1. Finshi ifyacitikile Abena Kristu mu nshita ya batumwa, ificitikila ne Nte sha kwa Yehova muno nshiku?

 ABAKONSHI ba kwa Yesu Kristu bali abacincila ukubila imbila nsuma. Balefwaisha sana ukulatungululwa, e lyo no kula-afwiwa no mupashi wa mushilo. Ukubacusha takwalengele ukuti baleke ukulashimikila. Kabili Lesa alibapaalile icine cine. Ifi e fyacitikile Abena Kristu ba kubalilapo, na muno nshiku mwine e ficitikila Inte sha kwa Yehova.

2, 3. Fintu nshi ifisuma ifyo ibuuku lya Imilimo lilandapo sana?

² Ukwabula no kutwishika, amalyashi ya kukoselesha ayasangwa mwi buuku lya Imilimo ya Batumwa umwalembwa ifintu ifingi ifya kucincimusha nayalenga icitetekelo cenu ukukoselako! Ili buuku lyaliibela pantu e buuku fye ilyapuutwamo umwalembwa ilyashi pa fyo Abena Kristu ba kubalilapo bacitile cibe ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu.

³ Ibuuku lya Imilimo lilanda pa bantu 95 abaikele mu fyalo 32, ne misumba 54 e lyo ne fishi 9. Mwaliba ilyashi lya kucincimusha ililanda pa bantu yaweyawe, abantu ba cilumba abali mu kupepa kwa bufi, bapolitishani, e lyo na bantu abasakaatuka abalecusha abantu ba kwa Lesa. Lelo lilanda sana pa lwa bamunyinenwe ne nkashi aba mu nshita ya batumwa abalepita mu mafya lelo abali abacincila ukubila imbila nsuma.

4. Mulandu nshi tutontonkanishishapo sana pa bantu pamo nga umutumwa Paulo, Dorka e lyo na bamunyinefwe bambi aba cishinka abaliko kale?

⁴ Napapita mupepi ne myaka 2,000 ukutula apo umutumwa Petro, umutumwa Paulo, na munyinefwe watemwikwa Luka uwali dokota, e lyo na Barnaba uwali kapekape baikele pano isonde. Bambi na bo abaliko pali iyi nshita, ni Stefani uwali umubomfi uwashipa, na Dorka uwali no mutima uusuma na Lidia uwatemenwe ukutangata abeni, e lyo na bantu bambi aba cishinka. Nangu ca kutila napapita imyaka iingi ukutula apo baikalile pe sonde, tulatontonkanyapo sana pali aba bantu. Mulandu nshi twalandile fyo? Pantu na ifwe tulabomba umulimo umo wine untu babombele uwa kupanga abasambi. (Mat. 28:19, 20) Ala twalipaalwa nga nshi ukubombako uyu mulimo!

5. Bushe ni kwi abakonshi ba kwa Yesu aba kubalilapo batendekele ukushimikila?

⁵ Taleni tontonkanyeni pa mulimo Yesu apeele abakonshi bakwe. Abebele ukutila: “Mukapokelela amaka ilyo umupashi wa mushilo ukesa pali imwe, kabili mukaba inte shandi mu Yerusalemu na mu Yudea monse na mu Samaria, na ku mpela ya pano isonde.” (Imil. 1:8) Ica kubalilapo ico umupashi wa mushilo wacitile, kupeela abasambi amaka pa kuti bashimikile “mu Yerusalemu.” (Imil. 1:1–8:3) Ica bubili, umupashi walengele ukuti bashimikile “mu Yudea monse na mu Samaria.”  (Imil. 8:4–13:3) Lyene pa numa, batendeke ukutwala imbila nsuma “ku mpela ya pano isonde.”—Imil. 13:4–28:31.

6, 7. Ilyo tulebomba umulimo wa kushimikila, finshi tubomfya ifyo bamunyinefwe mu nshita ya batumwa bashakwete?

