1, 2. (a) Mulandu nshi abasambi bapapiile? (b) Bushe kulobolola nshi uko Yesu alandilepo?

ABASAMBI balipapile sana ilyo Yesu abebele ati: “Inuneni amenso no kumona amabala, ukuti nayabuuta, ni nshita ya kuseepa.” Nomba ilyo baloleshe uko Yesu alesonta, tabamwene amabala ayabuutile, lelo bamwene ingano ishabalwile fye. Kanshi bafwile baleyipusha abati, ‘Bushe ingano ishilekabilwa ukulobololwa shili kwi? Pantu pali no kupita imyeshi iingi pa kuti inshita ya kuseepa ikafike.’—Yoh. 4:35.

² Yesu talelanda pa kulobolola ukwa filimwa, lelo alesambilisha abasambi bakwe amasambililo yabili ayacindama ayakuma ukulobolola kwa mampalanya, ukulobolola abantu. Masambililo nshi? Pa kwishiba aya masambililo yabili, natubale tulande sana pali ili lyashi.

3. (a) Cinshi calengele ukuti Yesu alande ukuti: ‘Amabala nayabuuta ni nshita ya kuseepa’? (Moneni futunoti.) (b) Bushe Yesu alondolwele shani ifyo alandile?

³ Yesu alelanshanya ili lyashi na basambi bakwe ku kupwa kwa mwaka wa 30 C.E., mupepi ne tauni lya Sukari mu musumba wa Samaria. Ilyo abasambi bakwe baleingila muli ili tauni, Yesu ena ashele naikala pa cishima, alelanshanya no mwanakashi uwaumfwikishe ifyo icine ico amusambilishe cacindeme. Ilyo abasambi babweleele kuli Yesu, ulya mwanakashi abwelelemo bwangu bwangu ku Sukari no kuyaeba abantu ifintu ifya kupapusha ifyo Yesu amusambilishe. Abantu balitemenwe ifyo abebele kabili abengi babutukile ku cishima ukwali Yesu. Nalimo pali kalya kene kashita ilyo Yesu amwene abena Samaria abengi baleisa uko ali, e lyo alandile ukuti: ‘Moneni amabala, ukuti nayabuuta, ni nshita ya kuseepa.’ * Nomba pa kubalondolwela ukuti talelanda pa kulobolola kwa filimwa, lelo pa kulobolola abantu, Yesu atile: ‘Uwa kuseepa alelonganya ifisabo fya ku mweo wa muyayaya.’—Yoh. 4:5-30, 36.

4. (a) Masambililo nshi yabili ayo Yesu asambilishe pa mulimo wa kuseepa? (b) Mepusho nshi twalalandapo?

⁴ Masambililo nshi yabili ayacindama pa kulobolola ayo Yesu asambilishe? Isambililo lya kubalilapo lya kuti, umulimo ulingile ukubombwa bwangu bwangu. Filya alandile ati “amabala . . . nayabuuta, ni nshita ya kuseepa” alecincisha abasambi  bakwe ukuti bacitepo cimo. Pa kuti abasambi bakwe beshibe ukuti umulimo walingile ukubombwa bwangu, Yesu abebele no kuti: “Uwa kuseepa alepoka amalipilo.” Ukwabula no kutwishika, umulimo wa kulobolola walitendeke kale, kanshi balingile ukutampa ukubomba lilya line fye! Isambililo lya bubili lya kuti, ababomfi nabasansamuka. Yesu atile, “uwa kubyala no wa kuseepa “balesansamukila pamo.” (Yoh. 4:35b, 36) Nga filya fine Yesu asansamwike ilyo amwene ‘abena Samaria abengi batetekela ifyo abebele,’ e fyo na basambi bakwe baali no kusansamuka nga balebomba umulimo wa kuseepa no mweo onse. (Yoh. 4:39-42) Ili lyashi pa fyacitike mu nshiku sha batumwa lyalicindama sana kuli ifwe pantu lilanda pa filecitika pali ino nshita ilyo kuli ukulobolola ukukalamba nga nshi. Ni lilali ukulobolola kwa muno nshiku kwatendeke? Ni bani babomba uyu mulimo? Finshi fyafuma muli uyu mulimo?

