1. Cinshi Yesu akomailepo pa bushiku bwa kulekeleshako ilyo ali pano calo?

PA BUSHIKU bwa kulekeleshako ilyo Yesu ali pano calo, alisakamikwe nga nshi pa fyo abasambi bakwe bali no kushala. E co abapepeleko kuli Wishi ati: “Nshilemulomba ukuti mubafumye muli ici calo, lelo ukuti mulebacingilila ku mubifi. Te ba muli ici calo, ifyo na ine nshili wa muli ici calo.” (Yohane 17:15, 16) Muli ili ipepo ilyo Yesu apepele no mweo onse, alilangile ifyo atemenwe nga nshi abasambi bakwe ne fyo amashiwi aebele abasambi bakwe bamo bulya bushiku yacindama, aya kuti: “Tamuli ba muli ici calo.” (Yohane 15:19) Kanshi ico Yesu alefwaisha ca kuti abasambi bakwe bapaatukeko kuli ici calo!

2. Bushe “calo” nshi ico Yesu alelandapo?

² “Icalo” ico Yesu alelandapo, bantu bonse abashaba ifibusa na Lesa, abo Satana ateka, abaitemwa kabili aba cilumba nga filya aba. (Yohane 14:30; Abena Efese 2:2; 1 Yohane 5:19) Kanshi, ukupanga “bucibusa ne [ci] calo bulwani kuli Lesa.” (Yakobo 4:4) Nomba, bushe bonse abafwaya ukwikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa, kuti baipaatulako shani kuli ici calo apo bekala na bantu ababa muli ci cine calo? Twalalanda pa nshila shisano isho bengaipaatwilako. Inshila ya kubalilapo, kuti baipaatulako nga bali aba cishinka ku Bufumu bwa kwa Lesa ubutekwa na Kristu kabili nga ca kuti tabaleituimpa mu fikansa fya calo. Inshila iyalenga bubili, kukaana umupashi wa calo. Iya butatu, kuba ne mifwalile ya mucinshi ne mimonekele ya busaka.  Iyalenga bune, kulalolesha fye pa cintu cimo nangu ukukanafusha imitabotabo. E lyo iyalenga busano, kufwala ifya bulwi ifya kwa Lesa.

3. (a) Bushe Yesu alemona shani ukuitumpa mu mapolitiki? (b) Cinshi twingalandila ukuti abasambi ba kwa Yesu abasubwa ni nkombe? (Landeni na pali futunoti.)

³ Ilyo Yesu aali pano calo taitumpile mu mapolitiki, lelo abikile amano ku kushimikila pa Bufumu bwa kwa Lesa, ubuteko bwa ku muulu ubo bamulaile ukuti e wali no kuba Imfumu. (Daniele 7:13, 14; Luka 4:43; 17:20, 21) E mulandu wine ilyo Yesu ali pa ntanshi ya Mulashi Ponti Pilato, alandiile ati: “Ubufumu bwandi te bwa pano calo.” (Yohane 18:36) E fyo na basambi bakwe aba citetekelo baba. Balalanga ukuti ba cishinka kuli Kristu na ku Bufumu bwakwe ilyo balebilisha ubu Bufumu ku bantu aba muli ici calo. (Mateo 24:14) Umutumwa Paulo alembele ati: “Ifwe tuli nkombe ishibomba umulimo wa kwa Kristu. Apo tuli beminishi ba kwa Kristu tupaapaata, atuti: ‘Bweleleni kuli Lesa.’” *—2 Abena Korinti 5:20.

4. Bushe Abena Kristu bonse baba shani aba cishinka ku Bufumu bwa kwa Lesa? (Moneni akabokoshi akaleti “ Abena Kristu ba Kubalilapo Tabaleitumpa mu Mapolitiki.”)