⁶ Bamunyinenwe ne nkashi aba mu nshita ya batumwa tabakwete Baibolo iituntulu iya kubomfya pa kubila imbila nsuma. Ibuuku lya kwa Mateo lyali talilalembwa pali ilya nshita, lyalembelwe nalimo mu 41C.E. Amakalata yamo aya kwa Paulo yalembelwe ilyo ibuuku lya Imilimo lishilapwa ukulembwa, ilyapwile ukulembwa nalimo mu 61 C.E. Abena Kristu ba kubalilapo tabakwete Amalembo yonse aya Mushilo nelyo amakope yabo, nangu fye ni mpapulo shalekanalekana isha kushiila abantu abo baleshimikilako. Ilyo abaYuda bashilasanguka abasambi ba kwa Yesu, baleumfwa uko Amalembo ya ciHebere yalebelengwa mwi sunagoge. (2 Kor. 3:14-16) Nangu fye ni balya Abena Kristu abaumfwile uko Amalembo ya ciHebere yalebelengwa mwi sunagoge balekabila ukubikako sana amano ku fyalebelengwa pantu nalimo pa kushimikila bali no kulanda fye amalembo ku mutwe.

⁷ Pali lelo fwe bengi twalikwata Baibolo kabili twalikwata ne mpapulo ishingi ishilanda pali Baibolo. Tulalenga abantu ukuba abasambi ilyo tulebila imbila nsuma mu fyalo ukucila pali 230 kabili tucite fyo mu ndimi ishingi nga nshi.

8, 9. (a) Bushe umupashi wa mushilo walengele abasambi ba kwa Yesu ukucita finshi? (b) Finshi ifyo umusha wa cishinka alelemba ukubomfya umupashi wa kwa Lesa?

⁸ Ilyo Yesu aebele abasambi bakwe ukuti bakaba inte, abebele ukuti: “Mukapokelela amaka ilyo umupashi wa mushilo ukesa pali imwe.” Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa nelyo amaka, wali no kutungulula abasambi ba kwa Yesu ica kuti mu kupita kwa nshita bali no kushimikila mwi sonde fye lyonse. Petro na Paulo balebomfya umupashi wa mushilo pa kuposha abalwala, ukufumya ifibanda, e lyo fye no kubuusha abafwa! Lelo amaka bapokelele ukupitila mu mupashi wa mushilo bali no kuyabomfya ku mulimo wacindama sana ukucila pali iyi milimo yonse iyo balecita. Aya maka yalengele abatumwa na basambi bambi ukulasambilisha abantu icine icali no kubapeela umweo wa muyayaya.—Yoh. 17:3.

⁹ Pa bushiku bwa Pentekoste mu 33 C.E., abasambi ba kwa Yesu balandile “indimi shalekanalekana, nge fyo umupashi walebeba.” Uyu mupashi wabalengele ukushimikila “ifikalamba ifya kwa Lesa.” (Imil. 2:1-4, 11) Ifwe tatulanda indimi ishingi mu cisungusho. Lelo umupashi wa kwa Lesa ulafwa umusha wa cishinka ukulemba impapulo ishilanda pali Baibolo mu ndimi ishingi. Ica kumwenako fye, bamagazini abengi aba Ulupungu lwa kwa Kalinda e lyo na Loleni! balapulintwa cila mweshi. Ifi fyonse filatwafwa ukushimikila “ifikalamba ifya kwa Lesa” ku bantu abafuma mu nko shonse ne mitundu na bantu na bantu ne ndimi.—Ukus. 7:9.

10. Ukutula mu 1989, finshi umusha acita pa kuti Baibolo ipilibulwe?

¹⁰ Ukutula mu 1989 umusha alibika sana amano ku kulenga Baibolo—Amalembo ya Calo Cipya ukubako mu ndimi ishingi. Iyi Baibolo yalipilibulwa kale mu ndimi ishingi nga nshi kabili aya maBaibolo yalipulintwa ayengi sana kabili ayengi na yambi yacili yalepulintwa. Ni Lesa fye ukupitila mu mupashi wakwe, e walenga ukuti ifi fyonse ficitike.

11. Finshi twingalanda pa mulimo wa kupilibula impapulo sha Nte sha kwa Yehova?

 ¹¹ Impapulo sha Nte sha kwa Yehova shalipilibulwa ukucila mu ndimi 470. Abena Kristu abengi nga nshi mu fyalo ukucila 130 e babomba uyu mulimo ukwabula ukubalipila. Te kuti tupape ukuti uyu mulimo ulabombwa muli uyo musango, pantu takwaba icilonganino ca mapepo icili conse pe sonde icitungululwa no mupashi wa mushilo mu kulabila sana mwi sonde lyonse pali Yehova Lesa, e lyo na pa Mfumu ya Bufumu bwakwe, e lyo na pa Bufumu bwa mu muulu ubwatendeka kale ukuteka!—Imil. 28:23.

