1, 2. (a) Finshi ifyalecitikila Paulo? (b) Cipusho nshi ico twingepusha pali filya Paulo atwele umulandu kuli Kaisare?

 PAULO takwete na pa kupemena ku bashilika balemulinda mu Kaisarea. Imyaka ibili ku numa ilyo Paulo aile ku Yudea, tapapitile ne nshiku ishingi abaYuda balyeseshe imiku itatu ukuti bamwipaye. (Imil. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Ukufikila fye na pali iyi ine nshita abalwani bakwe bacili balefwaya fye ukumwipaya. Ilyo Paulo amona ukuti nalimo kuti bamupeela ku balwani bakwe, aebele Feste, Kateka umwina Roma ukuti: “Ndetwala umulandu kuli Kaisare!”—Imil. 25:11.

² Bushe Yehova e fyo alefwaya ukuti Paulo atwale umulandu kuli kateka mukalamba uwa ku Roma? Icasuko nacicindama sana kuli ifwe fwe balebila sana imbila ya Bufumu bwa kwa Lesa muli ino nshita ya ku mpela. Tulingile ukwishiba nampo nga ca kuti ifyo Paulo acitile na ifwe e fyo twingacita “mu kucingilila no kukosha imbila nsuma ukulingana ne funde.”—Fil. 1:7.

3, 4. (a) Cinshi calengele abaYuda balombe ukuti Paulo bamutwale ku Yerusalemu, kabili apuswike shani? (b) Bushe Yehova afwa shani ababomfi bakwe aba muno nshiku, nga filya aafwile Paulo?

³ Ilyo Feste umwina Roma atendeke ukuteka mu Yudea, papitile fye inshiku shitatu aile ku Yerusalemu. a E ko aileumfwa bashimapepo bakalamba na bakalamba ba baYuda balepeela Paulo imilandu iikalamba iyalekanalekana. Balishibe ukuti kateka mupya alefwaisha ukulaumfwana na bo e lyo na baYuda fye bonse. E ico balombele Feste ukuti atume Paulo ku Yerusalemu, pa kuti akayelubulwila kulya. Lelo kwali ifyo balya balwani balepanga ukucita Paulo. Balefwaya ukumwipaila mu nshila yafuma ku Kaisarea ukuya ku Yerusalemu. Feste tasumiine ukubacitila ifyo balefwaya, abebele ukuti: “Lekeni twile pamo ne ntungulushi shenu shimo [ku Kaisarea] bayemupeela umulandu, nga ca cine kuli icalubana ico uyu muntu acita.” (Imil. 25:5) E fyo Paulo apuswike na kabili.

 ⁴ Mu mesho yonse ayo Paulo apitilemo, Yehova alemwafwa ukupitila muli Shikulu Yesu Kristu. Nga muleibukisha, Yesu amwebele mu cimonwa ukuti: “Shipa!” (Imil. 23:11) Na muno nshiku na mo, ababomfi ba kwa Lesa balakwata amafya kabili balabatiinya ku balwani babo. Yehova tatucingilila ku bwafya bumo na bumo ubutuponena, lelo alatupeela amano na maka ya kushipikisha. Lyonse fye kuti twacetekela ukuti Lesa wesu uwatutemwa kuti atupeela “amaka yacila aya bantunse.”—2 Kor. 4:7.

5. Finshi Feste acitile pa mulandu wa kwa Paulo?

⁵ Ilyo papitile inshiku, Feste “aikele pa cipuna ca kupingwilapo” mu Kaisarea. b Paulo na balemupeela imilandu baiminine pa ntanshi ya kwa Feste. Pa kubasuka pa milandu iyabula na bulole iyo balemupeela, Paulo atile: “Nshabembukila amafunde ya baYuda nangu litempele nangu ni Kaisare.” Tapali ico umutumwa abifishe kabili balingile fye ukumuleka aleya. Bushe Feste aali no kupingula shani? Pa kusekesha abaYuda, aipwishe Paulo ati: “Bushe ulefwaya ukuya ku Yerusalemu no kuyapingulwa kuli ine pali fi fintu?” (Imil. 25:6-9) Feste talekabila no kwipusha ici cipusho! Paulo nga bamubwekesha ku Yerusalemu, ninshi abengamupingula, bantu balemupeela imilandu kabili ninshi te kuti ayepusuka iyo. Ico Feste alandiile ifi, alefwaya ukufyenga Paulo pa kuti abantu bamutemwe. Na kateka walipo kale, Ponti Pilato, acitile ifyapalako ilyo alepingula  umufungwa wacindama nga nshi, Yesu. (Yoh. 19:12-16) Bakapingula ba muno nshiku na bo kuti batufyenga pa kuti fye basekeshe abantu. E ico tatulingile ukupapa nga ca kuti ifilye fyatufyenga.