5. Nani waba pa ntanshi mu mulimo wa kuseepa uwa mwi sonde lyonse, kabili icimonwa ca kwa Yohane cilanga shani ukuti uyu mulimo ulingile ukubombwa bwangu bwangu?

⁵ Ukupitila mu mutumwa Yohane, Yehova alisokolola ukuti aebele Yesu ukuba pa ntanshi mu mulimo wa kulobolola mwi sonde lyonse. (Belengeni Ukusokolola 14:14-16.) Muli ici cimonwa, Yesu bamulondolola ukuti alifwala icisote kabili alikata ne cikwakwa. ‘Icisote ca golde ico Yesu afwala’ cilangililo ca kuti ni Mfumu. ‘Icikwakwa icatwa ico aikata mu minwe’ cilangililo ca kuti e o bapeela umulimo uwa kuseepa. Filya Yehova aebele malaika ukulanda ukuti “ifya kuseepa nafipiisha pe sonde,” alekomaila pa cishinka ca kuti umulimo ulingile ukubombwa bwangu bwangu. Cine cine, “inshita ya kuseepa naifika,” uyu mulimo ulingile ukubombwa bwangu bwangu! Yesu pa kumfwila ifyo Lesa amwebele ukuti “pishamo icikwakwa cobe,” aipishishemo icikwakwa cakwe, ne fya pe sonde fyaliseepelwe, e kutila abantu aba mwi sonde balilonganikwe. Ici cimonwa cishaiwamina citwibukishako ukuti “amabala . . . na yabuuta ni nshita ya kuseepa.” Bushe ici cimonwa kuti catwafwa ukwishiba ilyo uku kuseepa kwa mwi sonde lyonse kwatendeke? Ee!

6. (a) Ni lilali “inshita ya kulobolola” yatendeke? (b) Ni lilali “ukuseepa kwa pe sonde” kwatampile? Londololeni.

⁶ Apo icimonwa ico Yohane amwene icaba mu Ukusokolola icipandwa 14 cilanga ukuti Yesu, uuseepa nafwala icisote (icikomo 14), ninshi balimusala kale ukuba Imfumu mu 1914. (Dan. 7:13, 14) Ilyo papitile inshita, Yesu bamwebele ukutampa ukuseepa (icikomo 15). Ifi fine ifintu fyakonkene, e fyo fyakonkene na mu cilangililo ca ngano ico Yesu alandilepo, atile: “Ukulobolola ni nshita ya ku mpela ya cino calo.” Kanshi inshita ya kuseepa ne nshita ya ku mpela iya cino calo fyatendeke mu mwaka umo wine, mu 1914. Pa numa, mu nshita ya kuseepa, ukulobolola kwa cine cine kwalitendeke. (Mat. 13:30, 39) Nga twatontonkanya pa fintu ifilecitika muno nshiku, kuti twatila ukulobolola kwatampile ninshi Yesu balimubika pa Bufumu kale sana. Ico Yesu abalilepo ukucita mu 1914 ukufika ku kutendeka kwa  1919, kusangulula abasambi bakwe abasubwa. (Mal. 3:1-3; 1 Pet. 4:17) Lyena mu 1919 “ukuseepa pe sonde” kwalitampile. Ukwabula no kwikata ku cani, Yesu alisontele umusha wa cishinka ku kwafwa bamunyinefwe ukwishiba ukuti umulimo wa kushimikila walingile ukubombwa bwangu bwangu. Moneni ifyacitike.

7. (a) Cinshi cayafwile bamunyinefwe ukwiluka ukuti umulimo wa kushimikila walingile ukubombwa bwangu bwangu? (b) Finshi bamunyinefwe babakoseleshe ukucita?

