1-3. (a) Bupe nshi ubusuma ubo Yehova atupeela? Finshi fingalanga ukuti tulebomfya bubi bubi amaka ya kulanda? (b) Bushe tulingile ukulabomfya shani amaka ya kulanda?

TUTILE umufyashi umwaume apeela umwana wakwe umwaume umusepela incinga. Natemwa pa kupeela umwana wakwe ubupe ubusuma. Bushe umufyashi kuti aumfwa shani nga ca kuti umwana wakwe alecofa incinga bubi bubi ica kuti apunka no muntu amucena no ku mucena?

² Yehova e upeela “ica bupe conse icisuma no bupe bonse ubwapwililika.” (Yakobo 1:17) Ubupe bumo ubo atupeela maka ya kulanda. Ubu bupe bulenga tulelanda ifyo tuletontonkanya ne fyo tuleumfwa. Tulalanda ifingafwa abantu kabili ifingalenga baumfwa bwino. Lelo ifyo tulanda kuti fyacena abantu kabili kuti fyabakalifya umutima.

³ Amashiwi tulanda yalikwata amaka, kabili Yehova alatusambilisha ifya kubomfya bwino amaka ya kulanda. Atweba ati: “Mwileka amashiwi yabola yafume mu kanwa kenu, kano amashiwi ayasuma aya kukuula ukulingana no kukabila, pa kuti  yengakuula abaleumfwa.” (Abena Efese 4:29) Natulande pa fyo twingabomfya amaka ya kulanda ayo Lesa atupeela pa kuti tulemusekesha kabili tulekoselesha na bantu.

4, 5. Finshi amapinda ya mu Baibolo yatusambilisha pa maka ayo amashiwi yakwata?

⁴ Amashiwi yalikwata amaka, kanshi tatulingile ukulanda icilandelande. Baibolo pa Amapinda 15:4 itila: “Ululimi ulwatekanya muti wa mweo, nomba ulwa bufi lukalifya umutima.” Amashiwi ayasuma yakoselesha abalekutika. Lelo amashiwi ayabi yalacena abantu kabili yalalenga baumfwa ububi.—Amapinda 18:21.

⁵ Baibolo pa Amapinda 12:18 itila: “Umuntu uulanda ukwabula ukutontonkanya aba kwati lupanga ululasaula.” Amashiwi ayabi kuti yakalifya umuntu umutima kabili kuti yalenga bucibusa bwapwa. Nalimo kuti mwaibukisha ilyo umuntu umo amwebele amashiwi ayabi kabili ayamukalifye nga nshi. Lelo ili ilembo lilanda no kuti: “Ululimi lwa ba mano lulaposha.” Amashiwi ayasuma kuti yatontolola umutima kabili kuti yalenga na bantu abapusene batendeka ukumfwana na kabili. (Belengeni Amapinda 16:24.) Nga tuleibukisha ukuti ifyo tulanda filakuma abantu, tatwakulalanda icilandelande.

6. Mulandu nshi cayafisha ukuilama mu fyo tulanda?

⁶ Cimbi ico tushilingile ukulalandila icilandelande ni co bonse tatwapwililika. Baibolo itila: “Umutima wa muntu walola fye ku bubi,” kabili ilingi line ifyo tulanda filanga ifyaba mu mutima wesu. (Ukutendeka 8:21; Luka 6:45) Kwena calyafya ukuilama mu fyo tulanda.  (Belengeni Yakobo 3:2-4.) Lelo tulingile ukulaesha na maka ukulalanda amashiwi ayasuma.

7, 8. Bushe ifyo tulanda kuti fyakuma shani bucibusa bwesu na Yehova?

⁷ Na kabili tatulingile ukulalanda icilandelande pantu tukalubulula kuli Yehova pa fyo tulanda ne nshila tulandilamo. Pali Yakobo 1:26 patila: “Umuntu nga aimona kwati ni kapepa wine wine nomba talama ululimi lwakwe, lelo atwalilila ukubepa umutima wakwe, ninshi imipepele ya uyo muntu ya fye.” Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ati “ya fye” kuti lyapilibula no kuti “yacabecabe.” (1 Abena Korinti 15:17) Kanshi nga tulelanda icilandelande, bucibusa bwesu na Yehova kuti bwapwa.—Yakobo 3:8-10.