6, 7. Mulandu nshi Paulo alefwaila ukutwala umulandu kuli Kaisare, kabili ca kumwenako nshi ico aimikile Abena Kristu ba cine?

⁶ Filya Feste alefwaya ukuletamo abaYuda mu mulandu wa kwa Paulo, nga calengele ukuti Paulo bamwipaye. E ico, Paulo abomfeshe insambu isho akwete isha bwina Roma. Aebele Feste ati: “Ine njiminine ku cipuna ca kupingwilapo ica kwa Kaisare, e ko mfwile ukupingulwa. Nshacita icabipa ku baYuda, ifyo na imwe mwishibe. . . . Ndetwala umulandu kuli Kaisare!” Umuntu nga alanda fye ukuti aletwala umulandu kuli Kaisare ninshi ni fyo fine takuli uwingakaanya. Feste alikomaile pa fyo alandile ati: “Apo ulefwaya ukutwala umulandu kuli Kaisare; kuli Kaisare e ko ukaya.” (Imil. 25:10-12) Filya Paulo atwele umulandu ku cilye icikalamba, e fyo na Bena Kristu aba cine muno nshiku bacita. Abalwani nga ‘balecululusha abantu ku fipope fya mafunde,’ Inte sha kwa Yehova balaya ku filye pa kuti bengacingilila imbila nsuma. c—Amalu. 94:20.

⁷ E ico pa numa ya kwikala mu cifungo ukucila pa myaka ibili pa milandu iyo ashacitile na kucita, Paulo alipeelwe ishuko lya kuilandila umulandu ku Roma. Lelo ilyo talaya, kateka na umbi alefwaya ukumumona.

8, 9. Mulandu nshi Imfumu Agripa ailile ku Kaisarea?

⁸ Ilyo papitile inshiku ishinono apo Feste aumfwilile ukuti Paulo aletwala umulandu kuli Kaisare, Imfumu Agripa na nkashi yakwe Berenike baile “ku kuposha” uyu kateka mupya. d Mu nshiku sha bena Roma, e fyo abalashi balecita nga kwaba kateka mupya uwasontwa, baleya ku kumuposha. Filya Agripa aile mu kutasha Feste pa fyo asontelwe ukuba kateka, alefwaya ukuti babe ifibusa kabili baleumfwana pa kuti ku ntanshi bakaleafwana.—Imil. 25:13.

⁹ Feste ashimikile imfumu pali Paulo, kabili Agripa alefwaya ukumfwa kuli Paulo. Ubushiku bwakonkelepo, aba bakateka babili baikele pa cipuna ca kupingwilapo. Lelo nangu aba bantu bali ni bashimucindikwa, amashiwi ayo umufungwa uo balelubulwisha aali no kulanda yali ayacindama nga nshi ukucila bena.—Imil. 25:22-27.

10, 11. Bushe Paulo acitile shani pa kulanga umucinshi kuli Agripa, kabili finshi aebele imfumu ukuti e fyo alecita kale?

¹⁰ Paulo alitashishe Imfumu Agripa pe shuko yamupeele ilya kuilandila kuli ena, alandile no kuti iyi mfumu yalishibe sana intambi e lyo ne fyo  abaYuda balekansana. E lyo nomba Paulo alondolwele ifyo aali kale, atile: “Nali umuFarise umwine wine ukulingana ne mipepele yesu iikonka sana amafunde.” (Imil. 26:5) Ilyo aali umuFarise, Paulo alesubila ukuti bushiku bumo Mesia aali no kwisa. Apo nomba aali Mwina Kristu, aleshimika ukwabula umwenso ukuti Yesu Kristu e Mesia uo balelolela pa myaka yonse iyapita. Ico Paulo bamutekeele icilye pali bulya bushiku mulandu wa fyo ena kumo na balwani bakwe baishibe, ukuti bushiku bumo Lesa aali no kufikilisha ifyo alaile bashibo. Ifyo Paulo alondolwele, fyalengele Agripa ukufwaisha sana ukukutika ku mulandu wakwe. e

