ICIPANDWA 17
“Alelanshanya na bo Amalembo”
Ifingalenga ukuti tulesambilisha bwino; ne fyacitile abena Berea ifyo twingabapashanya
Ili lyashi lifumine pa Imilimo 17:1-15
1, 2. Ni bani bali pa bulendo bwa kufuma ku Filipi ukuya ku Tesalonika, kabili finshi nalimo baletontonkanyapo?
UMUSEBO umwalepita sana abantu uwapitile mu mpili, wapangilwe na bakalapashi abena Roma. Muli uyu musebo mwaleba icongo icalekanalekana pantu mwalepita impunda, amaceleta na bantu abalekanalekana, nalimo mwalepita na bashilika, kabili mwalepita na bantu abalecita amakwebo e lyo na balepanga ifya kupangapanga. Paulo, Sila na Timote bali pa bulendo, balefuma ku Filipi ukuya ku Tesalonika, balaenda amakilomita ukucila pali 130, kabili balapita muli uyu wine musebo. Ubu bulendo nabwafya nga nshi kuli Paulo na Sila. No mulandu wa kuti bacili ne filonda ifyo babacenene ilyo babapumine ne nkonto mu Filipi.—Imil. 16:22, 23.
2 Nomba bushe aba baume balacita shani pa kuti belatontonkanya fye pa bulendo bwabo ubutali? Ukushimike lyashi kwalabafwa nga nshi. Aba baume bacili baletontonkanya pa fyo kalinda wa cifungo no lupwa lwakwe mu Filipi basangwike Abena Kristu. Ifi ifyacitikile kalinda wa cifungo no lupwa lwakwe fyalenga ukuti nomba batwalilile fye ukubila icebo ca kwa Lesa. Lelo ilyo balepalamina ku musumba wa Tesalonika uwabela ku lulamba lwa bemba, nalimo baletontonkanya pa fyo abaYuda mu musumba balabapokelela. Bushe balabasansa, nangu fye ukubapuma nga filya babacitile mu Filipi?
3. Bushe ukupashanya ifyo Paulo ashipile mu kushimikila imbila nsuma kuti kwatwafwa shani muno nshiku?
3 Pa numa, Paulo alilandile ifyo aletontonkanya muli kalata alembele ku Bena Kristu ba mu Tesalonika atile: “(Nga filya fine mwaishiba) ilyo twabalile twacula no kusaalulwa mu Filipi, twalishipile pantu Lesa wesu alitukoseshe pa kuti tulande kuli imwe imbila nsuma ya kwa Lesa no kucula nga nshi.” (1 Tes. 2:2) Pa kulanda aya mashiwi cilemoneka kwati Paulo alelanda ukuti alyumfwile umwenso ukwingila mu musumba wa Tesalonika, sana sana pa numa ya fyacitike mu Filipi. Na imwe kuti mwasumina umulandu Paulo aumfwilile umwenso! Bushe inshita shimo cilamwafya ukushimikila imbila nsuma? Paulo ashintilile pali Yehova ukuti amukoshe no kumwafwa ukushipa. Ukusambilila pa fyo Paulo acitile kuti kwamwafwa ukucita cimo cine.—1 Kor. 4:16.
“Alelanshanya na bo Amalembo” (Imil. 17:1-3)
4. Mulandu nshi twingasosela ukuti Paulo afwile alikele mu Tesalonika ukucila pa milungu itatu?
4 Baibolo ishimika ukuti ilyo Paulo ali mu Tesalonika, alishimikile mwi sunagoge pa Masabata yatatu. Bushe ici cilepilibula ukuti aikele mu musumba imilungu fye itatu? Awe nakalya. Tatwaishiba nga ca kuti Paulo aliile kwi sunagoge ilyo line fye afikile mu musumba. Kabili, amakalata ayo Paulo alembele ilyo ali mu Tesalonika yatila, ena pamo na banankwe balebomba imilimo pa kuti baleisakamana mu mikalile. (1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8) Na kabili ilyo ali acili mu Tesalonika, imiku ibili alipokelele ifyo alekabila ukufuma ku ba bwananyina ku Filipi. (Fil. 4:16) Kanshi kuti twatila afwile alikele mu Tesalonika ukucila pa milungu itatu.