⁷ Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciNgeleshi ulwa mu July 1920 lwatile: “Pa numa ya kubebeta Amalembo, camoneka fye apabuuta ukuti icalici lyalipeelwa ishuko ilikalamba ilya kubila pa bufumu.” Ku ca kumwenako, amashiwi ayo Esaya aseseme yalyafwile bamunyinefwe ukwishiba ukuti imbila ya Bufumu yalingile ukubilwa mu calo conse. (Esa. 49:6; 52:7; 61:1-3) Tabaishibe ifyo uyu mulimo wali no kubombwa, lelo balicetekele ukuti Yehova aali no kubafwa. (Belengeni Esaya 59:1.) Pa mulandu wa kwishiba bwino bwino ukuti umulimo wa kushimikila walekabilwa ukubombwa bwangu bwangu, bamunyinefwe balibakoseleshe ukulabombesha. Bushe bamunyinefwe bacitile shani?

8. Fishinka nshi fibili ifyo baumfwikishe pa mulimo wa kushimikila mu 1921?

⁸ Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciNgeleshi ulwa December, 1921 lwatile: “Ala uno e mwaka uwawamisha, pantu abantu abengi nabomfwa imbila ya cine ukucila imyaka yonse iyapita.” Kabili lwatile: “Umulimo wena taulapwa. . . . Kanshi natulesekelela ilyo tulebomba uyu mulimo.” Moneni ifyo bamunyinefwe bailwike filya fishinka fibili ifyacindama pa mulimo wa kushimikila uo Yesu apeele abatumwa bakwe: Umulimo ulingile ukubombwa bwangu bwangu, kabili ababomfi balesekelela.

9. (a) Mu 1954, finshi Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalandile pa mulimo wa kuseepa, kabili mulandu nshi? (b) Kulunduluka nshi ukwa bakasabankanya ukwacitika mwi sonde lyonse pa myaka 50 iyapitapo? (Moneni charti iileti “ Ifyo Umulimo Walunduluka mwi Sonde Lyonse.”)

⁹ Muli ba 1930 ilyo bamunyinefwe baumfwikishe ukuti ibumba likalamba ilya mpaanga shimbi baali no kukutika ku mbila ya Bufumu, batendeke ukubombesha mu mulimo wa kushimikila. (Esa. 55:5; Yoh. 10:16; Ukus. 7:9) Finshi fyacitike? Abalebila imbila ya Bufumu balifulile sana. Mu 1934 baali 41,000 e lyo mu 1953 bafikile 500,000! Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciNgeleshi ulwa December 1, 1954 lwalandile fye ukuti: “Umupashi wa kwa Yehova e lyo na maka ya Cebo cakwe, e fyalenga ukuti uyu mulimo wa kuseepa uukalamba ubombwe mwi sonde lyonse.” *—Seka. 4:6.

10, 11. Mu cilangililo ca luseke lwa lubanga, finshi fyalandwapo pa kukula kwa luseke?

¹⁰ Ilyo Yesu alelanda pa Bufumu, alandile amashiwi ayalelondolola bwino sana ifyali no kufuma mu mulimo wa kuseepa. Natulande pa cilangililo ca luseke lwa lubanga na pa cilangililo ca citutumushi. Twalabika sana amano ku fyo ifi filangililo fyafikilishiwa muli shino nshiku sha ku mpela.

¹¹ Icilangililo ca luseke lwa lubanga. Umuntu umo abyele uluseke lwa lubanga. Lyena lwalikulile lwapanga ne cintelelwe. (Belengeni Mateo 13:31, 32.) Muli ici cilangililo finshi fyalandwapo pa kukula kwa luseke lwa lubanga? (1) Ulu luseke lwalikulile sana. Akaluseke “akacepesha pa nseke shonse” kalikulile sana no kuba icimuti icali ne “misambo iikalamba.” (Marko 4:31, 32) (2) Akaluseke kali no kumena no kukula. “Cilya bakabyala, kalakula.” Yesu talandile ukuti, “nalimo kuti kakula.” Lelo atile: “Kalakula.” Kaile kalekula fye. (3) Ici cimuti calekulilako fye ica kuti na beni baleyako no kwikala mu cintelelwe ca ciko. ‘Ifyuni fya mu muulu fyaleisa mu kwikala mu cintelelwe’ ca ciko. Bushe ifi fintu fitatu fyakuma shani umulimo wa kuseepa muno nshiku?