⁴ Abo batuma ku buteko ukuyaimininako icalo cabo ku calo cimbi, tabaipoosa mu fikansa fya calo ico babatumako. Lelo apo baba ni nkombe, balalandilako icalo bafumako. E fyo na basubwa abakonka Kristu baba, ‘ubwana calo bwabo bwa ku muulu.’ (Abena Filipi 3:20) Na kuba pa mulandu wa kubombesha kwabo mu kushimikila pa Bufumu, balyafwa abantu abengi aba mu “mpaanga shimbi” isha kwa Kristu ‘ukubwelela kuli Lesa.’ (Yohane 10:16; Mateo 25:31-40) Ishi impaanga  shimbi babomba nge ntumi, balafwilisha bamunyina ba kwa Yesu abasubwa. Apo baba umukuni umo, bonse ababa muli aya mabumba balatungilila Ubufumu bwa kwa Mesia kabili tabaitumpa mu mapolitiki.—Belengeni Esaya 2:2-4.

5. Bushe ifyo Abena Kristu bekala fyapusana shani ne fyo abena Israele baleikala, kabili balanga shani ubu bupusano?

 ⁵ Kwena te kuba fye aba cishinka kuli Kristu ukwalenga ukuti Abena Kristu belaitumpa mu fikansa fya calo. Abena Israele baleikala mu calo cimo ico Lesa abapeele, lelo ifwe twikala mu fyalo fyalekanalekana. (Mateo 28:19; 1 Petro 2:9) Kanshi nga ca kutila tuletungilila akabungwe aka mapolitiki mu calo twikala, te kuti tulebila pa Bufumu na ku mutima tuutu kabili te kuti twikatane na Bena Kristu banensu. (1 Abena Korinti 1:10) Kabili nga kwaba inkondo, kuti tulelwishanya na bamunyinefwe, abo batweba ukuti tulingile ukulabatemwa. (Yohane 13:34, 35; 1 Yohane 3:10-12) Kanshi e mulandu wine Yesu aebele abasambi bakwe ukukanabomfya ifyanso. Na kabili abebele ukuti baletemwa abalwani babo.—Mateo 5:44; 26:52; moneni akabokoshi akaleti, “moneni akabokoshi akaleti, “ “Bushe Ndaipoosamo mu Fikansa fya Calo?”

6. Bushe ukuipeela kwenu kuli Lesa kukuma shani icumfwila cenu kuli Kaisare?

⁶ Apo tuli Bena Kristu ba cine, twaipeela kuli Lesa no mweo onse, tatwaipeela ku muntu, nangu ku kabungwe konse aka bantu, nelyo ku calo. Baibolo pali 1 Abena Korinti 6:19, 20 itila: “Tamuiteka iyo . . . pantu mwashitilwe pa mutengo uukulu.” Kanshi, abasambi ba kwa Yesu tabapeela fye “Kaisare” umucinshi, imisonko, no kumunakila ukulingana ne funde lya kwa Lesa, lelo balapeela ne “fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Marko 12:17; Abena Roma 13:1-7) Ukupeela ifya kwa Lesa kuli Lesa, kumupepa, ukumutemwa no mutima onse, no kuba ne cumfwila kuli ena nangu ifintu fyafye shani. Inshita shimo balafwila na pali bucishinka bwabo kuli Lesa.—Luka 4:8; 10:27; belengeni Imilimo 5:29; Abena Roma 14:8.

7, 8. Bushe “umupashi wa calo” ni cinshi, kabili “ubomba” shani mu bantu bacintomfwa?

⁷ Inshila na imbi iyo Abena Kristu baipaatwilamo ku calo kukaana umupashi wabipa uwa calo. Paulo alembele ukuti: “Ifwe tatwapokelele umupashi uwa ici calo, lelo twapokelele  umupashi uwafuma kuli Lesa.” (1 Abena Korinti 2:12) Abena Efese bena abebele ati: “Mwalecita kale ukulingana . . . [ne fya] cino calo, ukulingana na kateka wa bufumu bwa mu lwelele, e kutila umupashi uyo nomba ubomba mu bana bacintomfwa.”—Abena Efese 2:2, 3.

