyakwe ukuba ilya mushilo, ku kulenga  cikeshibikwe ukuti e walinga ukuteka, e lyo no kufikilisha fyonse ifyo alaya abantunse.

⁹ Ni bani baali no kulateka pamo na Kristu muli ubu Bufumu? Ni bani baali no kuba abatekwa ba ubu Bufumu pano calo? Kabili mulimo nshi abasambi ba kwa Kristu balingile ukulabomba sana?

10. Finshi abantu ba kwa Lesa baishibe pali ba 144,000?

¹⁰ Pa myaka iingi ilyo 1914 ishilafika, Abena Kristu ba cine balishibe ukuti abasambi ba kwa Kristu aba cishinka ababa 144,000 e baali no kuteka nankwe ku muulu. * Aba Abasambi ba Baibolo balishibe ukuti iyi mpendwa yali ya cine cine no kuti ababa muli ili bumba batampile ukulonganikwa mu nshita ya batumwa.

11. Bushe cali shani pa kuti abali no kuba nabwinga wa kwa Kristu beshibilepo na fimbi pa mulimo bakwete pano calo?

¹¹ Nomba bushe, mulimo nshi ibumba ilitwa ukuti, nabwinga wa kwa Kristu, lyapeelwe ukulabomba ilyo licili pa calo? Lyalilwike ukuti Yesu alikomaile pa mulimo wa kushimikila kabili uyu mulimo walyampene sana ne nshita ya kulobolola. (Mat. 9:37; Yoh. 4:35) Nga fintu twasambilile mu Cipandwa 2, pa nshita imo Abasambi ba Baibolo baishibe ukuti umulimo wa kulobolola wali no kubombwa mu myaka 40, iyali no kupwa lintu abasubwa balonganikwa ku muulu. Lelo apo uyu mulimo walitwalilile na pa numa ya myaka 40, ninshi kwali na fimbi ifyo balingile ukumfwikisha. Pali lelo twalishiba ukuti inshita ya kulobolola, e kutila inshita ya kupaatukanya ingano ku fyani, nelyo inshita ya kupaatukanya Abena Kristu basubwa aba cishinka ku Bena Kristu ba bufi, yatampile mu 1914. Inshita ya kubika amano ku kulonganika abashelepo pa baali no kuteka na Kristu ku muulu yalifikile!

12, 13. Bushe ifyo Yesu alandile mu cilangililo ca banacisungu 10 ne ca matalanti, fyafikilishiwa shani muno nshiku sha kulekelesha?

¹² Ukutula mu 1919, Kristu alikonkenyepo ukutungulula umusha wa cishinka kabili uwashilimuka ukubika amano ku mulimo wa kushimikila. Atendeke uyu mulimo mu nshita ya batumwa. (Mat. 28:19, 20) Na kabili, alibalangile imibele iyo balingile ukukwata pa kuti bakabombe bwino umulimo uo abapeele. Abalangile shani? Mu cilangililo ca banacisungu 10, alibalangile  ukuti pa kuti bakasefye umutebeto wa bwinga ku muulu ilyo Kristu akaba pamo na “nabwinga” wakwe, e kutila ba 144,000, balingile ukutwalilila ukuba abalola mu kupepa. (Ukus. 21:2) Na kabili, mu cilangililo ca matalanti, Yesu asambilishe ukuti ababomfi bakwe abasubwa bali no kulabombesha mu mulimo wa kushimikila uo abapeele.—Mat. 25:1-30.

¹³ Abasubwa baliba abalola kabili balibombesha pa myaka nalimo 100 iyapitapo. Ukwabula no kutwishika, bakalambulwa pa kuba abalola! Lelo bushe, umulimo uukalamba uwa kulobolola wali no kupelela fye pa kulonganika ba 144,000 abakalateka na Kristu?

14, 15. Mabumba nshi yane ayalandilwepo mu citabo ca The Finished Mystery?