12. Bushe ifyaba mu cilangililo ca luseke lwa lubanga fyakuma shani umulimo wa kushimikila muno nshiku? (Moneni akabokoshi akaleti “ Amasambililo ya Baibolo Yalefulilako.”)

¹² (1) Ukukula kwa luseke: Ici cilangililo calanda pa kwishibikwa sana ukwa mbila ya Bufumu e lyo na pa kukula kwa cilonganino ca Bena Kristu. Ukutula fye mu 1919, ababomfi abapimpa ababomba umulimo wa kuseepa balilonganikwa mu cilonganino ca Bena Kristu. Pali ilya nshita ababomfi baali abanono, lelo mu kashita fye akanono baishilefula sana. Na kuba, uyu mulimo walikula icine cine ukutula mu kutampa kwa ba 1900 ukufika na lelo. (Esa. 60:22) (2) Uluseke lwali no kumena no kukula: Icilonganino ca Bena Kristu calitwalilila fye ukukula. Abalwani ba kwa Lesa balyesha apapela amaka yabo ukucincintila ulu luseke, lelo balifilililwa fye, kabili uluseke lwalitwalilila fye ukukula. (Esa. 54:17) (3) Ukwikala mu cintelelwe: “Ifyuni fya mu lwelele” ifikala kuli ici cimuti fimininako abantu abengi aba cishinka abafuma mu fyalo 240 abakutike ku mbila ya Bufumu kabili balisa mu cilonganino ca Bena Kristu. (Esek. 17:23) Mu cilonganino balakwata ifya kulya fya ku mupashi, balapembesulwa, kabili balacingililwa.—Esa. 32:1, 2; 54:13.

13. Finshi fyalandwapo sana mu cilangililo ca citutumushi?

¹³ Icilangililo ca citutumushi. Umwanakashi nga akashila ubuunga pamo ne citutumushi, umufuba onse ulatutumuka. (Belengeni Mateo 13:33.) Finshi fyalandwapo sana muli ici cilangililo? Natulande pali fibili. (1) Icitutumushi cilenga kwaba ukwaluka. Icitutumushi cilasalangana mu mufuba “mpaka umufuba onse watutumuka.” (2) Icitutumushi cilasalangana. Icitutumushi cilenga amagaloni yonse ‘yatatu aya buunga ukututumuka,’ e kutila umufuba onse. Bushe ifi fintu fibili fikumine shani umulimo wa kuseepa uwa muno nshiku?

14. Bushe icilangililo ca citutumushi cakuma shani umulimo wa kushimikila muno nshiku?

 ¹⁴ (1) Ukwaluka: Icitutumushi cimininako imbila ya Bufumu, e lyo ubuunga bwimininako abantunse. Umuntu nga akashila ubuunga pamo ne citutumushi, umufuba ula-aluka nelyo ukututumuka, e fyo ne mbila ya Bufumu yalula imitima ya bantu lintu bakutikako. (Rom. 12:2) (2) Ukusalangana kwa citutumushi: Ukusalangana kwa citutumushi kwimininako ifyo imbila ya Bufumu yafika ku fyalo ifingi. Icitutumushi cilasalangana mu mufuba no kulenga umufuba onse watutumuka. E fyo ne mbila ya Bufumu yasalangana ukufika na “ku mpela ya pano isonde.” (Imil. 1:8) Na kabili, ici cishinka cilanga ukuti na mu fyalo umo babinda umulimo wesu, imbila ya Bufumu ikabilwa, nangu ca kuti umulimo wesu muli ifyo fyalo nalimo te kuti wishibikwe sana.