⁸ “Ulwelele” lwa calo, nangu umupashi, maka ayalenga abantu ukukanaumfwila Lesa kabili e yalenga abantu ukukwata “ulunkumbwa lwa mubili no lunkumbwa lwa menso.” (1 Yohane 2:16; 1 Timote 6:9, 10) Amaka ya uyu mupashi, yamonekela mu fyo abantu batemwa ukucita ifyabipa, kabili tacishibikwa bwangu ukuti uyu mupashi nawingila mu muntu, waliluma icine cine, kabili nga filya fine ulwelele lwaba konse konse, na o waba fye mpanga yonse. Na kabili, nga watendeka ‘ukubomba’ mu muntu, ulalenga imibele yakwe yabipa, aba na bukaitemwe, amatutumuko, alafwaya ukulumbuka, no kulaicitila ifyo umwine alefwaya e lyo na bucipondoka. * Eco, umupashi wa calo ulalenga umuntu atampa ukuba ne mibele ya kwa Satana Kaseebanya panono panono.—Yohane 8:44; Imilimo 13:10; 1 Yohane 3:8, 10.

9. Bushe umupashi wa calo kuti waingila shani mu mutima?

⁹ Bushe umupashi wa calo kuti waingila mu mutima wenu? Ee, nga ca kuti tamuicingilile. (Belengeni Amapinda 4:23.) Te kuti mwishibe no kwishiba ukuti nautendeka ukwingila, nalimo kuti waingila nga muleyangala na banenu abamoneka kwati basuma, lelo abashatemwa Yehova. (Amapinda 13:20; 1 Abena Korinti 15:33) Na kabili uyu mupashi kuti wamwambukila nga mulebelenga ifitabo ifyabipa, nga muletamba ifikope fye shiku, nga mulebelenga ifyebo fya pa Intaneti ifyo abasangu balemba, nga muletamba amafilimu yabipa, nelyo nga muleangalako ifyangalo umwaba ukucimfyanya sana. Kanshi umuntu nelyo icintu fye conse umumonekela ifyo Satana atontonkanya, nelyo ifyo ababa mu calo ca kwa Satana batontonkanya, kuti fyalenga uyu mupashi watwambukila.

10. Kuti twakaana shani umupashi wa calo?

 ¹⁰ Kuti twacita shani pa kukaana umupashi wabipa uwa ici calo no kwikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa? Kuti twaukaana fye nga ca kuti twabika amano ku fyo Yehova atusambilisha no kulalomba umupashi wa mushilo. Yehova alikwata amaka ukucila Satana Kaseebanya ne calo cabipa ico Satana atungulula. (1 Yohane 4:4) Kanshi tufwile ukulapepa kuli Yehova lyonse!

11. Bushe umupashi wa calo walenga imifwalile yaba shani?

¹¹ Uko twingamwena ukuti umuntu atungululwa no mupashi wa calo ni ku mifwalile yakwe, ku mimonekele yakwe, na ku busaka bwakwe. Mu fyalo ifingi, imifwalile yalibipa nga nshi ica kuti uubomba ku mulabasa umo uwa TV atile, ku ntanshi abantu bakalafwala fye nga bacilende. Inyunshipepala imo na yo yatile abana abanakashi aba kuti tabalafisha ne myaka 13, nabo bene nabatendeka “ukufwala utwipi, tabalefwala bwino.” Na kabili ukufwala busanku busanku nakuseeka sana. Uyu musango wa mifwalile ulangilila fye ukuti umuntu alikwata umupashi wa bucipondoka, no kuti takwata umucinshi kabili taicindika.

12, 13. Mashiwi nshi ayaba mu Baibolo ayatutungulula mu mifwalile na mu mimonekele yesu?