5. Bushe Paulo acitile shani pa kuti afike abantu alelandako pa mutima?
5 Pa mulandu wa kuti nomba Paulo alishipile, ashimikile imbila nsuma ku bantu abalongene mwi sunagoge. Ukulingana ne fyo alecita lyonse, “alelanshanya na bo Amalembo, alelondolola no kubapeela ubushininkisho bwa mu malembo ukuti Kristu ali no kucula no kwima ku bafwa, no kuti: ‘Uyu e Kristu, uyu Yesu uo ine ndesabankanya kuli imwe.’” (Imil. 17:2, 3) Moneni ifyo Paulo acitile pano, talefwaya ukulenga abo alelandako ukumfwa ububi lelo abebele ifintu ifyabafikile pa mutima. Alishibe ukuti abaleisa kwi sunagoge balishibe Amalembo kabili balisumine ifyo yalelanda. Lelo tabaishibe bwino bwino umo yalolele. E mulandu wine Paulo alelanshanishisha nabo, ukubalondolwela, e lyo no kubapeela ubushininkisho bwa mu Malembo ubwa kutila Yesu umwina Nasarete ali ni Mesia nelyo Kristu.
6. Bushe Yesu acitile shani ilyo alelanshanya Amalembo na basambi bakwe, kabili cinshi cacitike ilyo baumfwile ifyo alandile?
6 Paulo akonkele ifyo Yesu alecita, uwalebomfya Amalembo lyonse pa kusambilisha. Ica kumwenako fye, ilyo Yesu aleshimikila pano calo, aebele abakonshi bakwe ukuti, ukulingana ne fyo Amalembo yalanda, Umwana wa muntu aali no kucula, ukufwa e lyo no kubuushiwa. (Mat. 16:21) Ilyo Yesu abuushiwe alimoneke ku basambi bakwe. Kanshi ukubuuka kwakwe kwalangile fye ukuti ifyo asosele fyali fya cine. Lelo te ico ceka ico Yesu acitile. Baibolo ilanda pa fintu fimo ifyo Yesu alandile ku basambi bakwe bamo ukutila: ‘Alebelwila ifyalembelwe pali ena mu Malembo yonse, ukutendekela pali Mose na Bakasesema bonse.’ Nomba cinshi cacitike? Abasambi bakwe batile: “Bushe imitima yesu tayacilabilima ilyo acilalanda na ifwe mu nshila, ilyo acilatulondolwela Amalembo?”—Luka 24:13, 27, 32.
7. Mulandu nshi cacindamina ukufumya ifyo tulesambilisha mu Cebo ca kwa Lesa?
7 Icebo ca kwa Lesa ca maka. (Heb. 4:12) E mulandu wine fyonse ifyo Abena Kristu basambilisha fifumina mu Cebo ca kwa Lesa, nge fyo Yesu, Paulo na batumwa bambi balecita. Na ifwe bene tulalanshanya na bantu, no kubalondolwela ifyo Amalembo yapilibula e lyo no kubapeela ubushininkisho bwa fyo tulesambilisha pa kubabelengela Baibolo no kubalanga ifyo ilanda. Na kuba ubukombe tubila te bwesu. Nga tulebomfya Baibolo lyonse, kuti twaafwa abantu ukumfwikisha ukutila ifyo tubashimikila te mano yesu lelo e fyo Lesa atusambilisha. Na ifwe bene tulanonkelamo nga ca kutila tuleibukisha ukuti ubukombe tubila bufuma mu Cebo ca kwa Lesa. Kanshi tatufwile ukutwishika Icebo ca kwa Lesa. Bushe ukwishiba ukuti ifyo mushimikila fya cine takulenga mwaba abacincila ukushimikilako bambi no kuba abashipa nga fintu Paulo ali?
“Bamo . . . Balitetekele” (Imil. 17:4-9)
8-10. (a) Bushe abena Tesalonika bacitile shani ilyo baumfwile imbila nsuma? (b) Mulandu nshi abaYuda bamo bafimbile Paulo? (c) Bushe abaYuda abalelwisha Paulo bacitile shani?
8 Paulo alishininkishe ukutila amashiwi Yesu alandile yali ya cine. Yatila: “Umusha tacila pali shikulu wakwe. Nga bacushishe ine, na imwe bakamucusha; nga bakonkele amashiwi yandi, bakakonka na mashiwi yenu.” (Yoh. 15:20) Ilyo Paulo ali mu Tesalonika asangile abantu abapusanapusana, bamo balefwaya ukukonka ifyo abashimikile, lelo bambi tabalefwaya. Luka alandile pali balya abatemenwe ifyo baumfwile ukutila: “Bamo pali bena [abaYuda] balitetekele [basangwike Abena Kristu] no kuilunda kuli Paulo na Sila. Ibumba ilikalamba ilya baGriki abalepepa Lesa na banakashi abalumbuka abengi na bo balitetekele.” (Imil. 17:4) Ukwabula no kutwishika aba basambi abapya balitemenwe ukutila balibafwile ukumfwikisha Amalembo bwino bwino.