¹¹ Paulo alilondolwele ne fyo alecusha Abena Kristu kale, atile: “Ine pano ndi, napangile mu mutima wandi ukucita ifintu ifingi pa kuti fye ishina lya kwa Yesu umwina Nasarete lilumbuka . . . Apo nalicililemo ukubalwisha [e kutila abasambi ba kwa Kristu], naile ku kubacusha na ku misumba imbi.” (Imil. 26:9-11) Ifyo Paulo alelanda fya cine. Abengi balishibe ifyo alecusha Abena Kristu. (Gal. 1:13, 23) Nalimo Agripa alepapa mu mutima ati: ‘Cinshi calengele ukuti umuntu wa musango uyu aaluke?’

12, 13. (a) Bushe Paulo alondolwele ukuti cali shani pa kuti abe Umwina Kristu? (b) Bushe Paulo ‘alepanta shani pa fya kusonkwelako’?

¹² Amashiwi ayo Paulo akonkeshepo ukulanda e yaleasuka ici cipusho, atile: “Ilyo naleya, cilya akasuba kaba pa kati, mwe mfumu, namwene mu  musebo ulubuuto ulwabengeshima ukucila akasuba ulwabyatile ukufuma mu muulu ukushinguluka ine na bale-enda na ine. Awe ilyo bonse twawile pa nshi naumfwile ishiwi lilenjeba mu ciHebere aliti, ‘Sauli, Sauli, mulandu nshi ulencushisha? Ifi ulepanta pa fya kusonkwelako uleicusha fye.’ Lelo natile, ‘Ni mwe bani, mwe Shikulu?’ E lyo Shikulu atile, ‘Nine Yesu, uo ulecusha.’” f—Imil. 26:12-15.

¹³ Ilyo talamona ici cimonwa, Paulo aali ngo “ulepanta pa fya kusonkwelako” inama. Nga filya fine icinama icisenda ifipe cingaicena nga cilepanta pa fya kusonkwelako, e fyo Paulo na o aicenene. Pa mulandu wa kulwisha ifyo Lesa alefwaya, calengele ukuti eba cibusa wa kwa Lesa. Ifi Yesu uwali nabuushiwa amoneke kuli Paulo ilyo aleya ku Damaseke, calengele ukuti Paulo uwalufiwe kabili uwalemona ukuti ifyo alecita fyali fye bwino, aaluke.—Yoh. 16:1, 2.

14, 15. Finshi Paulo alandile pa kwaluka kwakwe?

¹⁴ Paulo kwena alyalwike nga nshi. Ilyo alelanda kuli Agripa, atile: “Nalifililwe ukusuulako fye ku cimonwa ca mu muulu, lelo nabalilepo ukubila imbila nsuma mu Damaseke na mu Yerusalemu, na mu calo conse ica Yudea, na ku bena fyalo pa kuti balapile no kwalukila kuli Lesa pa kucita ifintu ifilelanga ukuti nabalapila.” (Imil. 26:19, 20) Pa myaka iingi Paulo alibombele umulimo uo Yesu Kristu amupeele mu cimonwa ico amwene ninshi akasuba kali pa kati. Finshi fyafuminemo? Abaumfwile  imbila nsuma iyo Paulo ashimikile, balilekele imisango yabo iya bupulumushi, kabili iya bufumfuntungu no kupilibukila kuli Lesa. Abantu abapilibwike basangwike abekashi basuma abalekonka amafunde kabili balelenga ukuti mu calo mube umutende.

¹⁵ Lelo, abaYuda abali abalwani ba kwa Paulo bena tabalemonamo no busuma mu fyo abantu abapilibwike balecita. Paulo atile: “E co abaYuda banjikatile mwi tempele kabili bapene banjipaye. Lelo, pa mulandu wa kuti Lesa alingafwile, na lelo line ncili ndebila imbila nsuma ku bapiina na ku bakankaala.”—Imil. 26:21, 22.

