1, 2. Mulandu nshi Yehova atemenwa lintu tulebombesha ukuba aba cishinka? Langilileni.

UMUFYASHI no mwana wakwe umulumendo bafuma mwi shitolo. Cilya baendako fye panono umwana aiminina, alemoneka fye uwasakamana. Ekete ica kwangasha ico acibuula mwi shitolo. Acilaba ukucibwekesha apo acicifumya nelyo ukweba banyina ukuti bamushitile. Asakamana nga nshi kabili aeba banyina ico acitile. Banyina bamweba ukuti esakamana kabili bamutwala mwi shitolo pa kuti abwekeshemo ico acisenda no kuti alombe ubwelelo. Ilyo umwana abwekeshamo cilya ica kwangasha no kulomba ubwelelo, banyina baumfwa bwino kabili batemwa nga nshi. Mulandu nshi?

² Abafyashi balomfwa bwino nga bamona ukuti abana babo balesambilila ubusuma bwaba mu kuba ne cishinka. E fyo na Shifwe wa ku muulu, “Lesa wa cishinka,” na o omfwa. (Amalumbo 31:5) Nga tulebombesha ukuba ne cishinka, alatemwa pantu tulakoselako mu kupepa. Apo tulafwaya ukucita ifyo atemwa e lyo no kwikalilila mu kutemwa kwakwe, na ifwe tumfwa filya umutumwa Paulo aumfwile ilyo atile: “Tufwaya ukuba aba cishinka muli fyonse.” (AbaHebere 13:18) Natulande pa fintu fine umo limo cafya ukuba ne cishinka. Kabili twalalanda na pa busuma bwaba mu kuba ne cishinka.

3-5. (a) Bushe Baibolo itusoka shani pa bubi bwaba mu kuibepa? (b) Cinshi cikatwafwa ukuimona nga tuli ba cishinka?

³ Ica ntanshi ico tufwile ukucita, kuibebeta fwe bene pa kuti tumone nga tuli ba cishinka. Calyanguka kuli fwe bantu abashapwililika ukulaibepa. Ica kumwenako fye, Abena Kristu mu Laodikea baleimona ukuti baali abakankaala mu kupepa, nomba Yesu abebele ukutila baleibepa fye pantu baali ‘abapiina kabili impofu kabili baleenda ubwamba.’ Kanshi bali mu bulanda. (Ukusokolola 3:17) Uku kuibepa kwalengele ukuti baibike mu bwafya ubukalamba nga nshi.

⁴ Nalimo muleibukisha no kuti umusambi Yakobo asokele ukuti: “Umuntu nga aimona kwati ni kapepa wine wine nomba talama ululimi lwakwe, lelo atwalilila ukubepa umutima wakwe, ninshi imipepele ya uyo muntu ya fye.” (Yakobo 1:26) Kuibepa fye ukulatontonkanya ukuti nangu tatulelama ululimi lwesu kuti twatwalilila ukupepa Yehova mu nshila iyo asuminisha. Ukupepa kwesu kuti kwaba ukwa fye kabili kuti tuleicusha fye. Kuti twacita shani pa kuti ukupepa kwesu kwiba ukwa fye?

⁵ Mu cipandwa cimo cine, Yakobo apashenye Icebo ca kwa Lesa ku cilola. Atukoseleshe ukulalolesha mu mafunde yapwililika aya kwa Lesa pa kuti twaluke. (Belengeni Yakobo 1:23-25.) Baibolo kuti yatwafwa ukumona nga tuli ba cishinka kabili kuti yatwafwa ukwishiba ifyo tulingile ukucita pa kuti twaluke. (Inyimbo sha Bulanda 3:40; Hagai 1:5) Na kabili kuti twapepa kuli Yehova no kumulomba ukuti atubebete, atwafwe no kusumina ifilubo kabili atwafwe ukukanabwekeshapo. (Amalumbo 139:23, 24) Ukukanaba ne cishinka bunake ubo tushingeshiba ukuti twalikwata, kabili tufwile ukulamona ukukanaba ne cishinka nga fintu Shifwe wa ku muulu akumona. Amapinda 3:32 yatila: “Uwa bucenjeshi wa bunani kuli Yehova, lelo abalungama e baba bacibusa bakwe.” Yehova kuti atwafwa ukulaumfwa nge fyo omfwa no kulaimona nge fyo atumona. Mwilaba ukuti Paulo atile: “Tufwaya ukuba aba  cishinka muli fyonse.” Pali ino nshita te kuti tube abapwililika, lelo tulafwaisha no mutima wesu onse ukuba ne cishinka.