⁸ Kanshi twamona ico tushilingile ukulalandila icilandelande. Pa kuti tulebomfya bwino ubupe bwa kulanda ukulingana ne fyo Yehova afwaya, tufwile ukwishiba ifyo tushilingile ukulanda.

9, 10. (a) Milandile nshi iyaseeka sana muno nshiku? (b) Mulandu nshi tushilingile ukubela ne milandile ya buwelewele?

⁹ Abantu abengi muno nshiku balitemwa imilandile ya buwelewele nelyo imilandile yakowela. Abengi batontonkanya ukuti pa kuti abantu bomfwe ifyo balelanda bafwile ukulanda amashiwi ya musaalula nelyo balingile ukuponta. Ababomba incito ya kusekesha abantu, ilingi line balanda imipulwe yabipa ne milandile ya buwelewele pa kuti basekeshe abantu. Lelo umutumwa Paulo atile: “Pooseni iyi mibele yonse, ubukali, icipyu, ububifi, imiponto, kabili mwilalanda ne lyashi lya nsoni.” (Abena Kolose 3:8) Na kabili alandile ukuti Abena Kristu ba cine tabafwile ukuba ne “milandile ya buwelewele” kabili tabalingile ‘ukwesha no kulailumbula.’—Abena Efese 5:3, 4.

¹⁰ Imilandile ya buwelewele ilakalifya Yehova na bamutemwa. Iyi milandile yalikowela. Mu Baibolo, “ukukowela” kwaba pa “micitile ya muntu umubembu.” (Abena Galatia 5:19-21) Mu “kukowela” mwaliba ne membu ishalekanalekana, kabili ulubembu lumo kuti lwalenga umuntu acita ulubembu na lumbi. Nga ca kuti umuntu alitemwa sana imilandile yakowela kabili tafwaya ukuleka, ninshi talingile ukuba mu cilonganino.—2 Abena Korinti 12:21; Abena Efese 4:19; moneni Ifyebo na Fimbi pa 23.

11, 12. (a) Bushe ilyo tuleshimika ilyashi kuti twatendeka shani ukwamba abantu? (b) Mulandu nshi uo tushilingile ukulandila ifya bufi pa muntu?

¹¹ Na kabili tatufwile ukuba no lwambo. Mu cifyalilwa fye tulabika amano ku fyo abantu balecita kabili tulashimikilako bambi ilyashi pa fibusa na pali balupwa. Nangu ni mu nshita ya batumwa, Abena  Kristu baletemwa ukwishiba ifyo aba bwananyina bali ne fyo bengacita pa kuti babafwe. (Abena Efese 6:21, 22; Abena Kolose 4:8, 9) Lelo calyanguka ukutendeka ukwamba abantu ilyo tulelanda pali bena. Nga ca kuti umo atushimikila ilyashi e lyo na ifwe twaebako abantu bambi kuti twabepa nelyo kuti twasokolola inkama sha bantu. Nga tatucenjele, nga tulecita umulomo kuti twatampa ukulabepesha abantu nelyo ukubamba. AbaFarise balyambile Yesu ilyo bamubepeshe ukuti alicitile ifintu ifyo ashacitile. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Ulwambo kuti lwalenga ishina lya muntu lyabipa, kuti lwalenga abantu balaumana, kuti bakalipa, kabili kuti lwalenga bucibusa bwa bantu bwapwa.—Amapinda 26:20.

¹² Yehova afwaya ukuti tulelanda amashiwi yasuma ayengafwa abantu kabili ayengabakoselesha, te mashiwi ayengalenga ifibusa fyaleka ukumfwana. Yehova alipata “uutandanya ulubuli pa kati ka ba bwananyina.” (Amapinda 6:16-19) Uwabalilepo ukucita ulwambo ni Satana Kaseebanya, alyambile Lesa. (Ukusokolola 12:9, 10) Muno nshiku abantu abengi balitemwa ukubepesha abantu banabo. Lelo ifi tafifwile ukulacitika mu cilonganino ca Bwina Kristu. (Abena Galatia 5:19-21) Kanshi tatufwile ukulalanda icilandelande lelo tuletontonkanya pa fyo tulefwaya ukulanda ilyo tushilafilanda. Ilyo mushilaebako umuntu ifyo bamushimikile, yipusheni amuti: ‘Bushe ifyo ndefwaya ukulanda fya cine? Bushe fyalalanga ukuti naliba ne cikuuku? Bushe kuti fyayafwa umuntu? Bushe kuti natemwa uo ndelandapo aumfwa ifyo ndelanda? Bushe kuti naumfwa shani nga ca kuti umuntu alelanda ifi pali ine?’—Belengeni 1 Abena Tesalonika 4:11.