16. Kuti twapashanya shani Paulo ilyo tuleshimikila bakapingula na bakateka?

¹⁶ Na ifwe fwe Bena Kristu ba cine, tufwile ukuba ‘abaiteyanya ukwasuka umuntu onse uwingatwipusha’ pa citetekelo cesu. (1 Pet. 3:15) Ilyo tuleshimikila kuli bakapingula na bakateka, kuti caba bwino nga tulepashanya ifyo Paulo alandile kuli Agripa na Feste. Nga twabalondolwela mu mucinshi ifyo icine ca mu Baibolo ca-alula abantu, kumo na ifwe bene, nalimo kuti twanasha imitima yabo.

17. Bushe Feste acitilepo shani pa fyo Paulo alandile, kabili finshi abantu muno nshiku bacita ukupala Feste?

¹⁷ Ifyo Paulo alandile kuli aba bakateka babili fyalibafikile pa mutima. Umfweni icacitike: “Awe ilyo [Paulo] alelanda, Feste asosele ishiwi ilikalamba ati: ‘Naupena Paulo! Ukusambilila sana nakukupenya!’” (Imil. 26:24) Ubukali bwa kwa Feste kuti bwalanga ifyo abantu ba ino nshita na bo bacita. Abantu abengi muno nshiku bamona kwati abasambilisha icine icaba mu Baibolo tabakwata amano. Abantu ba mu calo cilabafya ukusumina ifyo Baibolo isambilisha ukuti abafwa bakabuuka.

18. Bushe Paulo ayaswike shani Feste, kabili calengele ukuti Agripa alande shani?

¹⁸ Lelo Paulo ayaswike kateka ati: “Nshipenene, mwe balashi baFeste, lelo ndesosa amashiwi ya cine kabili aya mano. Na kabushe, imfumu iyo ndelandako ukwabula umwenso naishiba bwino ifi fintu . . . Mwe Mfumu Agripa, bushe mwalisumina mu fyalemba Bakasesema? Ninjishiba ukuti mwalisuminamo.” Agripa aebele Paulo ati: “Muli iyi ine nshita inono kwempe fye nga wanjalula ukuba Umwina Kristu.” (Imil. 26:25-28) Ifyo Imfumu yalandile, nampo nga yalandile mu bufumacumi nelyo iyo, filangilila ukuti ifyo Paulo ashimikile imfumu fyali-ifikile pa mutima.

19. Bushe Feste na Agripa bapingwile shani umulandu wa kwa Paulo?

¹⁹ Lyena Agripa na Feste baliminine, icalelangilila ukuti icilye capwa. “Ilyo bafumine batendeke ukulanshanya, abati: ‘Uyu muntu tacita umulandu wa kufwilapo atemwa uwa kukakilwapo.’ E lyo Agripa aebele Feste ati: ‘Uyu muntu abula kutwala umulandu kuli Kaisare nga acikakulwa.’” (Imil. 26:31, 32) Balishibe ukuti umuntu balelubulwisha wa kaele. Nalimo nomba baali no kuleka ukupata Abena Kristu.

20. Finshi fyafuminemo ilyo Paulo ashimikile ku balashi?

²⁰ Cimoneka kwati pali aba bakateka balumbuka babili tapali uwasumine imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Bushe umutumwa Paulo alicitile bwino pa kuyalubulula umulandu wakwe kuli Feste na Agripa? Ee, alicitile fye bwino. Filya Paulo ‘bamutwele ku shamfumu na ku balashi’ mu Yudea calengele ukuti ubunte bufike na kuli bakateka abena Roma abo nalimo cali no kwafya ukubashimikila pa mulandu wa cifulo bakwete. (Luka 21:12, 13) Kabili, ifyamucitikile ne fyo aleshipikisha amafya fyalikoseshe bamunyina na bankashi mu cilonganino.—Fil. 1:12-14.

21. Nga twatwalilila mu mulimo wa Bufumu, fisuma nshi ifingacitika?

²¹ Na muno nshiku e fyo caba. Nga twatwalilila fye ukulabila imbila nsuma ya Bufumu te mulandu na mesho nangu ukutukaanya, kuti mwafuma ifisuma. Kuti twashimikila abalashi abo cingafya ukubashimikila pa mulandu wa cifulo bakwata. Nga tuletwalilila ukushipikisha kuti twalakoselesha bamunyinefwe mu cilonganino, nalimo na bo kuti baba abashipa ukulabila sana imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa.