1-3. Mulandu nshi umutumwa Paulo aila ku Korinti, kabili mafya nshi akwata?

 NI KU kupwa kwa mwaka wa 50 C.E. Umutumwa Paulo ali mu Korinti, umusumba umwali sana amakwebo umwaleikala abaGriki, abena Roma e lyo na baYuda abengi. a Paulo teshile ku Korinti mu kushita nelyo mu kushitisha nangu mu kufwaya incito. Lelo eshile ku kubomba umulimo uwacindama sana uwa kubila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Nomba, afwile ukusanga umwa kwikala, kabili talefwaya nangu panono ukupeela abantu bambi incito ya kulamusakamana mu mikalile. Talefwaya bambi ukulamona kwati alefwaya balemusakamana pantu fye alabomba umulimo wa kushimikila. Nomba alacita shani pa kuti aleisakamana mu mikalile?

² Paulo alishiba ukupanga amatenti. Ukupanga amatenti kwalyafya, lelo alefwaisha ukubomba uyu mulimo pa kuti fye aleisakamana mu mikalile. Bushe kuti asanga incito muli uyu musumba umwafula sana abantu? Bushe alasanga umwa kwikala umusuma? Nangu ca kuti Paulo nakwata aya mafya, abikile sana amano ku mulimo wacindama uwa kushimikila.

³ Icacitike ca kuti Paulo alikokwele mu Korinti kabili pa mulandu wa mulimo abombele uwa kushimikila, abengi balitetekele. Finshi twingasambilila ku fyo Paulo abombele mu Korinti, ifyo twingabomfya pa kushimikila sana pa Bufumu bwa kwa Lesa mu fifulo tushimikilamo?

4, 5. Bushe ni kwi Paulo aleikala ilyo aile ku Korinti, kabili mulimo nshi alebomba pa kuti aleisakamana? (b) Bushe nalimo Paulo aishibe shani ukupanga amatenti?

⁴ Ilyo papitile inshita inono lintu Paulo afikile mu Korinti, alikumenye abaYuda babili aba cileela, umulume ali ni Akula e lyo umukashi ali ni Prisila nelyo Priska. Akula na Prisila baile ku Korinti ilyo Kateka Klaudi aebele “abaYuda bonse ukufuma mu Roma.” (Imil. 18:1, 2) Akula na Prisila baebele Paulo ukuti baleikala nankwe mu ng’anda mu mwabo e lyo no kulabomba pamo nankwe. Baibolo itila: “Apo bonse balebomba umulimo umo wine, [Paulo] aikele ku mwabo, no kubombela pamo na bo, pantu ukupanga amatenti e mulimo balebomba.” (Imil. 18:3) Mu ng’anda ya ulu lupwa ulwali ulwa cikuuku  ne cileela e mo Paulo atwalilile ukwikala ilyo aleshimikila mu Korinti. Nalimo ilyo Paulo aleikala na Akula na Prisila e lyo alembele amakalata yamo ayaishileba muli Baibolo. b

⁵ Cali shani pa kuti Paulo uwasambilile kuli “Gamaliele,” asambilile no kupanga amatenti? (Imil. 22:3) Cimoneka kwati abaYuda mu nshita ya batumwa balemona ukusambilisha abana babo imilimo imo ukuti kwali ukwacindama, te mulandu aba bana balisambilile sana. Paulo nalimo asambilile uyu mulimo wa kupanga amatenti ilyo ali umwaice pantu afumine ku Tarsi ku Kilikia ukwalefuma sana cilicium. Iyi cilicium yalefuma ku masako ya mbushi kabili e yo balepangilako amatenti. Bushe finshi balecita pa kupanga amatenti? Limo balepanga insalu iyo balepangilamo amatenti, e lyo limo baleputula no kubila iyi nsalu iyali iyakalabana kabili iyakosa pa kuti bapangemo amatenti. Te mulandu ne nshila ili yonse iyo balepangilamo amatenti, uyu mulimo wali uwakosa.

6, 7. (a) Bushe Paulo alemona shani umulimo wa kupanga amatenti, kabili cinshi cilanga ukutila Akula na Prisila nabo baleumona nge fyo Paulo aleumona? (b) Bushe Abena Kristu lelo bacita shani pa kukonka ifyo Paulo, Akula na Prisila bacitile?