12. Finshi fyalengele Paulo na Bena Kristu bambi ukubomba umulimo wa kubila imbila nsuma?

¹² Ilyo Paulo alebila imbila nsuma ku baYuda e lyo na Bena fyalo mu Antioke wa mu Pisidia, “bonse abali no mutima uusuma uwalefwaya umweo wa muyayaya balitetekele.” (Imil. 13:48) Ilyo Luka alepwishishisha ukulemba ibuuku lya Imilimo, ninshi Paulo ‘aleshimikila ubufumu bwa kwa Lesa . . . ukwabula umwenso nangu panono, kabili ukwabula no wa kumulesha.’ (Imil. 28:31) Ni kwi umutumwa Paulo aleshimikila? Ni mu Roma, umusumba ukalamba uwa calo icakwatishe sana amaka pali ilya nshita! Abakonshi ba kwa Yesu aba kubalilapo balibombele umulimo wa kushimikila pantu umupashi wa mushilo walebatungulula no kubafwa ilyo balelanda amalyashi pa kushimikila nelyo ukubomfya inshila shimbi.

13. Mulandu nshi tulingile ukulapepela ilyo baletucusha?

¹³ Ilyo abasambi ba kwa Yesu mu nshita ya batumwa balebacusha, balelomba ukuti Yehova abakoshe. Nomba cinshi cacitike? Baibolo ishimika ukuti baiswilemo no mupashi wa mushilo kabili walengele ukuti bashipe ukulanda icebo ca kwa Lesa. (Imil. 4:18-31) Na ifwe bene tulalomba Yehova ukuti atupeele amano no kutukosha pa kuti tutwalilile ukushimikila nangu ca kutila baletucusha. (Yako. 1:2-8) Pa mulandu wa kutila Lesa alatupaala kabili alatwafwa no mupashi wakwe, tulatwalilila ukushimikila. Takwaba icili conse icingalesha umulimo wesu uwa kushimikila, cibe kutucusha nangu kutukaanya. Ilyo baletucusha tufwile ukulomba umupashi wa mushilo na mano e lyo no kushipa pa kutila tushimikile imbila nsuma.—Luka 11:13.

14, 15. (a) Ilyo Stefani bamwipeye kabili ‘abaYuda batendeka ukucusha nga nshi’ aba mu cilonganino, finshi fyacitike? (b) Bushe abantu abengi mu Siberia basambilila shani icine muno nshiku?

¹⁴ Stefani alishimikile no kushipa ilyo abalwani bakwe bashilamwipaya. (Imil. 6:5; 7:54-60) Ilyo abaYuda batampile “ukucusha nga nshi” aba mu cilonganino, abasambi bonse balisalanganine mu Yudea e lyo na mu Samaria, ukufumyako fye abatumwa. Lelo ukubacusha takwalengele ukuti baleke ukubila imbila nsuma. Filipi aile ku Samaria ku ‘kushimikila pali Kristu’ kabili mu kushimikila kwakwe mwalifumine ifisuma. (Imil. 8:1-8, 14, 15, 25) Na kabili Baibolo itweba ukuti: “Ilyo baipeye Stefani, abasambi e pa kusalangana, ico abaYuda balebacusha nga nshi. Baendele ukufika ku Foinike na ku Kupro na ku Antioke, lelo tabalelanda ku muntu umbi kano fye ku baYuda. Lelo, pali aba pali abantu bamo aba ku Kupro na ku Kurene abaishile ku Antioke no kutendeka ukulanda ku baGriki, balebila imbila nsuma iya kwa Shikulu Yesu.” (Imil. 11:19, 20) Pali ilya nshita, ukucusha  abantu ba kwa Lesa kwalengele ukuti ubukombe bwa Bufumu busalanganine ku fyalo fimbi.