¹⁴ Pa myaka iingi, abaume na banakashi aba cishinka balefwaisha ukwishiba ifishinka pe “bumba likalamba” ilyalondololwa pa Ukusokolola 7:9-14. Ici te kuti citupapushe pantu ilyo ne nshita ya kuti Kristu alenge ili ibumba ukwishibikwa tailafika, ifingi ifyalelandwapo fyalipusene sana ne fishinka ifyo nomba twaishiba bwino kabili ifyo twatemwa na pali ino ine nshita.

¹⁵ Icitabo icakwete umutwe uwaleti, The Finished Mystery icafumine mu 1917 catile: “kwaba imisango ibili iya bantu abakapusuka abakekala ku muulu, ne misango ibili iya bantu abakapusuka abakekala pano calo.” Bushe ni bani baali muli aya mabumba yane abalesubila ifyapusanapusana? Ibumba lya kubalilapo lya ba 144,000 abaali no kuteka pamo na Kristu. Ilya bubili libumba likalamba. Pali ilya nshita caishibikwe ukuti ili ibumba lyali lya Bena Kristu abaali mu macalici ya batila Bena Kristu lelo abashikonka ifyo Kristu asambilishe. Balikweteko icitetekelo lelo tacali icakosa ica kutila kuti batwalilila aba kaele. Kanshi, bali no kubapeela icifulo icinono ku muulu. Nomba ku bakaba pa calo, caishibikwe ukuti ibumba lyalenga butatu, “libumba lya Nte sha ku kale” pamo nga Abrahamu, Mose na bambi abaali no kupeelwa amaka ya kuteka ibumba lyalenga bune ilya bantunse abashala abakaba pa calo.

16. Finshi abantu ba kwa Lesa baumfwikishe mu 1923 na mu 1932?

¹⁶ Bushe umupashi wa mushilo watungulwile shani abasambi ba kwa Kristu ku kumfwikisha icine ico twatemwa na pali lelo? Walebatungulula panono panono ukupitila mu kubasokolwela icine ca mu Baibolo. Ilyo umwaka wa 1923 wafikile, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalandile pa bantu abashakwete isubilo lya kwikala ku muulu lelo abakekala pano calo no kutekwa na Kristu. Mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu 1932, mwali icipande icalandile pali Yonadabu (Yehonadabu) uwasalilepo ukuba ku lubali lwa Mfumu Yehu ilyo yalelwa na abaali mu kupepa kwa bufi. (2 Isha. 10:15-17) Icipande catile kwali ibumba lya bantu muno nshiku ilyali nga Yonadabu, ilyo Yehova aali no kupususha “ku bucushi bwa Armagedone” no kwikala pano isonde.

17. (a) Cintu nshi icacindama ico abena Kristu baishibe mu 1935? (b) Bushe Abena Kristu baumfwile shani ilyo baumfwikishe icine pe bumba ilikalamba? (Moneni akabokoshi akaleti “ Balilekele Ukutwishika.”)

¹⁷ Mu 1935 ulubuuto lwa cine lwalibalike. Pa kulongana kukalamba ukwabelele mu musumba wa Washington, D.C., ibumba  likalamba lyaishibikwe ukuti bantu abakekala pano calo, nga filya Yesu alandile mu cilangililo ca mpaanga ne mbushi. (Mat. 25:33-40) Ili ibumba lyali no kuba mwi bumba lya “impaanga shimbi,” isho Yesu alandilepo ati: “Nasho ndi no kushileta.” (Yoh. 10:16) Ilyo ba J. F. Rutherford balandile abati: “Mukwai bonse abakwata isubilo lya kwikala pano calo beminineko,” abantu ukucila pali hafu mwi bumba baliminine! Batile “Moneni ibumba likalamba!” Abantu abengi abalongene balitemenwe sana pa kwishiba isubilo lyabo ilya ku ntanshi.