⁶ Paulo talemona ukupanga amatenti kwati e mulimo wacindama sana uo alekabila ukulabomba. Alebomba uyu mulimo pa kuti fye ulemwafwa ukuisakamana mu mikalile ilyo alebomba umulimo wa kubila imbila nsuma “ukwabula amalipilo.” (2 Kor. 11:7) Bushe Akula na Prisila balemona shani umulimo balebomba uwa kupanga amatenti? Apo bali Bena Kristu, bafwile balemona uyu mulimo nge fyo Paulo aleumona. Na kuba ilyo Paulo afumine ku Korinti mu 52 C.E., Akula na Prisila balimukonkele ku Efese, kabili mu ng’anda yabo e mo icilonganino ca mu Efese calelonganina. (1 Kor. 16:19) Ilyo papitile inshita balibwelelemo ku Roma kabili pa numa balibwelelemo na  kabili ku Efese. Akula na Prisila abali abacincila, babikile ifya Bufumu pa ntanshi kabili baliipeele ukubombela bambi, e calengele no kuti “ifilonganino fyonse ifya bena fyalo filebatootela.”—Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Abena Kristu muno nshiku balakonka ifyo Paulo, Akula na Prisila bacitile. Bakasabankanya abacincila balabombesha ‘pa kuti belasakamika sana bambi ukwa kufumya indalama sha kubasungilamo.’ (1 Tes. 2:9) Icawama ca kutila abengi abashimikila imbila nsuma iya Bufumu inshita iikalamba balabombako incito ya pa ciputulwa cimo ica nshita mu bushiku bumo nelyo mu mulungu nelyo iciputulwa cimo ica nshita mu mwaka pa kuti baleisakamana mu mikalile ilyo balebomba umulimo basala uwa kushimikila imbila nsuma. Nga fintu Akula na Prisila bacitile, ababomfi ba kwa Yehova abengi balapokelela bakangalila benda mu mayanda yabo. Abo bonse ‘abatwalilila ukusekelela abeni’ balishiba ifyo bakoseleshiwa no kukoshiwa ilyo bapokelela bakangalila benda.—Rom. 12:13.

8, 9. Bushe finshi Paulo acitile ilyo abaYuda balemukaanya, kabili ni kwi aile mu kushimikila?

⁸ Lintu Sila na Timote bafumine ku Makedonia ne fya bupe, e lyo camoneke sana ukutila Paulo alemona umulimo wa kupanga amatenti ngo wa kumwafwa fye ukubomba umulimo wa kushimikila. (2 Kor. 11:9) Mu kwangufyanya Paulo “abikile amano yonse ku kushimikila icebo ca kwa Lesa [“apoosele inshita yakwe yonse ku kushimikila,” ukulingana na Baibolo ya The Jerusalem Bible].” (Imil. 18:5) Nangu ca kutila alibikile amano yonse ku kubashimikila, abaYuda tabatemenwe, balemukaanya. Paulo pa kulangisha ukuti tali na kuba no mulandu pa fyo abaYuda bakeene icebo ca kwa Lesa pali Kristu icali no kubapususha, akuntile ifya kufwala no kweba abalemukaanya ukutila: “Umulopa wenu ube pa mitwe yenu. Ine ndi wa kaele. Ukufuma nomba nakulaya ku bena fyalo.”—Imil. 18:6; Esek. 3:18, 19.

⁹ Nomba ni kwi Paulo ali no kulashimikila? Umwaume umo, ishina lyakwe ni Tito Yusti uwali nalimo umwina fyalo uwasangwike umuYuda uo ing’anda yakwe yashintene ne sunagoge alipokelele Paulo mu ng’anda yakwe. E ico Paulo afumine mwi sunagoge no kuya ku ng’anda ya kwa Yusti. (Imil. 18:7) Paulo atwalilile ukwikala mu ng’anda ya kwa Akula na Prisila ilyo ali mu Korinti, lelo mu ng’anda ya kwa Yusti e mo aleya mu kushimikila.