9 Nangu ca kuti bamo balitemenwe no kutasha pa fyo Paulo abashimikile, bambi balimusumanishishe ameno. AbaYuda bamo mu Tesalonika balefimbila Paulo, pantu “ibumba ilikalamba ilya baGriki” lyalipokelele ubukombe ubo aleshimikila. Aba baYuda abalefwaya kuti abantu balekonka intambi shabo, balisambilishe abaGriki abali Abena fyalo ifisambilisho ifya mu Malembo ya ciHebere kabili balebamona kwati bantu babo. Lelo mu nshita fye iinono camoneke kwati Paulo alebebila abantu, kabili alebebila palya pene fye pe sunagoge! AbaYuda pa kumone fi balikalipe nga nshi.
“Kabili basanshile . . .no kufwaya ukufumisha abatumwa kwi bungwe.”—Imilimo 17:5
10 Luka atushimikila ifyakonkelepo, atila: “Lelo abaYuda, pa kwikatwa akalumwa, babuulile abantu bamo ababifi amalofwa aba pa maliketi kabili balonganike ibungwe no kucita icimfundawila mu musumba. Kabili basanshile ing’anda ya kwa Yasone no kufwaya ukufumisha [Paulo na Sila] kwi bungwe. Ilyo bafililwe ukubasanga, bakulile Yasone na ba bwananyina bamo no kubatwala ku ntungulushi sha mu musumba, balebilikisha abati: ‘Aba bantu mumfwa abasongelekanya abantu mpanga yonse e beshile na kuno, na Yasone nabapokelela. Kabili aba bonse balekaanya ifipope fya kwa Kaisare, baletila kuli imfumu imbi, Yesu.’” (Imil. 17:5-7) Bushe ifi ibumba lyaimiine Paulo na banankwe fyali no kubalenga ukuleka ukubomba umulimo?
11. Milandu nshi iyo bapeele Paulo na bakabila banankwe aba Bufumu, kabili cipope nshi abalelwisha Paulo baletontonkanyapo? (Moneni utulembo utuli pe samba.)
11 Ukwiminwa ne bumba lya bantu abakalipe takwawama nangu panono pantu balacita ifili fyonse ifyabipa. Ubukali bwabo buba kwati ni filya amenshi mu mumana yapita sana na maka umumana nga wapoosa, icilepilibula ukutila aba bantu balakaluka kabili baba fye icibebebe. Iyi e nshila abaYuda babomfeshe pa kutila Paulo na Sila bafilwe umulimo balebomba. Nomba pa numa abaYuda bacitile “icimfundawila mu musumba,” baeseshe ukupatikisha bakateka ukusumina ukuti iyi milandu yalibipile nga nshi. Umulandu wa kubalilapo bapeele Paulo na bakabila banankwe aba Bufumu wa kutila ‘balisongelekenye abantu mpanga yonse,’ lelo te fyo cali, Paulo na banankwe tabapangile icimfundawila mu Tesalonika! Umulandu wakonkelepo uo bababepeshe wena walicililepo no kubipa. AbaYuda batile aba bamishonari baletila kwali Imfumu na imbi, Yesu, kanshi balepula mu cipope ca kwa kateka. a
12. Finshi filanga ukuti imilandu babepeshe Abena Kristu mu Tesalonika nga yalengele ukuti babakande icabipisha?
12 Nga muleibukisha, intungulushi sha mapepo shapeele Yesu umulandu uwapala uyu. Baebele Pilato ukutila: “Twasangile uyu muntu aletunka aba mu luko lwesu . . . kabili aletila umwine e Kristu imfumu.” (Luka 23:2) Nalimo Pilato aletiina ukuti kateka akatila aletekelesha umulandu wa kupondokela ubuteko, e co apeele Yesu ku ba kumwipaya. E fyo cali na ku Bena Kristu mu Tesalonika, imilandu babapeele nga yalengele babakande icabipisha. Icitabo cimo citila: “Kuti cayafya no kulanda ifyo cabipile ilyo bababepeshe ubu bufi, pantu ‘umuntu nga apondokela Bakateka ilingi line balemwipaya.’” Bushe ifi balefwaya ukucita fyali no kubomba?
13, 14. (a) Mulandu nshi ibumba lya bantu abaimine abatumwa bafililwe ukulesha umulimo wa kushimikila? (b) Bushe Paulo akonkele shani ukusoka kwa kwa Kristu, kabili kuti twacita shani pa kupashanya Paulo?