18. Bushe abasambi ba kwa Kristu babika shani amano ku mulimo wa kushimikila, kabili finshi filanga ukuti balebombesha?

¹⁸ Ukutula ilya nshita ukushinta na lelo, Kristu alitwalilila ukutungulula abantu bakwe ku kubika amano ku kulonganika ababa mwi bumba likalamba abakapusuka ubucushi bukalamba. Pa kutampa, calemoneka kwati umulimo wa kulonganika tawakabombwe. Pa nshita imo munyinefwe Rutherford alandile ukuti: “Cilemoneka kwati ‘ibumba likalamba’ talyakakule.” Kwena ifwe bonse twalishiba ifyo Yehova apaala umulimo wa kulobolola ukutula ilya nshita. Yesu alitwalilila ukubomfya umupashi wa mushilo ku kutungulula abasubwa pamo ne “mpaanga shimbi” kabili bonse baba nga filya fine Yesu asobele ilyo atile, kukaba “umukuni umo” uukulatungululwa na “kacema umo.”

19. Cinshi tufwile ukucita pa kuti ibumba likalamba litwalilile ukulakulilako?

¹⁹ Iminshipendwa ya bantu aba cishinka bakekala mu paradaise pano isonde, kabili Kristu pamo na ba 144,000 e bakalabateka. Kuti cawama sana ukulatontonkanya pa fyo Kristu atungulula abantu ba kwa Lesa kwi subilo lya mu Baibolo ilya ku ntanshi! Ala lipaalo nga nshi ukwebako abantu pali ili subilo! E co natutwalilile ukulabombesha pa kuti ibumba litwalilile ukulakula, pa kuti ishina lya kwa Yehova litwalilile ukulumbanishiwa!—Belengeni Luka 10:2.

20. Finshi fyaba mu kuteyanya kwa kwa Satana kabili bushe ifi, kuti fyalenga bucishinka bwa Mwina Kristu ukuba shani?

²⁰ Ilyo abantu ba kwa Lesa batwalilile ukulasambilila pa Bufumu, balingile no kwishiba bwino umwalola ukuba aba cishinka ku buteko bwa ku muulu. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu 1922 lwatile kwaba ukuteyanya kubili, ukwa kwa Yehova no kwa kwa Satana Kaseebanya. Amakwebo, imipepele, e lyo na mapolitiki e fyapanga ukuteyanya kwa kwa Satana. Bonse aba cishinka ku Bufumu bwa kwa Lesa ubutungululwa na Kristu, tabafwile ukulacitako ifintu ifyaba mu kuteyanya kwa kwa Satana pantu kuti fyalenga baleka ukuba aba cishinka kuli Lesa. (2 Kor. 6:17) Bushe ici calola mwi?

21. (a) Bushe umusha wa cishinka asoka shani Abena Kristu pa lwa kucita amakwebo ayakalamba? (b) Bushe Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu 1963 lwatile “Babiloni Mukalamba” nani?

²¹ Umusha wa cishinka alisokolola ukuti abacita amakwebo ayakalamba balacita amafisakanwa kabili alasoka abantu ba kwa Lesa ukukanatemwisha ifyuma. (Mat. 6:24) Na kabili impapulo shesu nasho shalitwalilila ukusansalika imipepele ya bufi iyaba mu ukuteyanya kwa kwa Satana. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwafumine mu 1963 lwatile “Babiloni Mukalamba” te macalici ya batila Bena Kristu fye yeka, lelo kupepa konse ukwa bufi apo kwapela. E co tukasambilila na fimbi mu Cipandwa 10, pa fyo  Lesa ayafwa abantu mu fyalo fyonse “ukufuma muli uyu cilende,” no kuisangulula kuli fyonse ifyaba mu kupepa kwa bufi.—Ukus. 18:2, 4.

22. Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, ni mwi Abena Kristu baumfwilile ukuti e mwalola amashiwi yaba pa Abena Roma 13:1?