10. Finshi filanga ukuti Paulo talefwaya fye ukushimikila ku bena fyalo?

¹⁰ Bushe amashiwi ya kwa Paulo aya kutila ali no kuya ku bena fyalo yalepilibula ukuti alifumisheko amano ku baYuda bonse na bena fyalo abasangwike abaYuda nangu fye ni balya abalefwaya ukumfwa ubukombe? Awe te mo yalolele. Ica kumwenako fye, “Krispi umukalamba we sunagoge alitetekele Shikulu, pamo na bonse aba mu ng’anda yakwe.” Cimoneka ukuti abengi abaleisa kwi sunagoge nabo balitetekele pantu Baibolo itila: “Na bena Korinti abengi abaumfwile balitetekele no kubatishiwa.” (Imil. 18:8) E ico mu ng’anda ya kwa Tito Yusti e mo icilonganino cipya ica Bena Kristu mu Korinti catendeke ukulalonganina. Nga ca kutila ibuuku lya Imilimo lyalembwa mu nshila Luka alebomfya pa kulemba, e kutila ukukonka imyaka umo ifintu fyacitikile, ninshi abaYuda nelyo abena fyalo abasangwike abaYuda, baishileba Abena Kristu pa numa lintu Paulo akuntile ifya kufwala fyakwe. Ici icacitike cilanga ukuti umutumwa Paulo aleitemenwa ukwaluka ukulingana ne fyo abantu ba-ankulako.

11. Bushe Inte sha kwa Yehova pali lelo bapashanya shani Paulo ilyo baleshimikila ku bantu abaitunga ukuba Abena Kristu?

¹¹ Mu fyalo ifingi muno nshiku, amacalici aya bantu abaitunga ukuba Abena Kristu yalilimba imishila kabili yalikwata sana amaka pa bantu ica kuti bakonka fye ifyo amacalici yalefwaya. Mu fifulo fimo, bamishonari aba mu macalici ayaitunga ukuba Abena Kristu balilenga abantu abengi nga nshi ukutendeka ukupepa mu macalici yabo. Abantu abaitunga ukutila Bena Kristu, ilingi line balatwalilila ukulakonka intambi nge fyo abaYuda abaleikala mu Korinti mu nshita ya batumwa balecita. Lelo ifwe fwe Nte  sha kwa Yehova ukupala Paulo twalicincila mu kushimikila abantu ba musango yo, ukubafwa ukwishibilako icine icaba mu Baibolo. Nangu fye lintu baletukaanya nelyo intungulushi shabo isha mapepo shiletucusha, tulatwalilila fye ukushimikila. Muli aba bantu ‘abapimpa ukubombela Lesa . . . ; lelo te kupimpa ukwalingana no kwishiba kwine kwine,’ kuti twasangamo abengi abafumacumi.—Rom. 10:2.

12. Bushe finshi Paulo bamulaile mu cimonwa?

¹² Nga ca kutila Paulo aletwishika ukutwalilila ukushimikila mu Korinti, afwile alilekele ukutwishika pa bushiku Shikulu Yesu amonekele kuli ena mu cimonwa no kumweba ati: “Witiina, lelo konkanyapo fye ukushimikila, pantu ine ndi nobe, kabili takuli uukakusansa no kukucita icabipa; pantu ndi na bantu abengi muli uno musumba.” (Imil. 18:9, 10) Ici cimonwa cifwile calimukoseshe sana! Shikulu umwine alaile Paulo ukuti ali no kumucingilila ku masanso, kabili amwebele no kuti mu musumba mwali abantu abengi abengakutika ku bukombe. Bushe finshi Paulo acitilepo pa cimonwa amwene? Tubelenga ukuti: “Aikeleko umwaka umo ne myeshi mutanda (6), alesambilisha icebo ca kwa Lesa pa kati kabo.”—Imil. 18:11.

13. Cinshi cacitike ico nalimo Paulo aletontonkanyapo ilyo alepalamina ku cipuna ca bupingushi, lelo mulandu nshi ifyacitikile Stefani fishali na kucitikila Paulo?