¹² Apo tuli babomfi ba kwa Yehova, tufwaya tulemoneka bwino, e kutila ukulafwala ifya busaka, ifisuma, ifishingapunwisha bambi, kabili ukulafwala ifilingene ne fyo tulecita. Inshita fye yonse, imifwalile yesu ifwile ukuba ‘iyalinga kabili iya mucinshi,’ pantu imifwalile isuma ne “milimo isuma,” e yalinga ku baume na banakashi, “abatila balatiina Lesa.” Ukuba kwena ico tufwaisha ca kuti ‘tuleikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa,’ ukucila ukuti bambi balemona ukuti ni fwe twaishiba ukufwala bwino. (1 Timote 2:9, 10; Yuda 21) Ca cine, ico tufwaisha kubika sana amano ku “buntu bwa mu kati . . . , e kutila umutima . . . , uwauma umutengo mu menso ya kwa Lesa.”—1 Petro 3:3, 4.

¹³ Na kabili tuleibukisha ukuti imifwalile ne mimonekele yesu kuti yakuma ifyo bambi bamona ukupepa kwesu ukwa cine. Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa mu Baibolo ukuti “ifyalinga,” nga lyabomfiwa pa kulanda pa mibele isuma, lipilibula ukucindika abantu bambi, no kukanacita ifingabapunwisha. E co, tulingile ukulaibukisha ukucindika bambi ukucila ukulatontonkanya fye ukuti twalikwata insambu sha kuisalila  ifyo tulefwaya ukufwala. Icikalamba ca kuti tufwaya ukucindika Yehova na bantu bakwe kabili tufwaya muli fyonse ifyo tulecita tulemoneka ukuti tuli babomfi ba kwa Lesa, kabili tufwaya ukulacita “fyonse ku kucindika Lesa.”—1 Abena Korinti 4:9; 10:31; 2 Abena Korinti 6:3, 4; 7:1.

14. Mepusho nshi tufwile ukuipusha pa mifwalile ne mimonekele yesu?

¹⁴ Ukufwala bwino, ukumoneka bwino, no kuba no busaka maka maka ilyo tulebila imbila nsuma, nangu lintu tulelongana, kwalicindama. Yipusheni amuti: ‘Bushe imifwalile ne mimonekele yandi ilapumbula abantu bambi? Bushe ilalenga bambi baumfwa insoni? Bushe nacindamika sana insambu isho nakwata isha kufwala ifyo ndefwaya ukucila ukubika amano ku kufikapo ukubomba imilimo mu cilonganino?’—Amalumbo 68:6; Abena Filipi 4:5; 1 Petro 5:6.

15. Mulandu nshi Icebo ca kwa Lesa cishalandila mu kulungatika pa fya kufwala ifyo tulingile ukufwala, ifyo tufwile ukulamoneka, ne fyo tulingile ukuisunga aba busaka?

¹⁵ Baibolo tayalanda mu kulungatika umusango wa fya kufwala uo Abena Kristu balingile ukufwala, nelyo ifyo bafwile ukulamoneka, nangu ifyo balingile ukuisunga aba busaka. Yehova tafwaya ukutupoka insambu isha kuisalila nangu isha kuitontonkanishisha. Lelo afwaya ukuti tube abakalamba mu fya kwa Lesa, tuletontonkanya ukulingana na mashiwi ayatutungulula ayaba mu Baibolo, no kuti ‘ukupitila mu kubelesha  tukwate amano ya kulekanya icalungama ne calubana.’ (AbaHebere 5:14) Ne cikalamba ca kuti afwaya tulecita ifintu fyonse pa mulandu wa kuti twalimutemwa kabili twalitemwa na bantu banensu. (Belengeni Marko 12:30, 31.) Nga tulekonka ifyo Lesa atweba, tukeshiba ukuti kanshi kwaliba ifya kufwala ifingi ifyalinga ifyo twingafwala ica kuti no kumoneka tulemoneka fye bwino. Ici, cishinka pantu tulamona ukuti abantu bakwa Lesa balafwala bwino sana te mulandu no ko balonganine.