²² Inga pa mapolitiki ayaba mu kuteyanya kwa kwa Satana Kaseebanya, pena kuti twalandapo shani? Bushe Abena Kristu balingile ukulalwako inkondo no kuitumpa mu fikansa fya calo? Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, Abasambi ba Baibolo balishibe ukuti Abena Kristu tabalingile ukulaipaya abantu banabo. (Mat. 26:52) Lelo, abengi tabaumfwikishe umwalolele amashiwi yaba pa Abena Roma 13:1 ayalanda pa kuba abacumfwila ku “mabuteko ya bantunse.” Baishibe ukuti balingile ukwingila ubushilika, no kulafwala ifya kufwala fya bashilika, e lyo kabili balingile ukulabomfya ifyanso, lelo nga babeba ukwipaya umulwani balingile ukulishisha imfuti mu muulu.

23, 24. Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, finshi twaishibe pa bupilibulo bwa mashiwi yaba pa Abena Roma 13:1, lelo pa numa finshi abasambi ba kwa Kristu baumfwikishe?

²³ Mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwafumine mu 1939 ninshi Inkondo ya Calo iya Bubili yali mu kupwa, lwalandile sana pa kukanaitumpa mu fikansa fya calo. Kabili lwakonkomeshe ukuti Abena Kristu tabalingile ukulwako inkondo no kuitumpa mu fikansa ifya mu calo ca kwa Satana. Ala uku kufunda kwali ukwalinga sana! Uku kufunda kwalengele abasambi ba kwa Kristu ukukanasumyako umulopa ukwali mu fyalo ifingi ilyo kwali inkondo. Nalyo line, ukutula mu 1929, balilondolwele mu mpapulo shesu ukuti amabuteko ayo balandapo pa Abena Roma 13:1, te ba kateka abantunse, lelo ni Yehova na Yesu. Balekabila ukwishibilapo na fimbi.

 ²⁴ Kristu alibomfeshe umupashi wa mushilo pa kulenga abasambi bakwe bomfwikishe ilembo lya Abena Roma 13:1-7 ilyo balondolwele mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa November 15 no lwa December 1 mu 1962. Na mu kulekelesha, abantu ba kwa Lesa balyumfwikishe umwalolele ukunakila amabuteko nga fintu Yesu asokolwele ilyo atile: “Peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Luka 20:25) Pali lelo Abena Kristu ba cine balyumfwikisha ukuti amabuteko ni ba kateka abantunse aba muli cino calo, kabili Abena Kristu bafwile ukubanakila. Na lyo line, uku kunakila kufwile kwaba no mwakupelela. Nga ca kutila bakateka batweba ukutoba amafunde ya kwa Yehova Lesa, lyena tufwile ukwasuka nga filya abatumwa bayaswike, abatile: “Tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.” (Imil. 5:29) Mu Fipandwa 13 na 14 tukasambilila pa fyo abantu ba kwa Lesa balanga ukuti balakonka ifunde lya kukanaitumpa mu fikansa fya calo muli fyonse ifyo bacita.

25. Cinshi mwingatashisha pa fyo umupashi wa mushilo watungulula abantu ba kwa Lesa ukumfwikisha pa lwa Bufumu?

²⁵ Taleni tontonkanyeni pali fyonse ifyo abasambi ba kwa Kristu basambilila pa Bufumu pa myaka ukucila 100. Twalisambilila ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bwatendeke ukuteka e lyo ne fyo bwacindama. Twalishiba bwino bwino isubilo ilyo abantu ba cishinka bakwata, isubilo lya kwikala ku muulu ne lya kwikala pano isonde. Na kabili twalishiba ifya kuba aba cishinka ku Bufumu bwa kwa Lesa ne fya kunakila bakateka ba muli cino calo. Kuti cawama ukuipusha amuti, ‘Akubula Kristu ukutungulula umusha wa cishinka pano calo no kumusambilisha ifishinka fyonse no kumwafwa pa kuti atusambilishe, bushe nga nalishiba ifi fishinka ifishaiwamina?’ Ala lipaalo nga nshi ukulatungululwa na Kristu no mupashi wa mushilo!