13, 14. (a) Bubi nshi bwaba mu kusaalula abantu? (b) Mulandu nshi Abena Kristu bashilingile ukulatukanina?

 ¹³ Inshita shimo bonse fye tulalanda fimo ifya kuti pa numa twalanguluka. Lelo tatulingile ukulasuusha abantu nelyo ukubeba ifyabipa. Tatufwile ukuba no musaalula. Paulo atile: “Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula.” (Abena Efese 4:31) Mu maBaibolo yambi bapilibula “umusaalula” ukuti “imiponto” “insele” no “kubepesha.” Umusaalula ulenga abantu balaimona ukuti tabacindama kabili bacabecabe fye. Tulingile ukuba abacenjela ilyo tulelanda na bana pa kuti ifyo tulelanda tafibakalifye pantu abana balakalifiwa bwangu.—Abena Kolose 3:21.

¹⁴ Baibolo ilatusoka ukuti tulingile ukutaluka icacila na pa musaalula, ne ci kutukana. Umuntu nga aletukana ninshi alefwaya ukukalifya abo aletuka. Kuti cabipa sana nga ca kuti umuntu aletuka abena mwakwe nelyo abana! Na kuba umuntu uushifwaya ukuleka ukutuka abantu te kuti atwalilile ukuba mu cilonganino. (1 Abena Korinti 5:11-13; 6:9, 10) Nga fintu twasambilila, nga tulelanda amalyashi ya nsoni, tulebepa, tuli no musaalula, tatwakatwalilile ukuba ifibusa fya kwa Yehova e lyo na bantu.

15. Milandile nshi ingalenga twaba sana ifibusa na bantu?

¹⁵ Finshi tulingile ukucita pa kuti tulebomfya ubupe bwa kulanda ukulingana ne fyo Yehova afwaya? Nangu Baibolo tayatweba mu kulungatika amashiwi ayo tufwile ukulanda na yo tushilingile ukulanda, itweba ukulalanda “amashiwi ayasuma aya kukuula.” (Abena Efese 4:29) Amashiwi ayasuma ayakuula yalisanguluka,  tayakalifya abantu, kabili ya cine. Yehova afwaya tulelanda ifingakoselesha abantu kabili ifingabafwa. Kwena te lyonse canguka ukucita ifi. Cilafya ukulanda amashiwi ayasuma ukucila ukulanda amashiwi ayengakalifya abantu. (Tito 2:8) Natulande pa fyo twingacita pa kuti tulelanda ifingakuula abantu.

16, 17. (a) Mulandu nshi tulingile ukulatashisha abantu? (b) Ni bani tufwile ukulatasha?

¹⁶ Yehova na Yesu balatasha sana kabili balakoselesha. Na ifwe tufwile ukulabapashanya. (Mateo 3:17; 25:19-23; Yohane 1:47) Pa kuti tulande ifingakoselesha umuntu tulingile ukumutontonkanyapo no ku mubikako sana amano. Pa Amapinda 15:23 patila, “amashiwi ayalandwa apo pene fye yalefwaikwa yalawama sana!” Umuntu nga atutasha pa fyo tubombesha nelyo pa fyo tucitile, tulakoseleshiwa sana.—Belengeni Mateo 7:12; moneni Ifyebo na Fimbi pa 27.

¹⁷ Nga ca kuti lyonse mulebika amano ku fisuma ifyo bambi bacita, cikamwangukila ukubatasha. Ku ca kumwenako, kuti mwatasha umo mu cilonganino nga mwamona ukuti alapekanya bwino amalyashi nelyo alasuka bwino pa kulongana. Na kabili kuti mwatasha uwacaice uwatwalilila ukuba uwa cishinka pa sukulu, nelyo umukalamba uubila lyonse imbila nsuma. Calicindama sana abalume ukulaeba abena mwabo ukuti balibatemwa no kuti balibacindika. (Amapinda 31:10, 28) Nga filya fine ifimenwa fikabila ulubuuto na menshi, na bantu nabo balakabila ukubatasha. Abana balakabila sana ukubatasha. E ico mulebatasha pa mibele isuma iyo bakwata e lyo na pa fisuma ifyo bacita. Nga mulebatasha, mukalenga bakashipe, bakaicetekele kabili mukalenga bakalebombesha ukucita icawama.