16. Bushe umupashi wa calo wapusana shani ne fyo Yesu asambilishe, kabili mepusho nshi tulingile ukuipusha?

¹⁶ Umupashi wa calo ulabepa abantu abengi no kulenga balamona ukuti indalama ne fyuma e fingalenga baba ne nsansa. Lelo Yesu atile: “Umuntu nangu akwate shani ifingi, ubumi bwakwe tabwaba mu fintu akwata.” (Luka 12:15) Yesu talesambilisha  ukuti abantu baleikala fye abapiina, lelo asambilishe ukuti abakwata insansa sha cine cine bantu “abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa,” na bo amenso yabo yalolesha fye pa cintu cimo, e kutila, ababika sana amano kuli bucibusa bwabo na Lesa. (Mateo 5:3; 6:22) Yipusheni amuti: ‘Bushe cine cine nalisumina ifyo Yesu asambilishe, nelyo bushe ng’umfwila “wishi wa bufi”? (Yohane 8:44) Bushe finshi imilandile yandi, ifyo mfwaya ukucita, ifyo nabikako sana amano, ne fyo ncita filanga pa fyo naba?’—Luka 6:45; 21:34-36; 2 Yohane 6.

17. Landenipo amapaalo yamo ayo abalolesha fye pa cintu cimo bakwata.

¹⁷ Yesu atile: “Ifintu ifyalungama ifyo umuntu acita e filanga ukuti wa mano.” (Mateo 11:19) Tontonkanyeni pa mapaalo ayo abalolesha fye pa cintu cimo bakwata. Balasanga ukutuusha kwa cine cine mu mulimo wa Bufumu. (Mateo 11:29, 30) Tabacita ifintu ifingalenga bakwata amasakamika, ne ci cilenga ukuti belacula mu matontonkanyo. (Belengeni 1 Timote 6:9, 10.) Apo baliteka imitima ku fintu ifyo bakabila, balikwata inshita ya kuba pamo no lupwa lwabo na bakapepa banabo. Balalaala na ku matwi tondolo. (Lukala Milandu 5:12) Balakwata insansa ishaba mu kupeela nangu ubupe bube bwa musango nshi. (Imilimo 20:35) Na kabili ‘isubilo lyabo lilakoselako’ pantu balikwata umutende kabili balateka imitima ku fyo bakwete. (Abena Roma 15:13; Mateo 6:31, 32) Cine cine, aya mapaalo ayakalamba nga nshi!

18. Bushe Baibolo ilondolola shani umulwani wesu, inshila isho abomfya no musango wa “kushomboka” kwesu?

¹⁸ Lesa alacingilila Abena Kristu abekalilila mu kutemwa kwakwe abo Satana afwaya ukulufya pa kuti belaba ne nsansa na pa kuti bekekala umuyayaya. (1 Petro 5:8) Paulo atile: “Ukushomboka kwesu, te kwa kushomboka na bantu bakwata umubili wa munofu no mulopa, lelo kwa kushomboka na mabuteko, na bamulopwe, na bakateka ba calo cino icaba mu  mfifi, ne mipashi ibifi iyaba mu muulu.” (Abena Efese 6:12) “Ukushomboka” kulwishanya. Kanshi abalwani tulwishanya nabo tababa ukutali nakalya, baba fye mupepi. Na kabili, amashiwi ya kuti, “amabuteko,” “bamulopwe,” na “bakateka ba calo” yalanga ukuti ilyo ifibanda fishilasansa, filatala fyalanshanya no kupangana ifya kucita pa kuti fisange inshila iyo fingasanshilamo.

19. Londololeni ifyo ifya kufwala fya bulwi ifya Bena Kristu fyaba.

¹⁹ Nangu ca kutila fwe bantu tatwapwililika, kuti twacimfya umupashi wa calo. Kuti twaucimfya shani? Nga twafwala “ifya bulwi fyonse ifya kwa Lesa.” (Abena Efese 6:13) Baibolo pa Abena Efese 6:14-18 ilalondolola ifi fya kufwala fya bulwi, itila: “E ico, iminineni ndi, abaikaka icine mu misana yenu, kabili abafwala ubulungami nge ca kucinga icifuba, na ku makasa yenu fwaleniko insapato sha mbila nsuma iya mutende. Icacindamisha, buuleni inkwela iikalamba iya citetekelo, e mo muli no kushimisha imifwi yonse iya mulilo iya mubifi. Buuleni ne cisote ce pusukilo [nelyo, isubilo lye pusukilo], no lupanga lwa mupashi, e kutila, icebo ca kwa Lesa. Pa nshita imo ine, mulepepa lyonse kuli Lesa mu mupashi, ukupepa umusango onse uwa mapepo ne mipapaatile.”