15. Bushe amashiwi yaba pali Esaya 60:5, 22 yafikilishiwa shani? (Moneni na kabokoshi akaleti “ Yehova E Watwafwile,” pe bula 93, na kaleti  ifyo ‘uwacepa’ aba ‘uluko ulukalamba,’” pa mabula 96-97.)

¹⁵ Imyaka 800 ilyo Yesu talalanda ifi filangililo, Yehova alilandile mu mashiwi ayo mushingalaba ukupitila muli Esaya ifyo umulimo wa kuseepa uwa muno nshiku wali no kukula e lyo ne nsansa isho abaali no kulabomba uyu mulimo baali no  kukwata. * Yehova alandile ukuti abantu ‘bakesa ukufuma ukutali,’ no kukonkomokela ku cilonganino cakwe. Ilyo Yehova alelanda ku “mwanakashi,” e kutila abasubwa abacili pano calo, atile: “Ukamona no kubeeka, kabili umutima obe ukatutuma no kukula, pantu ubucindami bwa bemba bukaileta kuli iwe; ifyuma fya nko fikesa kuli iwe.” (Esa. 60:1, 4, 5, 9) Ala, aya mashiwi ya cine cine! Pali ino nshita, ababomfi ababombela Yehova pa myaka iingi, ukwabula no kutwishika balabeeka kabili balasekelela ilyo balemona bakasabankanya ba Bufumu mu fyalo bekalamo, balefula sana ukucila ifyo baali kale.

16, 17. Cinshi cilenga ukuti ‘uutanda no useepa balesekelela pamo’? (Moneni na kabokoshi akaleti “ Ifyo Amatrakiti Yabili Yafikile pa Mitima ya Bantu Babili mu Amazon.”)

¹⁶ Nalimo kuti mwaibukisha ukuti Yesu aebele abatumwa bakwe ati: ‘Uwa kuseepa alelonganya ifisabo fya ku mweo wa muyayaya, pa kuti uwa kubyala no wa kuseepa balesansamukila pamo.’ (Yoh. 4:36) Bushe ‘tusansamukila shani pamo’ mu mulimo wa kulobolola uwa mwi sonde lyonse? Tulasansamuka mu nshila ishalekanalekana. Natulande pa nshila shitatu.

¹⁷ Ica kubalilapo, tulasansamuka pa kumona ifyo Yehova abombako uyu mulimo. Ilyo tuleshimikila imbila ya Bufumu, tulabyala ulubuto lwa Bufumu. (Mat. 13:18, 19) Nga twayafwa umo ukuba umusambi wa kwa Kristu, ninshi twalobolola icisabo. Na kabili, ifwe bonse tulasekelela sana no kupapa pa kumona ifyo Yehova alenga ulubuto lwa Bufumu ‘ukupuuka no kukula.’ (Marko 4:27, 28) Imbuto shimo isho tubyala, shimena fye inshita imbi kabili abaseepa ni bambi. Nalimo ifyo cali kuli nkashi Joan uwikala ku Britain e fyo cali na kuli imwe. Apo uyu nkashi abatishiwilwa napapita ne myaka 60. Atile: “Nalikumanapo na bantu abanjebele ukuti nalibyele ulubuto lwa cine mu mutima wabo ilyo nabashimikile akale sana. Ba Nte bambi abo nshaishiba na kwishiba balibasambilishe Baibolo no kubafwa ukulunduluka ukuba ababomfi ba kwa Yehova. Ndasansamuka pa kwishiba ukuti ulubuto nabyele lwalikulile kabili no kuseepa baliluseepa.”—Belengeni 1 Abena Korinti 3:6, 7.