18, 19. Mulandu nshi tulingile ukulakoselesesha abantu no kulabasansamusha? Kuti twacita shani ifyo?

 ¹⁸ Nga tulekoselesha no kusansamusha abantu, ninshi tulepashanya Yehova. Yehova alibika sana amano ku “mulanda” na ku “wacula.” (Esaya 57:15) Yehova afwaya ‘tulesansamushanya’ no ‘kusansamusha abali no bulanda.’ (1 Abena Tesalonika 5:11, 14) Nga tulecita ifi, alamona kabili alatasha pa fyo tubombesha.

¹⁹ Nalimo kuti mwamona ukuti umo mu cilonganino nafuupulwa nelyo ali no bulanda. Finshi mwingalanda pa kumwafwa? Nalimo te kuti mupwishe ubwafya akwete, lelo kuti mwacita ifilanga ukuti mwalimubikako amano. Ku ca kumwenako, kuti mwapekanya ukuti  mulebako nankwe. Kuti mwamubelengelako ilembo limo mu Baibolo kabili kuti mwapepela pamo nankwe. (Amalumbo 34:18; Mateo 10:29-31) Mulebeba ukuti aba bwananyina mu cilonganino balibatemwa. (1 Abena Korinti 12:12-26; Yakobo 5:14, 15) Mulelanda mu nshila iilelanga ukuti ifyo mulelanda fya cine kabili namuficetekela.—Belengeni Amapinda 12:25.

20, 21. Cinshi cilenga cayangukila abantu ukukonka ifyo babapandako amano?

²⁰ Na kabili kuti twakuula abantu nga tulebapandako amano. Apo tatwapwililika, bonse tulakabila ukutupandako amano mu nshita mu nshita. Pa Amapinda 19:20 patila: “Umfwa ukupanda amano kabili  umfwila ukusalapula pa kuti ukabe na mano ku ntanshi.” Te baeluda beka balingile ukupanda amano nelyo ukufunda bambi. Abafyashi balingile ukulatungulula abana babo. (Abena Efese 6:4) Bankashi nabo kuti balepandana amano. (Tito 2:3-5) Apo twalitemwa bamunyinefwe na bankashi, tulingile ukushininkisha ukuti ilyo tulebapanda amano tatulandile ifingalenga baumfwa ububi. Finshi fingatwafwa ukulanda bwino ilyo tulepandako bambi amano?

²¹ Nalimo mulebukisha ilyo bamupandileko amano ayasuma, mu nshila iisuma ica kuti tacayafishe ukukonka ifyo bamwebele. Cinshi calengele mukonke amano bamupandile? Nalimo ni co mwalimwene ukuti abamupandile amano balimubikileko sana amano. Nelyo nalimo ni co balilangile icikuuku no kutemwa ilyo balelanda na imwe. (Abena Kolose 4:6) Nalimo babomfeshe Baibolo pa kumupanda amano. (2 Timote 3:16) Nampo nga twayambula ilembo mu Baibolo nelyo iyo, ifyo tulelanda ilyo tulepandako bambi amano filingile ukulingana ne fyo Amalembo yalanda. Tapali nangu umo uulingile ukupatikisha bambi ukukonka ifyo alefwaya nelyo ukubomfya bubi bubi amalembo pa kuti fye bakonke ifyo alefwaya. Nga muleibukisha inshila bamupandiilemo amano na imwe kuti mwaishiba ifya kucita ilyo mulepanda abantu amano.

22. Bushe mulefwaya ukulabomfya shani ubupe bwa kulanda?

²² Ukulanda bupe ubo Lesa atupeela. Ukutemwa twatemwa Lesa kulenga tulebomfya bwino ubu ubupe. Muleibukisha ukuti amashiwi yalikwata amaka ya kubongolola na ya kukuula. Kanshi, natulebomfya amashiwi ku kukosha no kukoselesha abantu.