6. Mulandu nshi abaupana bafwile ukubela aba cishinka ku bena mwabo, kabili nga bali ne cishinka finshi ifyo bashakacite?

⁶ Ulupwa lwa Bena Kristu lufwile ukwishibikilwa ku kuba ne cishinka. Kanshi abaupana bafwile ukuba ne cishinka ilyo balelanshanya. Abaupana tabafwile ukukwata imisango yabipa pamo nga ukuba ne cintemwa ku bashili bena mwabo, nelyo ukupanga bucibusa bwa mu bumfisolo na bashili bena mwabo, nangu ukutemwa ifye shiku. Abena Kristu bamo balacita ifya musango uyu ukwabula abena mwabo ukwishiba. Uku e kukanaba ne cishinka. Umfweni ifyalandile Davidi, Imfumu ya cishinka. Atile: “Nshaikala pamo na ba bufi; kabili nshendela pamo na ba bumbimunda.” (Amalumbo 26:4) Nga mwalyupa nelyo mwalyupwa, mwilacita ifintu ifingalenga mwalafisa abena mwenu ifyo mwaba!

7, 8. Bantu nshi abo Baibolo yalandapo abo abana bengasambililako pa kuti beshibe ukuti cisuma ukuba ne cishinka?

⁷ Pa kusambilisha abana ifyo ukuba ne cishinka kwacindama, kuti cawama abafyashi nga balelanda pa bantu abo Baibolo yalandapo. Nga balelanda pa bantu abashali na cishinka, kuti balanda pali Akani, uwaibile ifipe no kufisa ulubembu lwakwe; kuti balanda na pali Gehasi uwabepele ubufi pa kuti fye bamupeele ifyuma; e lyo na pali Yuda uwaibile no kubepa ubufi ubwalengele no kuti Yesu bamwipaye. —Yoshua 6:17-19; 7:11-25; 2 Ishamfumu 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Yohane 12:6.

⁸ Lelo kwaliba na baali ne cishinka abo abafyashi bengalandapo pamo nga Yakobo uwakoseleshe abana bakwe ukubwekeshamo indalama isho basangile mu mifuko yabo pantu amwene ukuti limbi uwashibikilemo alufyenye fye. Kuti balanda na pali Yefta no mwana wakwe umwanakashi, uwacindike ifyo bawishi balapile nangu ca kutila ali no kuipusula ifingi pa kucita ifi. Na kabili kuti balanda pali Yesu uushafiseme lintu ifipondo fyalemufwaya pa kuti afikilishe ubusesemo na pa kuti acingilile abasambi bakwe. (Ukutendeka 43:12; Abapingushi 11:30-40; Yohane 18:3-11) Aba bantu twalandapo abanono fye kuti balenga abafyashi bakwata ifyebo fyacindama ukufuma mu Baibolo ifingabafwa ukusambilisha abana babo ukutemwa icishinka no kwishiba umulandu iyi mibele yacindamina.

9. Finshi abafyashi bashifwile ukucita nga balefwaya abana babo basambilile kuli bena ifya kuba ne cishinka, kabili mulandu nshi ici cawamina?