¹⁵ Muno nshiku ifintu fya musango yo fyalicitike mu calo icali kale Soviet Union. Cacitike sana muli ba 1950 lintu Inte sha kwa Yehova abengi babatwele ku Siberia. Pa mulandu wa kuti balibasalangenye mu fifulo ifyalekanalekana, calengele imbila nsuma ukulasalangana muli cilya calo icishaikulila. Kwena nga tacacitike baNte bonse aba ukusanga indalama isha kuti bendele pali ubu bulendo ubwalepele amakilomita 10,000, pa kuti baye mu kubila imbila nsuma! Lelo ubuteko bwine e bwabatwele ku ncende ishabelele ukutali sana muli ici cine calo. Munyinefwe umo atile “umo ifintu fyabela, aba buteko bene e balengele ukuti abantu abengi nga nshi aba mitima iisuma mu Siberia, basambilile icine.”

16, 17. Finshi fyaba mwi buuku lya Imilimo ifilanga ukuti Yehova alepaala umulimo wa kubila imbila nsuma?

¹⁶ Ukwabula no kutwishika Yehova alipaalile nga nshi Abena Kristu ba kubalilapo. Paulo na bambi balilimbile no kutapilila, “lelo Lesa e wameseshe.” (1 Kor. 3:5, 6) Mwi buuku lya Imilimo mwaliba amalyashi ayalanga ukuti ca cine kwali ukulunduluka pantu Yehova alepaala umulimo wa kushimikila. Ica kumwenako fye, “icebo ca kwa Lesa calelunduluka, kabili abasambi balefulilako nga nshi mu Yerusalemu.” (Imil. 6:7) Ilyo umulimo wa kushimikila walesalangana “abasumina bonse mu Yudea na mu Galili na mu Samaria baikele mu mutende, balekoshiwa; kabili ilyo batwalilile ukuba na katiina kuli Yehova no kusansamushiwa no mupashi wa mushilo, balefulilako.”—Imil. 9:31.

¹⁷ Mu Antioke wa mu Siria abaYuda pamo na baGriki baumfwile icine ku bantu ba kwa Lesa abali abashipa. Baibolo itila, “kabili Yehova alebafwa, ne bumba ilikalamba lyalitetekele no kupilibukila kuli Shikulu.” (Imil. 11:21) Pa fyo umulimo watwalilile ukulunduluka muli ulya musumba tubelenga ukuti: “Icebo ca kwa Yehova calelunduluka no kusalangana.” (Imil. 12:24) Pa mulandu wa kuti Paulo na bambi balebombesha ukushimikila ku Bena fyalo, “icebo ca kwa Yehova caleya cilelunduluka no kukoselako fye.”—Imil. 19:20.

18, 19. (a) Bushe twaishiba shani ukuti ‘Yehova alatwafwa?’ (b) Shimikeni ifyacitike ifilanga ukuti Yehova alafwa abantu bakwe.

¹⁸ Ukwabula no kutwishika na muno nshiku mwine ‘Yehova alatwafwa.’ E mulandu wine abantu abengi nga nshi balesangukila Abena Kristu kabili balelanga ukuipeela kwabo kuli Lesa pa kubatishiwa. Na kabili tulashipikisha ifyo batucusha icabipisha e lyo ne fyo batukaanya, tulabomba bwino pa mulandu wa kutila Lesa alatwafwa no kupaala umulimo wesu nga fintu Paulo na Bena Kristu bambi aba ku kale babombele bwino. (Imil. 14:19-21) Yehova Lesa akulatwafwa lyonse. Ukwabula no kutwishika ‘amaboko yakwe aya muyayaya,’ yakatwalilila ukutwafwa ilyo tulepita mu mafya. (Amala. 33:27) Shi natuleibukisha no kuti Yehova takalekeleshe abantu bakwe pa mulandu we shina lyakwe ilikalamba.—1 Sam. 12:22; Amalu. 94:14.