13 Ibumba lya bantu abakalipe lyalifililwe ukulesha umulimo wa kushimikila mu Tesalonika. Mulandu nshi? Cimo ca kuti tabali na kusanga Paulo na Sila. Na kabili, bakateka ba muli ulya musumba tabashininwe ukuti imilandu bapeele abatumwa yali ya cine. Pa numa ya ‘kupoka indalama sha cikatila mulandu,’ ishalelanga ukuti tabakabutuke, balikakwile Yasone pamo na ba bwananyina bambi abo bakakile. (Imil. 17:8, 9) Paulo alikonkele ukufunda kwa kwa Yesu ukutila, mufwile ukuba “abacenjela nge nsoka lelo aba kaele nge nkunda” e co ali uwacenjela pantu aile ku ncende imbi pa kuti atwalilile ukulashimikila. (Mat. 10:16) Lelo ici tacilepilibula ukuti Paulo tali uwacenjela lilya ashipile ukubila imbila nsuma. Bushe Abena Kristu lelo kuti bacita shani pa kumupashanya?
14 Muno nshiku bashimapepo mu macalici ayaitunga ukuti Bena Kristu, ilingi line balasonga amabumba ya bantu ukwimina Inte sha kwa Yehova. Balilenga bakateka ukwimina Inte sha kwa Yehova pa mulandu wa kuti balababepesha ubufi ukutila basangu kabili balapondokela ubuteko. Nga filya cali ku balecusha abantu ba kwa Lesa mu nshita ya batumwa, na lelo line abacusha abantu ba kwa Lesa balabacusha pa mulandu wa kubafimbila. Nangu cibe fyo Abena Kristu ba cine tabafwaya ukuiletela amafya. Tatufwaya ukukansana na bantu nga twasanga ukuti nabakalipa nangu tabalefwaya ukulanshanya na ifwe, lelo pa kuti fye tutwalilile no mulimo wesu mu mutende, tulabwelelako inshita imbi ifintu nga fyaba bwino.
Bali no “Mutima wa Kusambilila” (Imil. 17:10-15)
15. Bushe abena Berea bacitile shani ilyo baumfwile imbila nsuma?
15 Pa kucingilila Paulo na Sila, aba bwananyina babatumine ku Berea, amakilomita nalimo 65 ukufuma mu Tesalonika. Ilyo bafikile, Paulo aile kwi sunagoge kabili alandile ku bantu abalongene. Afwile alyumfwile bwino sana ukusanga abantu abakwete umutima wa kumfwa! Luka alembele ukutila, abaYuda abaleikala mu Berea “bali no mutima wa kusambilila ukucila aba mu Tesalonika, pantu bena imitima yabo yafwaishe nga nshi ukupokelela amashiwi ya kwa Lesa. Balefwailisha mu Malembo cila bushiku pa kuti bashininkishe nga ca kutila ifi fintu fya cine.” (Imil. 17:10, 11) Bushe yalya mashiwi yalepilibula ukutila Paulo tatashishe abena Tesalonika abapokelele icine? Awe nakalya. Pantu pa numa Paulo abalembele ukutila: ‘Na ifwe tutasha Lesa lyonse, pantu ilyo mwatetekele icebo ca kwa Lesa, ico mwaumfwile kuli ifwe, tamwacitetekele ukuti cebo ca bantu, lelo mwatetekele ukuti cebo ca kwa Lesa, kabili ca cine cebo ca kwa Lesa, icilebombela na muli imwe mwe basumina.’ (1 Tes. 2:13) Nomba cinshi calengele ukuti abaYuda abaleikala mu Berea babe no mutima wa kusambilila?
16. Mulandu nshi Baibolo ilandila ukuti abena Berea “bali no mutima wa kusambilila”?
16 Nangu ca kutila ifyebo ifyo abena Berea baleumfwa fyali ifipya kuli bena, tabaletwishika ifyo balesambilila nelyo ukulengulula bubi bubi; na lyo line tabalesumina fye icisuminesumine. Ica kubalilapo fye icalengele ukuti bacite fi, ni co balebika amano ku fyo Paulo alebasambilisha. Lyena, baleshininkisha ifyo balesambilila ukuti fya cine, pa kumona mu Malembo ayo Paulo abalondolwelele. Na kabili, bali no mukosha wa kusambilila Icebo ca kwa Lesa, tabalesambilila fye pe Sabata iyo, lelo balesambilila cila bushiku. Kabili ‘imitima yabo yalefwaisha nga nshi ukupokelela amashiwi ya kwa Lesa,’ balepoosa inshita iikalamba ukufwaya ukwishiba ifyo Amalembo yalelanda ukulingana ne fisambilisho ifipya ifyo balesambilila. Na kabili pa kuti baluke baliicefeshe, ica kuti “abengi . . .balitetekele.” (Imil. 17:12) Kanshi e mulandu wine Luka alandile ukuti “bali no mutima wa kusambilila”!