⁹ Kanshi abafyashi balikwata umulimo uukalamba uwa kusambilisha abana babo ukuba ne cishinka. Umutumwa Paulo aipwishe ukuti: “Bushe iwe, we usambilisha umbi, taubala waisambilisha we mwine? We ubila auti ‘Wilaiba,’ bushe uleba?” (Abena Roma 2:21) Abafyashi bamo balafulunganya abana lintu babasambilisha ukuti balingile ukuba aba cishinka lelo bena tababa ne cishinka. Limbi nga baiba utuntu tumo kuti baipokolola abati, “uubomba mwi bala alya mwi bala,” nelyo nga babepa kuti batila “ubu, bufi ubusuma.” Lelo umuntu nga aiba, ninshi naiba, nampo nga kanono asendele nelyo cikalamba. E lyo ubufi nabo bufi, nampo nga bukulu nelyo bunono. * (Belengeni Luka 16:10.) Abana balamona bwangu abafyashi nga tabalecita ifyo babasambilisha kabili ici kuti calenga bakaana ukuba ne cishinka. (Abena Efese 6:4)  Nomba, nga basambilila ifya kuba ne cishinka ukupitila mu fyo abafyashi babo bacita, na lintu bakakula bakalacindika Yehova muli cino calo umo abantu abengi bashaba na cishinka.—Amapinda 22:6.

10. Finshi fwe Bena Kristu tulingile ukulaibukisha pa kuti tuleba aba cishinka ilyo tulelanshanya?

¹⁰ Ukuba pamo na Bena Kristu banensu kulalenga twaba ne shuko lya kuba ne cishinka. Nga filya fine twasambilile mu Cipandwa 12, tulingile ukubomfya bwino ululimi lwesu, maka maka ilyo tuli na ba bwananyina. Mu kulanda fye ilyashi kuti mwasuka mwafuma no mulomo nelyo fye ulwambo! Nga twashimikila bambi ilyashi ilyo tushishibe bwino, ninshi na ifwe tuletandanyako ubufi, kanshi kuti cawama ukulama akanwa kesu. (Amapinda 10:19) Lelo nangu ilyashi libe ilya cine, te kutila ninshi tufwile ukushimikilako bambi. Ilyo lyashi limbi te kuti litukume no kutukuma, kabili nga ca kuti twashimikilako bambi ilyo ilyashi kuti calanga fye ukuti tatulangulukilako bambi. (1 Abena Tesalonika 4:11) Abantu bamo batila ukulanda icili ku mukoshi pa kwebelapo umuntu e kuba ne cishinka, lelo imilandile yesu lyonse ifwile ukuba iisuma kabili iya cikuuku.—Belengeni Abena Kolose 4:6.

11, 12. (a) Bushe bamo abacita imembu ishikalamba balenga shani ulubembu ukubipilako? (b) Bufi nshi ubo Satana abepa pa membu ishikalamba, kabili kuti twacita shani pa kuti tatubepelwe? (c) Kuti twacita shani pa kuti tube ne cishinka ku cilonganino ca kwa Yehova?

 ¹¹ Cisuma sana ukuba ne cishinka ku batutungulula mu cilonganino. Bamo nga bacita ulubembu lwabipisha balalenga ulubembu lwabo ukubipilako pantu balafisa no kubepa baeluda nga ca kuti babepushapo. Abantu ba musango yu balatendeka no kucita imembu ishikalamba uku ninshi baleibepa ukuti balebombela Yehova. Na kuba, ici cilenga aba bantu ukutwalilila ukulabepa muli fyonse ifyo bacita. (Amalumbo 12:2) Bambi na bo tabalondolwela baeluda fyonse ifyo bacitile, balafisa ifishinka ifyo baeluda balefwaya ukwishiba. (Imilimo 5:1-11) Ilingi line icilenga abengi ukulabepa mulandu wa kuti balomfwila ubufi Satana abepa.—Moneni akabokoshi akaleti, “ Ubufi Satana Abepa pa Membu Ishikalamba.”

¹² Calicindama na kabili ukuba ne cishinka ku cilonganino ca kwa Yehova ilyo tulelemba ifyo batwebele ukulemba. Ku ca kumwenako, ilyo tulelemba ifyo twabombele mu mulimo wa mwi bala, tatufwile ukulemba ifya bufi. Tufwile ukucita cimo cine na pa kusaina ifipepala ifyo tuleipushishapo ukutendeka ukubomba umulimo uwa nshita yonse, na kabili tulingile ukulanda icishinka pa fyo ubumi bwesu bwaba, nelyo ifyo imibombele yesu yaba.—Belengeni Amapinda 6:16-19.