18. Cinshi caba pali 1 Abena Korinti 3:8 icilenga tulesekelela?

¹⁸ Ica bubili, tulasekelela ilyo tuletontonkanya pa mashiwi ya kwa Paulo aya kuti: “Onse umo umo akapokelela icilambu cakwe ukulingana no mulimo wakwe.” (1 Kor. 3:8) Icilambu cipeelwa ukulingana no mulimo, te kulingana ne fifuma mu mulimo. Ala aya mashiwi yalasansamusha sana bamunyinefwe ababombela mu fifulo umo abantu bashatemwa sana ukukutika ku mbila nsuma! Ukulingana ne fyo Lesa amona ifintu, Nte onse uubomba no mutima onse umulimo wa kutanda imbuto “alatwalisha,” e co kanshi tulingile ukusansamuka.—Yoh. 15:8; Mat. 13:23.

19. (a) Bushe ukusesema kwa kwa Yesu ukwaba pali Mateo 24:14 kwakuma shani ukusekelela kwesu? (b) Finshi tufwile ukulaibukisha nangu ca kuti tatwabala atupangapo umusambi?

¹⁹ Ica butatu, tulasansamuka pantu tulafikilisha ubusesemo. Natulande pa fyo Yesu ayaswike abatumwa bakwe ilyo  bamwipwishe ukuti: “Cinshi tukeshibilako ukuti e po muli no kuti icalo cili ku mpela?” Abebele ukuti icishibilo cimo, mulimo wa kushimikila mu calo conse. Bushe alelanda pa mulimo wa kupanga abasambi? Awe. Atile: “Imbila nsuma iyi iya bufumu ikabilwa ku bantu bonse aba pe sonde ku kuba ubunte.” (Mat. 24:3, 14) Kanshi umulimo wa kushimikila, e kutila ukubyala imbuto, na co cishibilo. E ico, ilyo tuleshimikila imbila iya Bufumu, tulebukisha ukuti nangu tatupangile abasambi, “ubunte” bwena tulapeela. * Kanshi nangu abantu bakutike nelyo bakaane imbila nsuma, tulafikilisha ukusesema kwa kwa Yesu kabili tulacindikwa pa ‘kulabombela pamo na Lesa.’ (1 Kor. 3:9) Kanshi e mulandu wine tufwile ukulasekelela!

20, 21. (a) Bushe amashiwi yaba pali Malaki 1:11 yalefikilishiwa shani? (b) Finshi mulefwaisha ukucita mu mulimo wa kuseepa, kabili mulandu nshi?

²⁰ Yesu alyafwile abatumwa bakwe ukwishiba ukuti umulimo wa kulobolola wali no kubombwa bwangu bwangu. Ukutendekela mu 1919 ukufika na lelo, Yesu alyafwa abasambi bakwe aba muno nshiku ukumfwikisha ici cishinka. E mulandu wine abantu ba kwa Lesa babombela sana uyu mulimo. Na kuba, takuli uwingalesha uyu mulimo wa kuseepa. Nga filya fine fyasobele kasesema Malaki, umulimo wa kushimikila ulabombwa “ukufuma ku kabanga ukufika ku masamba.” (Mal. 1:11) Cine cine, ukufuma ku kabanga ukufika ku masamba, abatanda na baseepa balabombela pamo no kusekelela pamo te mulandu no ko bekala. Na kabili, ukufuma ku kabanga ukufika ku masamba, ukufuma ulucelo ukufika icungulo, ubushiku fye bonse tufwaya ukubomba bwangu bwangu uyu mulimo.

²¹ Pali lelo nga twatontonkanya pa fyacitika pa myaka 100 no kumona ifyo ababomfi ba kwa Lesa abali fye ibumba ilinono bafula sana ukuba “uluko ulwa maka,” umutima wesu cine cine “ulatutuma no kukula” pa mulandu wa kusekelela. (Esa. 60:5, 22) Natutwalilile ukusekelela no kutemwa Yehova, “Umwine wa kulobolola,” pa kuti tulebombesha muli uyu mulimo wa kuseepa uwakulisha!—Luka 10:2.