¹³ Pa numa ya kwikala umwaka umo mu Korinti, Paulo apokelele ubushininkisho na bumbi ukufuma kuli Shikulu ukuti akamwafwa. “AbaYuda baimiine Paulo no mutima umo no kumutwala ku cipuna ca kupingwilapo,” ico baleita ati beʹma. (Imil. 18:12) Bamo batila ici cipuna cali apasansuka kabili bacipangiile na marbele ya bluu e lyo ne yabuuta kabili baliciyemfeshe bwino bwino. Nalimo ici cipuna ca beʹma cali mupepi na maliketi mu Korinti. Ku ntanshi ya beʹma kwali incende iikalamba apo ibumba lya bantu abalinga lingalonganina. Abashula ifya kushulashula batila nalimo icipuna ca bupingushi cali fye intamfu iinono ukufuma kwi sunagoge kabili cali fye mupepi ne ng’anda ya kwa Yusti. Ilyo Paulo alepalamina ku cipuna ca beʹma, afwile aletontonkanya  pa fyo abantu bapoolele Stefani amabwe, uwabalilepo ukufwa pa mulandu wa kuba Inte ya kwa Yesu. Paulo uwaishibikwe pali ilya nshita nga Sauli, alisuminisheko “ukwipaya Stefani.” (Imil. 8:1) Bushe filya fyacitikile Stefani e fyalacitikila na Paulo? Awe nakalya, pantu balimulaile ukutila: “Takuli . . . uukakucena.”—Imil. 18:10, ukulingana na Baibolo ya An American Translation.

14, 15. (a) Bufi nshi abaYuda babepeshe Paulo, kabili mulandu nshi Galio alandile ukuti Paulo takwete umulandu? (b) Cinshi cacitike kuli Sostene, kabili nalimo cinshi caishiletika kuli ena pa numa?

¹⁴ Finshi fyacitike ilyo Paulo afikile ku cipuna ca bupingushi? Kapingula uwali pali ci cipuna ca bupingushi ali mulashi wa ku Akaya uo baleita ati Galio umukalamba wa kwa Seneca uwasambilile amano ya bantunse kabili ali mwina Roma. AbaYuda babepeshe Paulo ati: “Uyu muntu alenashanasha abantu ukupepa Lesa mu musango uwapusana na mafunde yesu.” (Imil. 18:13) AbaYuda balepilibula ukuti Paulo alepula mwi funde pantu alesangula abantu ukuba Abena Kristu. Lelo, Galio alimwene ukutila Paulo tacitile “icilubo” kabili tali na mulandu wa “micitile yabipa.” (Imil. 18:14) Galio talefwaya nangu panono ukuibimba mu malyashi ya baYuda. Ca cine talefwaya, pantu ilyo Paulo talalanda icili conse ku kuicingilila, Galio alandile fye ukuti Paulo takwete umulandu! Abamubepeshe ubufi balikalipe nga nshi. Bapwishishe ubukali bwabo pali Sostene, nalimo uwapyene Krispi, uwali umukalamba we sunagoge. Baikete Sostene no ‘kumumina mupepi ne cipuna ca kupingwilapo.’—Imil. 18:17.

¹⁵ Mulandu nshi Galio ashaleseshe abantu ukuuma Sostene? Nalimo Galio atontonkenye ukuti Sostene e wali umukalamba we bumba ilyalefwaya ukusansa Paulo kanshi cali fye bwino ukuti bamukande. Nampo nga e calengele ukuti bamukande nelyo iyo, icacitike calengele ukuti pa numa kucitike fimo ifisuma. Muli kalata ya kubalilapo iyo Paulo alembele ku cilonganino ca ku Korinti ninshi palipita ne myaka iingi, alandile pa muntu umo uo baleita ati Sostene, atile ali ni munyinabo. (1 Kor. 1:1, 2) Bushe uyu Sostene e ulya baumine mu Korinti? Nga ca kuti e o, ninshi filya ifyabipa ifyamucitikile nalimo e fyalengele ukuti asanguke Umwina Kristu.

16. Bushe amashiwi ya kwa Shikulu aya kuti, “Konkanyapo fye ukushimikila, pantu ine ndi nobe,” yatwafwa shani mu mulimo wesu uwa kushimikila?

¹⁶ Ibukisheni ukuti cali ni pa numa abaYuda bakene ubukombe Paulo alebila, e lintu Shikulu Yesu aebele Paulo ukutila: “Witiina, lelo konkanyapo fye ukushimikila, pantu ine ndi nobe.” (Imil. 18:9, 10) Tufwile ukulaibukisha aya amashiwi, sana sana ilyo abantu bakaana ubukombe tuleshimikila. Muleibukisha ukuti Yehova alamona imitima ya bantu abafumacumi kabili alabakulila kuli ena. (1 Sam. 16:7; Yoh. 6:44) Ala aya mashiwi yatukosha nga nshi ukutwalilila abacincila mu mulimo wesu uwa kushimikila! Cila mwaka abantu mupepi na 300,000 balabatishiwa e kutila mupepi na 800 cila bushiku. Bonse abomfwila ili funde lya ‘kulenga aba nko shonse ukuba abasambi,’ Yesu abalaya ukuti: “nakulaba na imwe inshiku shonse mpaka na ku mpela ya calo.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Finshi Paulo nalimo aletontonkanyapo ilyo ali mu bwato aleya ku Efese?

¹⁷ Tatwaishiba nga ca kutila ifyo Galio acitile ku balwani ba kwa Paulo fyalilengele aba mu cilonganino ca Bena Kristu mu Korinti icali fye icipya ukwikala mu mutende. Lelo Paulo aikele kulya “inshiku ishingi” ilyo ashilashalikapo aba bwananyina mu Korinti. Mu April mu 52 C.E., Paulo apangile ukuya ku Siria, ukuyaninina ubwato pa cabu ca Kenkerea icali amakilomita 11 ku kabanga aka Korinti. Ilyo Paulo ashilafuma mu Kenkerea, “abeyele umushishi wakwe . . . , ico alilapile umulapo.” c (Imil. 18:18) Pa numa asendele Akula na Prisila no kunina ubwato ukupita pali Bemba wa Aegean ukuya ku Efese mu Asia Minor.

¹⁸ Ilyo Paulo alefuma no bwato ku Kenkerea, afwile aletontonkanya pa fyo abombele ilyo ali mu Korinti. Aleibukisha ifintu ifingi ifisuma ifyo aleipakisha ilyo ali kulya kabili fingi fyamulengele ukuti abe uwa nsansa. Alibombele bwino sana mu myeshi 18 iyo ali kulya. Icilonganino ca kubalilapo mu Korinti calipangilwe kabili balelonganina mu ng’anda ya kwa Yusti. Pa basumine paali Yusti, Krispi no lupwa lwakwe, e lyo na bambi abengi. Paulo alitemenwe sana aba abapya pantu alibaafwile ukuba Abena Kristu. E mulandu wine ali no kubalembela kalata no kubeba ati bali ni bakalata ba kutasha abalembelwe pa mutima wakwe. Na ifwe bene tulatemwa sana abantu abo twaafwile ukwishiba ukupepa kwa cine. Ala tulatemwa nga nshi ukumona aba bantu ababa kwati ni “bakalata ba kututasha”!—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Finshi Paulo acitile ilyo afikile fye mu Efese, kabili finshi twasambililako ukuti e fyo tufwile ukucita ilyo twaitemenwa ukubomba imilimo yalekanalekana iya kwa Lesa?

¹⁹ Ilyo Paulo afikile ku Efese, mu kwangufyanya fye alitendeke ukushimikila. “Aingile mwi sunagoge, alalanshanya na baYuda.” (Imil. 18:19) Pali iyi nshita Paulo aikele fye inshita iinono mu Efese. Nangu ca kutila aba bwananyina balimupapaatile ukwikala inshita iitaliko, “tasumine.” Ilyo aleshalikapo abena Efese abebele ukutila: “Nkabwela kabili kuli imwe, nga Yehova atemwa.” (Imil. 18:20, 21) Kanshi Paulo alishibe ukuti umulimo wa kushimikila mu Efese wali uukalamba sana. Umutumwa Paulo apangile ukubwelelako, lelo ashilile fyonse mu maboko ya kwa Yehova umwine. Bushe na ifwe tatufwile ukucita nge fyo Paulo acitile? Ilyo tulefwaya ukubomba imilimo iyalekanalekana iya kwa Lesa tufwile ukuitemenwa fye. Lelo tufwile ukulashintilila pali Yehova ukuti atwafwe kabili tufwile ukulacita ifintu ukulingana ne fyo afwaya.—Yako. 4:15.

²⁰ Paulo ashile Akula na Prisila mu Efese, aninine ubwato no kuya ku Kaisarea. Cimoneka kwati “aliile” ku Yerusalemu ku kushalikapo icilonganino icali kulya. (Imil. 18:22) Ukufuma kulya aile ku Antioke wa ku Siria, uko aleikala inshita iikalamba. Pa bulendo bwakwe ubwa bumishonari ubwalenga bubili, Paulo alyendele bwino kabili alibombele fye bwino. Nomba bushe ali no kubomba shani pa lwendo lwakwe ulwa bumishonari ulwa kulekeleshako?