20. Bushe ubulwi bwesu bwapusana shani no bwa bashilika ba cine cine?

²⁰ Apo uwatupeela ifi fya kufwala fya bulwi ni Lesa, fikatucingilila cikulu fye tulefifwala inshita yonse. Inshita shimo, abashilika balaleka ukulwa, kwaba no mutende. Lelo Abena Kristu bena ubulwi bwabo bwa nshita yonse mpaka fye Lesa akonaule icalo ca kwa Satana ne fibanda fyakwe. (Ukusokolola 12:17; 20:1-3) E co nga ca kuti mulelwisha itunko lya kucita ifyabipa nelyo mulelwisha ubunake bwenu mwinenuka, pantu ifwe bonse tulingile ‘ukuituutaula’ pa kuti tutwalilile aba cishinka kuli Yehova. (1 Abena Korinti 9:27) Kanshi pa kuti tucimfye muli ubu bulwi, kano twatwalilila fye ukulalwisha!

21. Finshi fingatwafwa fye ukucimfya mu bulwi bwesu ubwa ku mupashi?

²¹ Na cimbi ico tufwile ukwishiba ca kuti te kuti tucimfye  ubu bulwi ku maka yesu. E mulandu wine Paulo atucinkwilileko ukuti tulingile ukulapepa kuli Yehova “lyonse . . . mu mupashi.” Na kabili tulingile ukulakutika kuli Yehova ukupitila mu kusambilila Icebo cakwe e lyo no kula-ampana na “bashilika” banensu inshita yonse, pantu tatwaba fweka muli ubu bulwi! (Filemone 2; AbaHebere 10:24, 25) Bonse abacita ifi bakacimfya kabili bakaba abashipa ukuilandila nga ca kuti kwaba abasuusha ifyo basuminamo.

22, 23. (a) Mulandu nshi tulingile ukubela abaiteyanya inshita yonse ukulanda ifyo twasuminamo, kabili mepusho nshi tulingile ukuipusha? (b) Lyashi nshi ilyo tukalandapo mu cipandwa cikonkelepo?

²² Yesu atile: “Apo tamuli ba muli ici calo, . . . e co aba muli ici calo bamupatila.” (Yohane 15:19) Kanshi inshita fye yonse, Abena Kristu bafwile ukuiteyanya ukulanda ifyo basuminamo kabili balingile ukucita ifyo no mutima uwafuuka kabili mu mucinshi. (Belengeni 1 Petro 3:15.) Yipusheni amuti: ‘Bushe nalyumfwikisha ico ba Nte inshita shimo bakaanina ukucita ifintu fimo ifyo abantu abengi bacita? Inga banjipusha ico ndekaanina, bushe nalishininkisha ukuti ifyo Baibolo isosa ne filanda umusha wa cishinka fya cine? (Mateo 24:45; Yohane 17:17) Kabili nga nasalapo ukucita icalungama mu menso ya kwa Yehova, bushe ico ncitila ifyo kufwaya fye ukuti mpusaneko na bantu bambi nelyo bushe ndomfwa ne cilumba nga nacita ifyo nsalilepo?’—Amalumbo 34:2; Mateo 10:32, 33.

²³ Ilingi line, nangu cibe ifyo kuti twaeshiwa mu nshila isho tushingeluka bwangu ilyo tulelwisha ukukanaba aba muli ici calo. Ku ca kumwenako, nga fintu tulandilepo kale, Satana Kaseebanya alabomfya ifya kuleseshamo icitendwe ifyo abengi mu calo bacita pa kubeleleka ababomfi ba kwa Yehova. Kuti twasala shani ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma ifingalenga twasansamuka kabili twaba na kampingu iisuma? Ili e lyashi ilyo tukalandapo mu cipandwa cikonkelepo.