1-4. Cinshi Paulo aleila ku Yerusalemu, kabili finshi fili no kumuponena kulya?

 ABANTU bonse baumfwa sana ububi ilyo Paulo na Luka balefuma mu Milete. Paulo na Luka nabo nabomfwa sana ububi ukusha baeluda aba mu Efese abo batemwa nga nshi! Aba bamishonari babili baiminina mu bwato. Nabasenda ifintu ifya kubomfya pa lwendo. Nabasenda ne ndalama isho aba bwananyina basangwile isha kupeela Abena Kristu mu Yudea abali mu kukabila, kabili balefwaya ukushininkisha ukuti ishi ndalama bashitwala uko shifwile ukuya.

² Umwela wapuupa, walenga ubwato ukutendeka ukwenda ukufuma pa cabu apali sana icongo. Paulo na Luka pamo na bambi 7 abo bali nabo balolesha bamunyinabo abali ku lulamba lwa bemba, abali no bulanda nga nshi. (Imil. 20:4, 14, 15) Paulo na banankwe balepeepesha amaboko ukushalikapo bamunyinabo mpaka fye baleka ukumoneka.

³ Pa myaka nalimo itatu, Paulo alibomba sana na baeluda ba mu Efese. Nomba, nga fintu umupashi wa mushilo wamwebele ukucita, ali pa lwendo lwa kuya ku Yerusalemu. Naishibapo fimo ifili no kumuponena. Inshita imo alyebele aba baeluda ukuti: “Ukulingana ne fyo umupashi ulefwaya, ndeya ku Yerusalemu, nangu ca kuti nshishibe ifikamponena kulya. Ico njishibe fye ca kuti mu misumba yonse umo mpitana, umupashi wa mushilo ulananga ukuti icifungo na macushi filendolela.” (Imil. 20:22, 23) Nangu ca kutila ali no kuba mu bwafya, Paulo acita “ukulingana ne fyo umupashi ulefwaya,” akonka ifyo umupashi wamweba ukuti aye ku Yerusalemu. Alitemwa ubumi bwakwe, lelo ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa e ko acindamika sana.

⁴ Bushe na imwe e fyo mumona? Ilyo twaipeela kuli Yehova, tulalapa no kumulaya ukuti ukucita ukufwaya kwakwe e cintu icikalamba ico tukalacita mu bumi bwesu. Kuti twanonkelamo nga nshi nga twasambilila ifyo umutumwa Paulo acitile.

5. Ni kwi Paulo na banankwe bapitile pa kuya ku Turi?

⁵ Paulo na banankwe baninine ubwato ‘ubwayabwike bemba.’ Aya mashiwi yalola mu kuti, ubu bwato bwaendele fye bwino bwino ukwabula ukusensenunwa, pantu umwela wali fye bwino mpaka lintu bafikile ku Kosi  ubushiku bulya bwine. (Imil. 21:1) Cimoneka ukuti ubwato bwaiminine kulya kwine ku Kosi kabili e ko nalimo baleele ilyo bashilakonkanyapo ulwendo ukuya ku Rode na Patara. Ilyo bafikile mu musumba wa Patara, uwabelele ku kapinda ka ku kulyo aka lulamba lwa Asia Minor, aba aba bwananyina baninine ubwato ubukalamba ubwalesenda ifipe ubwabatwele ku Turi, mu Foinike. Ilyo baleya bashile “icishi ca Kupro . . . ku kuso [ukwabelele icabu].” (Imil. 21:3) Mulandu nshi Luka, uwalembele ibuuku lya Imilimo alandile ukuti bashile Kupro?

6. (a) Mulandu nshi nalimo Paulo akoshiwe ilyo amwene icishi ca Kupro? (b) Ilyo muletontonkanya pa fyo Yehova amupaala ne fyo amwafwa, bushe finshi mwingalandapo?