13. Kuti twaba shani aba cishinka nga ca kutila twalingila incito kuli munyinefwe nelyo nga ni fwe twaingisha munyinefwe incito?

¹³ Tulingile ukuba ne cishinka ku ba bwananyina lintu tulecita nabo amakwebo. Inshita shimo, bamunyinefwe na bankashi kuti batampa ukucitila pamo amakwebo. Bafwile ukucenjela pa kuti tabalecita nelyo ukulanshanya pa makwebo ilyo bali pa Ng’anda ya Bufumu na lintu baleshimikila. Tutile uwa bwananyina aingila incito ku Mwina Kristu munankwe. Nga twaingisha bamunyinefwe nelyo bankashi incito, tufwile ukuba aba cishinka kuli bena, ukulabafolesha pa nshita twapangana, ne ndalama shilya shine twapangana nabo, e lyo no kubapeela fyonse ifyo ifunde lyatila bafwile ukupeelwa.  (1 Timote 5:18; Yakobo 5:1-4) Kabili, nga twaingila incito kuli munyinefwe nelyo nkashi, tulingile ukubombesha ukulingana ne fyo twapangana ukubomba pa malipilo yesu. (2 Abena Tesalonika 3:10) Tatufwile ukwenekela ukuti apo abatwingisha incito ni bakapepa banensu ninshi tukaba abacindama ukucila ababomfi bambi no kuti lyonse uwatwingisha incito akulatupeela inshita ya kutuusha, ukutwafwilisha mu fyo tukabila nelyo ukutucitila ifintu fimbi ifyo tacitila ababomfi bambi.—Abena Efese 6:5-8.

14. Finshi ifyo Abena Kristu balingile ukucita nga balefwaya ukubika pamo indalama pa kuti batendeke amakwebo, kabili mulandu nshi?

¹⁴ Inga ca kuti tulefwaya ukubika pamo indalama no Mwina Kristu munensu pa kuti tutendeke ubukwebo? Baibolo yalitweba amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayo tulingile ukulakonka: Itila tufwile ukulemba fyonse ifyo twasuminishanya! Ku ca kumwenako, ilyo Yeremia ashitile impanga, alilembele fyonse pa fipepala fibili, kwali ne nte, kabili alifisungile bwino pa kuti bengafibomfya ku ntanshi. (Yeremia 32:9-12; moneni na Ukutendeka 23:16-20.) Ilyo tulecita ubukwebo na bakapepa banensu, nga twalemba fyonse bwino bwino, no kusainapo, pa menso ya bakambone, tacipilibula ukuti tatucetekele munyinefwe. Lelo ukucita ifyo kukatwafwa ukukanapusana no kukanaumfwana, na bamunyinefwe. Abena Kristu abacitila pamo amakwebo balingile ukwishiba ukuti amakwebo tayalingile ukonaula ukwikatana no mutende wa mu cilonganino. *—1 Abena Korinti 6:1-8.

15. Bushe Yehova omfwa shani pa makwebo ya bucenjeshi, kabili bushe Abena Kristu balingile ukuyamona shani?

¹⁵ Te mu cilonganino fye umo Umwina Kristu alingile ukuba ne cishinka. Paulo atile: “Tufwaya ukuba aba cishinka muli fyonse.” (AbaHebere 13:18) Kabumba wesu afwaya twaba ne cishinka, ilyo tulecita amakwebo na bantu bambi. Mu Amapinda  mweka fye, amasekelo ya bucenjeshi yalilumbulwa imiku iingi. (Amapinda 11:1; 20:10, 23) Ku kale, caliseekele ukubomfya amasekelo ne fya kupiminako pa kushitisha nelyo pa kwishiba indalama isho umuntu afwile ukulipila. Abalecita amakwebo abashali ne cishinka balebomfya ifya kupiminako fibili e lyo ne sekelo ilishipima bwino pa kuti baliile abo baleshitisha. * Yehova alipata abacita ifya musango yu! Nga tulefwaya ukwikalilila mu kutemwa kwakwe, tatufwile ukuba no bucenjeshi mu makwebo.

16, 17. Ni muli finshi ifyaseeka umo abantu bashaba ne cishinka muno nshiku kabili cinshi Abena Kristu bafwaisha ukucita?