17. Mulandu nshi ica kumwenako ca bena Berea cabela icisuma nga nshi ukupashanya, kabili kuti twatwalilila shani ukupashanya ifyo bacitile nangu ca kuti palipita inshita apo twabela Abena Kristu?
17 Abena Berea tabaishibe no kwishiba ukutila ifyo bacitile ilyo baumfwile imbila nsuma fyali no kulembwa mu Cebo ca kwa Lesa, kabili tabaishibe no kuti ukufika fye na lelo abantu bali no kulapashanya ifyo bacitile. Balicitile ifyo Paulo aleenekela ukuti e fyo bafwile ukucita kabili bacitile ifyo Yehova Lesa alefwaya ukuti bacite. Na ifwe bene tulacita cimo cine, tulakoselesha abantu ukulabebeta Baibolo pa kuti icitetekelo cabo cishimpwe pa Cebo ca kwa Lesa. Lelo nga twaba Abena Kristu, bushe ninshi ukusambilila Icebo ca kwa Lesa kwapwa? Awe nakalya, e lyo nomba cicilapo no kucindama ukufwaisha ukusambilishiwa na Yehova no kubombelapo bwangu bwangu pa fyo aletusambilisha. Nga tulecite fyo, Yehova akalatukansha no kutusambilisha ukulingana ne fyo afwaya. (Esa. 64:8) Kabili Shifwe wa ku muulu akatwalilila ukutubomfya kabili tukalamutemuna.
18, 19. (a) Mulandu nshi Paulo afumine ku Berea, lelo alangishe shani ukushipa uko na ifwe tufwile ukukwatako? (b) Ni bani nomba abo Paulo ali no kushimikilako, kabili baleikala mu musumba nshi?
18 Paulo takokwele mu Berea. Tubelenga ukuti: “Ilyo abaYuda ba ku Tesalonika baumfwile ukuti Paulo alisabankenye icebo ca kwa Lesa na mu Berea, balileko na ko ku kutunka no kufulunganya amabumba. Kabili apo pene aba bwananyina batumine Paulo ukuya kuli bemba; lelo Sila na Timote bashele kulya. Lelo, abaleshindika Paulo bamufishishe ku Atena, kabili ilyo bapokelele amashiwi ya kuti Sila na Timote bakese bwangu bwangu kuli ena, baliile no kuya.” (Imil. 17:13-15) Ala kwena balya abalwani ba mbila nsuma bali no mupimpila! Tabapelele fye pa kutamfya Paulo mu Tesalonika, lelo balile na ku Berea ku kucita icimfundawila nga filya bacitile mu Tesalonika, nomba nangu cibe fyo ifyo balepanga ukucita tafyabombele. Paulo alishibe ukuti kwali ififulo ifingi ifyo alingile ukushimikilako; e ico aile kumbi. Shi natube abashipa nga Paulo ukukanaleka abantu ukutulesha umulimo wa kushimikila!
19 Apo Paulo alishimikile ku baYuda mu Tesalonika na mu Berea, afwile alisambilile ifingi ukuti calicindeme ukulondolola bwino Amalembo e lyo no kuba uwashipa pa kushimikila. Na ifwe bene tufwile ukucita cimo cine. Nomba, Paulo aali no kushimikila ku bantu abapusana kubo ashimikileko, na ba bantu bali Bena fyalo abaleikala mu Atena. Bushe cikaba shani muli ulya musumba? Tuli no kumona mu cipandwa cikonkelepo.
a Umo uwasambilila pali ili lyashi atile, pali ilya nshita Kaisare alibikileko icipope ica kuti takuli umuntu uufwile ukulanda ukuti “kukesa imfumu imbi nelyo ubufumu, pali bufi ukulanda ukuti kukesa imfumu ikesafumyapo nelyo ukupingula kateka uwalipo.” Abalwani ba kwa Paulo bafwile balibepeshe abatumwa ubufi bwa kutila baletoba cilya cipope. Moneni akabokoshi akaleti “ Bakaisare Abalembwa mwi Buuku lya Imilimo.”