¹⁹ Natulangilile: Pa mulandu wa kutila munyinefwe Harald Abt alitwalilile ukulabila sana icine, lintu kwali Inkondo ya Calo iya Bubili ubuteko bwa ciNazi  bwamutwele ku nkambi ya kucushishamo abantu iya ku Sachsenhausen. Mu May 1942 ba Gestapo, nelyo bakapokola ba mu bumfisolo, baile ku ng’anda kuli ba Elsa, abakashi ba ba Abt, baikete ba Elsa no kusenda akaana kabo akanono. Balibakakile mu nkambi ishalekanalekana. Bankashi Abt batila, “nalisambilile icintu cimo icacindama pa myaka nali mu nkambi sha kucushishamo abantu mu German. Ico nasambilile ca kutila umupashi wa kwa Yehova ulafwa sana no kukosha umuntu ilyo aleeshiwa icabipisha! Kale ilyo bashilankaka nalibelengele kalata iyo nkashi alembele umo alandile ukutila ilyo umo ale-eshiwa icabipisha umupashi wa kwa Yehova ulamulenga ukukanasakamikwa. Naletontonkanya ukuti pa kulande fi alekukumya fye. Lelo ilyo nale-eshiwa e lyo naishibe ukuti ifyo alandile fyali fya cine. Filya fine alandile e ficitika. Calyafya ukwishiba ifyo ciba nga ca kutila tafilakucikitilapo. Lelo filya fine alandile e fyancitikile.”

20. Finshi Paulo alecita ilyo bamubikile mu ng’anda eka uku ninshi umushilika alemulonda, kabili ifyo alecita kuti fyakosha shani bamunyinefwe ne nkashi bamo?

²⁰ Ibuuku lya Imilimo lilekelesha ukulanda pa fyo Paulo ali uwacincila ‘ukushimikila pa bufumu bwa kwa Lesa.’ (Imil. 28:31) Paulo taleshimikila ku ng’anda ne ng’anda mu Roma pantu bamubikile mu ng’anda eka uku ninshi umushilika alemulonda. Lelo atwalilile ukushimikila bonse abaleisa kuli ena. Pali lelo bamunyinefwe bamo ne nkashi tabafuma mu mayanda, nalimo te kuti beme na pa busanshi nelyo bekala mu mayanda basungilamo abakoloci, pantu balikota nelyo balalwalilila nangu balilemana. Nomba nangu cibe fyo balitwalilila ukutemwa Lesa wabo kabili balafwaisha ukubila nga filya fine balecita kale. Tulabapepelako ukuti Shifwe wa ku muulu alebafwa ukusanga abantu abafwaya ukusambilila icine pali ena ne fyo akacita ku ntanshi.

21. Mulandu nshi tufwile ukubikilako sana amano ku kushimikila imbila nsuma?

²¹ Fwe bengi tulashimikila ku ng’anda ne ng’anda kabili tulabomfya ne nshila shimbi pa kubomba uyu mulimo wa kulenga abantu ukuba abasambi. E ico shi ifwe bonse natulebomba ukufika apo twingapesha umulimo twapeelwa uwa kubila pa Bufumu, e kutila ukulabila ukufika “na ku mpela ya pano isonde.” Uyu mulimo ufwile ukubombwa mu kwangufyanya, pantu ‘ifya kwishibilako’ ukuti Kristu e po ali filemoneka. (Mat. 24:3-14) Kanshi ino te nshita ya konaula, lelo ni nshita ya kuba “abacincila pe mu mulimo wa kwa Shikulu.”—1 Kor. 15:58.

22. Finshi ifyo tufwile ukutwalilila ukucita ilyo tulelolela ubushiku bwa kwa Yehova?

²² Ilyo tulelolela “ubushiku bwa kwa Yehova ubukalamba kabili ubwa kutiinya,” shi natutwalilile ukuba bakabila aba cishinka kabili abashipa. (Yoele 2:31) Nga twatwalilila ukushimikila, tukasanga abantu abengi nga nshi ababa kwati bena Berea abo ‘imitima yabo yalefwaisha nga nshi ukupokelela amashiwi ya kwa Lesa.’ (Imil. 17:10, 11) Shi natutwalilile ukulabila imbila nsuma ukufikila fye ilyo tukomfwa amashiwi ya kuti: “Eya, mwabombeni, we musha musuma kabili uwa cishinka!” (Mat. 25:23) Ala nga twabombesha mu mulimo wesu uwa kupanga abasambi kabili twatwalilila aba cishinka kuli Yehova, ukwabula no kutwishika tukasekelela ku ciyayaya conse ukuti na ifwe twalibombeleko umulimo wa kulabila sana pa Bufumu bwa kwa Lesa!