⁶ Nalimo Paulo alibalangile ici cishi no kubashimikila ifyamucitikile ilyo ali kulya. Pa lwendo lwakwe ulwa kubalilapo ulwa bumishonari, nalimo imyaka 9 ku numa, Paulo, pamo na Barnaba na Yohane Marko bakumenye Eluma uwa finjelengwe, uwalebakaanya ukushimikila. (Imil. 13:4-12) Ilyo Paulo amwene cilya cishi no kutontonkanya pa fyamucitikile pali cilya cine cishi, afwile alikoshiwe sana kabili alikosele ica kuti taletiina ne fyali no kumuponena. Na ifwe bene kuti twakosa nga tuletontonkanya pa fyo Lesa atupaala ne  fyo atwafwa ukushipikisha amesho. Ukutontonkanya pa fintu fya musango yu kuti kwalenga na ifwe ukumfwa nga filya fyaumfwile Davidi uwalembele ukuti: “Ifyabipa ifiponena uwalungama fingi, lelo Yehova alamupokololako kuli ifyo fyonse.”—Amalu. 34:19.

7. Cinshi Paulo na banankwe bacitile ilyo bafikile mu Turi?

⁷ Paulo alishibe ukuti ukwampana na Bena Kristu kwalicindeme kabili alefwaya sana ukulaba pamo nabo. Luka atile, ilyo twafikile mu Turi, ‘twalifwailishe no kusanga abasambi.’ (Imil. 21:4) Apo Paulo na banankwe balishibe ukuti mu Turi mwali Abena Kristu banabo, bafwaile aba bwananyina no kubasanga kabili bafwile balikele nabo. Ubusuma bumo ubwa kupepa Yehova bwa kuti ukuli konse uko twingaya, tulasangako bamunyinefwe abengatupokelela bwino. Abantu abatemwa Yehova kabili abapepa Lesa wa cine balikwata ifibusa icalo fye conse.

8. Bushe amashiwi yaba pa Imilimo 21:4 yalola mwi?

⁸ Ilyo alelondolola ifyacitike pa nshiku 7 isho baikele mu Turi, Luka alandile pa cintu cimo nalimo icingatupapusha. Atile: “Ukulingana ne fyabebele umupashi [aba bwananyina mu Turi] bakonkomeshe Paulo ukuti enyantamo ulukasa mu Yerusalemu.” (Imil. 21:4) Bushe Yehova nomba alefwaya ukuti Paulo aye ku cifulo cimbi? Bushe nomba aleeba Paulo ukuti eya ku Yerusalemu? Awe nakalya. Umupashi walandile ukuti Paulo ali no kucula nga aya ku Yerusalemu lelo tawatile tafwile ukuyako. Cimoneka ukuti ukulingana ne fyo umupashi wa mushilo wabebele, aba bwananyina mu Turi tabalubile ilyo balandile ukuti Paulo ali no kucula mu Yerusalemu. E ico, apo balemulangulukilako, bamupaapaatile ukuti eyako. Kanshi kuti twamona ico aba bwananyina bashalefwaila Paulo ukuya ku Yerusalemu. Nangu cibe fyo, apo Paulo alefwaisha ukucita ukufwaya kwa kwa Yehova, alitwalilile ulwendo lwa kuya ku Yerusalemu.—Imil. 21:12.

9, 10. (a) Ilyo Paulo aumfwile ifyo aba bwananyina mu Turi balemulangulukilako, finshi napamo aibukishe? (b) Finshi abantu abengi batemwa muno nshiku, kabili fyapusana shani na mashiwi Yesu alandile?

⁹ Lintu Paulo aumfwile ifyo aba bwananyina balemulangulukilako, nalimo aibukishe ifyo abasambi ba kwa Yesu na bo bacitile ilyo abebele ukuti ali no kuya ku Yerusalemu, uko bali no kumucusha sana kabili bali no kumwipaya. Pa mulandu wa kuti Petro alyumfwilile Yesu ubulanda, amwebele ati: “Muyumfwileko uluse mwe Shikulu; ico tacakamucitikile nakalya.” Yesu amwaswike ati: “Kabiye ku numa yandi, we Satana we! Kuti waleka nalufyanya, pantu tautontonkanya ifya kwa Lesa, kano ifya bantu.” (Mat. 16:21-23) Yesu talefwaya icili conse ukupumfyanya umulimo uo Lesa amupeele ukubomba kabili ali no kucula pa kubomba uyu mulimo. Na Paulo na o e fyo alefwaya ukucita. Aba bwananyina ba ku Turi, nabo bacitile nge fyo umutumwa Petro acitile, tabalefwaya ifyabipa ukucitikila Paulo, lelo tabailwike ukuti uku kwali kufwaya kwa kwa Lesa.

¹⁰ Abantu abengi muno nshiku balatemwapo ukucita ifintu  ifingabasekesha, nangu ca kutila ifyo fintu te fisuma. Abantu bafwaya ukupepa ku calici uko bengalacita ifyo balefwaya kabili uko babasuminisha ukucita fyonse ifyo balefwaya. Lelo ifyo Yesu alandile fyalipusana sana ne fyo aba bantu bafwaya. Aebele abasambi bakwe ukuti: “Umuntu nga alefwaya ukunkonka, aikaane umwine, asende icimuti cakwe ica kucushiwilwapo, e lyo alenkonka lyonse.” (Mat. 16:24) Ukukonka Yesu e ca mano ico umuntu afwile ukucita, kabili e calungama, lelo ukucite fyo kwalyafya.

11. Bushe abasambi ku Turi balangile shani ukuti balitemenwe Paulo kabili balemutungilila?

¹¹ Nomba yali ni nshita ya kuti Paulo, Luka e lyo na bambi abo bali nabo bakonkanyepo ulwendo lwabo. Icacitike ilyo balefuma ku Turi calangile fye ifyo aba bwananyina kulya batemenwe Paulo ne fyo balemutungilila sana mu mulimo wakwe. Abaume na banakashi kumo na bana balishindike Paulo na banankwe ukufika na ku lulamba. Bonse balifukeme no kupepa kabili balilayene. Pa numa, Paulo, Luka na bambi abo bali nabo pa lwendo baninine ubwato bumbi no kuya ku Tolemai, uko basangile aba bwananyina no kwikala na bo ubushiku bumo.—Imil. 21:5-7.

12, 13. (a) Bushe mulimo nshi Filipi abombele pa myaka iingi? (b) Mulandu nshi abafyashi abaume Abena Kristu balingile ukupashanishisha Filipi?

¹² Luka alondolola ukuti, lyena, Paulo na banankwe baile ku Kaisarea. Ilyo bafikile kulya, ‘baingile mu ng’anda ya kwa Filipi kabila wa mbila nsuma.’ a (Imil. 21:8) Bafwile balitemenwe nga nshi ilyo bamwene Filipi. Nalimo imyaka 20 ku numa, abatumwa mu Yerusalemu balisalile Filipi ukuti aleafwilisha umulimo wa kula-akanya ifya kulya mu cilonganino icali fye icipya. Pa myaka iingi Filipi ali uwacincila ukushimikila imbila nsuma. Ibukisheni ukuti ilyo ukucusha abasambi kwalengele ukuti basalanganine mu ncende ishalekanalekana, Filipi aile ku Samaria no kutendeka ukushimikila. Pa numa, ashimikile kuli cilolo umwina Etiopia kabili alimubatishe no kumubatisha. (Imil. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Cine cine Filipi ali uwacincila ukubomba umulimo wa kushimikila!

¹³ Filipi atwalilile fye uwacincila mu mulimo wakwe. Pali iyi nshita aleikala ku Kaisarea, na lyo line aali acili uwacincila mu mulimo wa kushimikila, pantu nga fintu twamona, Luka amwitile ati “kabila.” Twamona no kuti pali iyi  nshita alikwete na bana abanakashi bane abalesesema, icilelangilila ukuti aba bana balepashanya shibo. b (Imil. 21:9) Kanshi Filipi alibombeshe ukwafwa ulupwa lwakwe ukuba ifibusa fya kwa Yehova. Abafyashi abaume Abena Kristu bafwile ukupashanya Filipi, bafwile ukulaba pa ntanshi mu mulimo wa kushimikila no kwafwa abana babo ukutemwa uyu mulimo.

14. Finshi fyalecitika Paulo nga atandalila Abena Kristu banankwe, kabili finshi ficitika na muno nshiku?

¹⁴ Konse uko Paulo aleya, aleya mu kufwaya Abena Kristu banankwe kabili aleikalako nabo. Aba bwananyina bafwile baletemwa sana ukupokelela uyu mishonari na banankwe. Ilyo alebatandalila ‘balekoseleshanya.’ (Rom. 1:11, 12) E fyo caba na muno nshiku. Te mulandu no kuti ing’anda yenu inono, nga mwapokelela kangalila enda no mwina mwakwe, kuti mwanonkelamo nga nshi.—Rom. 12:13.

15, 16. Bukombe nshi ubo Agabu aletele, kabili bonse abakutikeko baumfwile shani?

¹⁵ Ilyo Paulo aleikala na Filipi, kwaishile umweni na umbi uo bashaleenekela, no yu ali ni Agabu. Abalongene mu ng’anda ya kwa Filipi baishibe ukuti Agabu ali ni kasesema, pantu ilyo Klaudi aleteka, Agabu alisobele ukuti icipowe cikalamba cali no kupona. (Imil. 11:27, 28) Napamo baleipusha ukuti: ‘Cinshi Agabu aisa mu kucita? Bukombe nshi aleta?’ Ninshi bonse nabatonta amenso yabo pali Agabu, bamwene fye uko abula umushipi wa kwa Paulo, aikaka amakasa na maboko. Uyu mushipi wali ni nsalu iitali iyo balefwala mu musana kabili balebikamo indalama ne fintu fimbi. Lyena atendeke ukulanda. Amashiwi alandile yaliletele umwenso, atile: “Umupashi wa mushilo wasosa auti, ‘Umwine wa uyu mushipi akakakwa ifi fine ku baYuda mu Yerusalemu no kupeelwa mu minwe ya bena fyalo.’”—Imil. 21:11.

¹⁶ Aya mashiwi ya kusesema yalishinine ukuti Paulo akaya ku Yerusalemu. Yalangilile no kuti ukushimikila ku baYuda kwali no  kulenga ukuti bakamutwale “mu minwe ya bena fyalo.” Ifyo Agabu aseseme fyalengele bonse abali palya ukumfwa sana ububi. Luka alembele ukuti: “Nomba ilyo twaumfwile ici, ifwe pamo na bali kuli cilya cifulo twatendeke ukupapaata Paulo ukuti eya ku Yerusalemu. E lyo Paulo ayaswike ati: ‘Cinshi mulelilila no kuntompola umutima? Mwisakamana, ine ndi uwaiteyanya ukukakwa no kufwila ishina lya kwa Shikulu Yesu ku Yerusalemu.’”—Imil. 21:12, 13.

17, 18. Bushe Paulo alangile shani ukuti apampamine fye pa kucita ukufwaya kwa kwa Lesa, kabili finshi aba bwananyina bacitilepo?

¹⁷ Elenganyeni icilecitika. Aba bwananyina, ukubikapo fye na Luka balepapaata Paulo ukuti eya ku Yerusalemu. Bamo balelila. Ilyo amona ifyo bamutemwa, Paulo abeba mu cikuuku ati ‘mulentompola umutima,’ nelyo nga fintu amaBaibolo yamo yapilibula aya mashiwi ya ciGriki, ukuti “balelenga umutima [wakwe] ukuba sana no bulanda.” Na lyo line, alefwaya fye ukuya, kabili nga filya cali ilyo akumene na ba bwananyina ku Turi, ukumupapaata nelyo ukulila takwamulenge ukuti akane ukuya. Lelo abalondolwela umulandu afwile fye ukuya. Ala mwandini Paulo ali uwashipa kabili alefwaisha ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa! Na o alefwaya fye ukuya ku Yerusalemu nga filya fine Yesu acitile. (Heb. 12:2) Te kutila Paulo alefwaya ukuya ku Yerusalemu pa kuti aye afwile pa kuba Umwina Kristu, nomba nga ca kuti bali no kumwipaila pa kuba umusambi wa kwa Kristu Yesu, ninshi ali no kutemwa nga nshi.

¹⁸ Bushe aba bwananyina bacitilepo shani? Kuti twatila, balisumine ifyo apingwilepo. Baibolo itila: “Pa kufilwa ukumunasha, twalisumine no kutila: ‘Lekeni ukufwaya kwa kwa Yehova kucitwe.’” (Imil. 21:14) Abalefwaya ukunasha Paulo pa kuti eya ku Yerusalemu tabamupatikishe ukuti acite ifyo balefwaya. Balikutike ku fyo alelanda kabili balisumine ifyo alandile, balishibe ukuti kufwaya kwa kwa Yehova ukuti aye kabili balisuminisheko nangu ca kutila calyafishe ukucite fyo. Umulimo Paulo atendeke ukubomba mu kuya kwa nshita wali no kumuletela imfwa. Kanshi calyafishe pantu abantu abamutemenwe e balemufuupula.

19. Lisambililo nshi ilyacindama ilyo tulesambilila ku fyacitikile Paulo?

¹⁹ Ku fyacitikile Paulo tulasambililako isambililo ilyacindama ilya kuti tatufwile ukulakaanya abalefwaya ukuipeelesha ukubomba umulimo wa kwa Lesa. Ili sambililo kuti twalibomfya na ku fintu fimbi, te ku fintu fye ifya kuti nalimo umuntu nga aficita kuti mwafuma imfwa. Ica kumwenako fye, nangu ca kutila abafyashi abengi Abena Kristu balomfwa ububi ukumona abana babo baya mu kubombela Yehova ku fyalo fimbi, na lyo line tabesha ukubafuupula. Ba Phyllis, abekala ku England, bebukisha ifyo baumfwile ilyo umwana wabo umwanakashi, umo fye, aile ku Africa muli bumishonari. Batila: “Ala nalyumfwile ububi sana. Naleti nga natontonkanya ukuti akaba ukutali sana, nalefilwa ukusumina. Naleba sana no bulanda, lelo pa nshita imo ine naleumfwa icilumba kabili nalepepa sana kuli Lesa pali uyu mulandu. Lelo apo e fyo umwine apingwilepo ukucita, nshalefwaya ukumupatikisha ukuti abwele. Pantu na kuba, lyonse nalemusambilisha ukuti afwile ukulabika sana amano ku fya Bufumu! Alibomba mu fyalo ifyalekanalekana pa myaka 30, kabili ndatasha Yehova cila bushiku ukuti alitwalilila fye ukubomba.”  Ala cilawama nga nshi ukukoselesha bamunyinefwe abaipeelesha ukubombela Yehova!

20, 21. Finshi filangilila ukuti Paulo alefwaya ukulaba pamo na ba bwananyina, kabili mulandu nshi alefwaila ukulaba pamo nabo?

²⁰ Balipekenye ubulendo kabili Paulo alitwalilile no lwendo lwakwe, aile pamo na ba bwananyina abalangile ukuti balemutungilila no mutima onse. Konse uko balepita, pa kuya ku Yerusalemu Paulo na ba bwananyina abo ali nabo balefwaya bamunyinabo na bankashi pa kuti babe pamo nabo. Ilyo bapitile ku Turi, balisangile abasambi kabili baikele nabo inshiku 7. Ku Tolemai, baposeshe aba bwananyina kabili baikele na bo ubushiku bumo. Ku Kaisarea, baikeleko inshiku mu ng’anda ya kwa Filipi. Lyena, abasambi bamo mu Kaisarea bashindike Paulo na banankwe ukuya ku Yerusalemu, uko bailebatangata kuli Minasone, umusambi wa kale. Na mu kulekelesha ilyo bafikile mu Yerusalemu, Luka atile “aba bwananyina batupokelele ne nsansa.”—Imil. 21:17.

²¹ Ukwabula no kutwishika, Paulo alefwaya ukulaba pamo na Bena Kristu banankwe. Balemukoselesha sana, nga filya fine na ifwe batukoselesha. Filya balemukoselesha fyalikoseshe sana Paulo ica kuti ali no kushipikisha ubwafya ubwali no kufuma ku balwani abalefwaya ukumwipaya.