¹⁶ Apo Satana e kateka wa cino calo, te kuti tupape umulandu abantu abengi muno calo bashabela ne cishinka. Cila bushiku tulatunkwa ukukanaba ne cishinka. Ilyo abantu balelemba ifipepala ifilanga amasambililo ne milimo baishiba, ilingi line balabepa kabili balailumbilisha, balapanga amasatefiketi ya bufi no kubepa imyaka iyo bashabomba. Nga ca kuti abantu balelemba ifipepala fya kwingilila mu calo cimbi, ifya misonko, atemwa ifya inshuwalansi, ilingi line balembapo ifya bufi pa kuti fye babapeele ifyo balefwaya. Abana be sukulu na bo balabepa ilyo balelemba amashindano, e lyo na lintu babeba ukulemba fimo ifya ku sukulu, limo balakopolola pa Intaneti ifyo abanabo balembele no kucita kwati e balembele. Na kabili abantu nga bamona ukuti abalashi balitemwa amafisakanwa, balabapeela pa kuti bakwate ico balefwaya. Tulenekela ifya musango yu ukucitika mu calo umo abantu abengi baba “abaitemwa, abatemwa indalama, . . . abashatemwa ubusuma.”—2 Timote 3:1-5.

¹⁷ Abena Kristu ba cine balafwaisha ukukanacitako ifi fyonse. Limo icilenga abantu ukukanaba ne cishinka ni co balamona ababomfya inshila sha bucenjeshi ukuti ifintu filabendela bwino kabili balamwenamo mu fya muli cino calo.  (Amalumbo 73:1-8) Lelo pa mulandu wa kufwaya ukuba “aba cishinka mu fintu fyonse,” Abena Kristu kuti babulwa indalama. Bushe kuti cawama ukuculila pa mulandu wa kuba ne cishinka? Ee! Mulandu nshi cingawamina? Mapaalo nshi tukwata nga twaba ne cishinka?

18. Mulandu nshi cawamina ukuba uwa cishinka?

¹⁸ Ukwishibikwa ukuti umuntu wa cishinka kabili uwingacetekelwa kwaba pa fintu ifinono pano calo ifyacindama nga nshi. (Moneni akabokoshi akaleti “ Bushe Ndi wa Cishinka?”) Na kuba uuli onse uulefwaya, kuti aba uwa cishinka! Te kutila umuntu pa kuti abe ne cishinka kano alishibapo fimo, alikwata icuma, alamoneka bwino, ni shimucindikwa, nelyo ifintu fimbi. Nangu line caba ifi, abengi balafilwa ukuba ne cishinka. Abantu ababa ne cishinka banono nga nshi. (Mika 7:2) Abantu bamo kuti balamutumfya pa mulandu wa kuba ne cishinka, lelo bambi bakamucetekela no kumucindika. Ba Nte abengi balibalundilako indalama pa mulandu wa kuba ne cishinka pa ncito. Abengi tababatamfya incito pa mulandu wa kuti ba cishinka ilyo ababomfi abashaba ne cishinka babatamfya incito, e lyo inshita shimo, pa mulandu wa kuba ne cishinka balashukila incito isho bafwaya uwa cishinka ukubomba.

19. Bushe ukuba ne cishinka kuti kwakuma shani kampingu yesu na bucibusa bwesu na Yehova?

¹⁹ Nampo nga ni mwe ici cikacitikila nelyo iyo, mukasanga ukuti ukuba ne cishinka kulaleta amapaalo ayengi nga nshi. Mukaba na kampingu iyasanguluka. Paulo alembele ukuti: “Natucetekela ukuti tuli na kampingu umusuma.” (AbaHebere 13:18) Na kabili, Shifwe wa ku muulu alamona ukuti muli ba cishinka, kabili alitemwa abantu aba cishinka. (Belengeni Amalumbo 15:1, 2; Amapinda 22:1.) Cine cine, ukuba ne cishinka kuti kwamwaafwa ukwikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa, kabili ici e cilambu tufwaisha. Nomba natulande pa fyo Yehova amona incito.